فن و هنر سرامیك چیست؟
|
سرامیك در زندگی ما چه نقشی دارد و از آن چه استفاده‌ای می‌كنیم؟
چند سالی است لغت سرامیك در ایران و بین طبقات مختلف مردم شایع و رایج و روز به روز استعمال آن بیشتر می‌شود و آن را بیشتر می‌شنویم. «سرامیك» به معنای خاص كه فقط به یك فن مربوط باشد در مجامع صاحب صلاحیت دنیا مورد قبول قرار نگرفته است در سال 1920 در كنگره‌ای كه تشكیل شده بود این لغت برای تمام لوازم و موادی كه از سیلیكاتها ساخته و حرارت داده می‌شد انتخاب گردید ریشه آن از یونانی و به معنای پخته شده می‌باشد ولی ریشه قدیمی‌تر آن در زبان سانسكریت معنای چیزهای پخته شده را دارد به هر تقدیر سرامیك امروز به تمام صنایعی اطلاق می‌گردد كه به نحوی از انحاء با مواد اولیه سیلیكاتی ساخته و سپس در درجات حرارت معین پخته و محكم گردیده باشد و معنی عام دارد. چینی - شیشه - بلور - سفال - آجرهای نسوز و معمولی - كاشی - لوازم بهداشتی - وان و دستشویی - ظروف فلزی لعابی - لعاب مینا سازی و بسیاری دیگر از صنایع سیلیكات همه جزو فن سرامیك محسوب می‌گردد. بطوریكه محاسبه كرده‌اند یك سوم صنایع موجود دنیا را صنایع سرامیك تشكیل می‌دهد. از جمله رشته های سرامیك تهیه و پرداخت اشیاء هنری از خاك و سنگ می‌باشد كه از قدیم به نام كاشی و سفال سازی دركشور ما رواج كامل داشته است.
اگر از اشیاء سرامیك مصریان قدیم صرفنظر كنیم قدیمی‌ترین ظروف سرامیك در كشور ما كشف گردیده است. این اشیاء كه هر یك به تنهایی نمونه ای است از ذوق و ابتكار ایرانیان قدیم و نشان دهنده چگونگی زندگی آنها تاریخ قدیم ما را روشن می‌كند این اشیاء كه تحت لیست ظروف سفالین ماقبل تاریخ در موزه ایران باستان و سایر موزه های بزرگ دنیا نگهداری می‌شود و بیشتر منقوش است از نظر فرم و چگونگی نقش در كمال استحكام و انسجام بوده و سرمشق هنرمندان بسیاری قرار گرفته و می‌گیرد. هنر سرامیك در دوره هخامنشیان آثار ارزنده‌ای برای ما به یادگار گذارده است كه با ارزش‌ترین آثار سفالین آن عصر دنیا می‌باشد بعد از اسلام تا دوره سلجوقی ظروف مختلف بوسیله هنرمندان ساخته می‌شد سپس هنر سفال سازی در تزیین بنا بصورت كاشی و كاشیكاری به كار رفت و پس از حمله مغول ظروف سازی با سفال بیشتر تحت نفوذ هنر سرامیك چین قرار گرفت ولی تزیین ساختمان و كاشیكاری رواج بیشتر یافت در دوره صفویه ارزنده‌ترین آثار كاشیكاری تزئینی بنا بود بوجود آمد كه در دنیا بی نظیر و شاید هرگز مانند آن ساخته نشود توجه هنرمندان دوره قاجاریه نیز بیشتر معطوف به تزیین بنا و كاشیكاری و تقلید از دوره صفویه بود كه با مقداری رنگهای جدید‌‌الورود خارجی از قبیل زردهای تند و قرمز رزی مخلوط و ارزش رنگ آمیزی بدیع دوره صفوی را از دست داد.
چگونگی تهیه
اول بدنه: خاك رس معمولی را همه دیده‌ایم و می‌شناسیم وقتی با آب مخلوط و گل می‌شود چسبناك می‌گردد در اصطلاح می‌گویند خاك رس پلاستیك است یا پلاستیستیه خاك رس خوب است. این گل رس را بهر شكلی كه می‌خواهید درآورید و سپس بگذارید خشك شود و پس از آن كه مطمئن شدید كه خشك شده است و هیچ گونه رطوبت ندارد آن را در كوره بگذارید و بتدریج درجه حرارت كوره را بالا ببرید وقتی پس از 5 تا 6 ساعت درجه حرارت به 800 تا 1000 درجه سانتیگراد رسید كوره را خاموش كنید و بگذارید به تدریج سرد شود گل شما كه قبل از پختن اگر با آب تماس حاصل می‌كرد وامی‌رفت و مجدداً به توده ای از گل تبدیل می‌شد این بار محكم و بادوام و در مقابل آب مقاوم است. پایه و اساس ساختمان بدنه روی پخت خاك می‌باشد بدیهی است برای ساختن هر نوع بدنه نوع خاك فرق می‌كند و اغلب با یك خاك تنها نمی‌توان بدنه مورد نظر را ساخت و لازم است چندین خاك یا پودر سنگهای مخصوص معدنی را با نسبتهای معین تركیب كرد تا پس از پخت بدنه مورد نظر بدست آید.
گاه چسب خاك زیاد است و گاه مواد ناخالص خاك آنرا غیر قابل مصرف می‌نماید زمانی پس از آنكه ظرف مورد نظر ساخته شد در موقع خشك شدن ترك می‌خورد و یا در كوره و هنگام پخت ترك برداشته و یا می‌شكند و این عیوب همه با تركیب كردن خاكها و سنگها با نسبتهایی كه در آزمایشگاه بدست می‌آید برطرف می‌گردد. در ساختن گلهای مختلف اغلب انواع خاك رس انواع كائولن انواع كوارتز و كوارتزیت و انواع فلدسپات و گاهی موادی از قبیل كربنات كلسیم و اكسید روی و تالك به كار می‌رود.
رابطه سرامیك و زندگی
|
سرامیک مشتق از کلمه keramos یونانی است که به معنی سفالینه یا شئی پخته شده است. در واقع منشا پیدایش این علم همان سفالینههای ساخته شده توسط انسانهای اولیه هستند. در واقع قبل از کشف و استفاده فلزات، بشر از گلهای رس به علت وفور و فراوانی آنها و همچنین شکلگیری بسیار خوب آنها در در صورت مخلوط شدن با آب و درجه حرارت نسبتاً پایین پخت آنها استفاده میکرد. آلومینوسیلیکاتها که خاکهای رسی خود آنها به حساب میآیند، از عناصر آلومینیوم، سیلیسم و اکسیژن ساخته میشوند که این سه عنصر بر روی هم حدود 85 درصد پوسته جامد کره زمین را تشکیل میدهند. این سه عنصر فراوانترین عناصر پوسته زمین هستند.