آباده : شهر و شهرستانی در استان فارس

شهر آباده: این شهر مرکز شهرستان آباده است و با ۲۴۰۰ متر ارتفاع از سطح دریا در ۳۱و`۱۰ عرض شمالی و ۵۲ و ۳۵′ طول شرقی قرار دارد. گاهی به سبب آنکه با آباده طشک که در حومه نیریز است، استباه نشود، از این شهر با نام آباده اقلید یاد می کنند.

سیمای طبیعی: آباده در یک جلگه میان کوهی کم عرض، در میان رشته‌های انتهایی زاگرس جنوبی، واقع شده است. این جلگه میان کوهی در امتداد کوه های زاگرس که از شمال غربی به جنوب شرقی کشیده شده است، قرار دارد و شاه‌راه بزرگ اصفهان – شیراز در فاصله بین آباده و ده بید، از طول این دره و شهر آباده می گذرد. فاصله آباده تا اصفهان ۲۱۰ کمـ‌، و تا شیراز ۲۸۷ کمـ است. شهر آباده که در حد فاصل کوهپایه‌های شرقی زاگرس و کویر بزرگ داخلی ایران واقع شده، آب و هوای اقلیم‌های نیمه بیابانی و کوهستانی را در خود جمع کرده است، به این معنی که زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدل دارد. میانگین دما در سردترین ماه ۲ درجه و در گرم‌ترین ماه آن در حدود ۲۳ درجه سانتی‌گراد است. باران سالانه‌ی آن ناچیز، و کمی بیشتر از مناطق خشک داخلی است. و در طول ۱۰ سال اندازه گیری، متوسط باران آن در سال، ۱۶۰ میلی متر به ثبت رسیده است؛ در طول پاییز و زمستان برف نیز می بارد. منابع شهر آباده بسیار اندک است و آب مشروب شهر از قنات ها تامین می شود و اهالی در تابستان ها با کمبود آب روبرو هستند.

سابقه تاریخی: در کتاب‌های جغرافیایی قدیم مشخصا از آباده اقلید نامی به میان نیامده است، اما در سده ۴ق/۱۰م از (آباده و بردنکان و چاهک، شهرک هایی میان اصطخر و کرمان)، و در سده ۶ق/۱۲م از شهرک آباده و قلعه آباده یاد شده است. فرهنگ جغرافیایی ایران بنای این شهر را در اواخر سده ۱۲ق/ ۱۸م، به دست طوایف گرجه ای (گرجی) و پرندی اصفهان به امر کریمخان زند دانسته، و یادآور شده که نام آباده در این زمان به این شهر داده شده است. ماخذ آنچه در فرهنگ جغرافیایی ایران آمده است، معلوم نیست، ولی مسلما اطلاق نام آباده به این شهر قدیمی‌تر از زمان کریمخان است. قدیمی‌ترین ماخذی که در آن مشخصا از آباده نامی به میان آمده، نزهة القلوب حمدالله مستوفی(سده ۸ق/۱۴م) است. در این زمان آباده روستایی بیش نبوده است. …

لطفا برای خواندن تمام مطالب، به ادامه مطلب رجوع کنید:

آباده در دوران زندیان محلی آباد و پررونق بوده، و در دوره قاجار به سبب قرار گرفتن بر سر راه اصفهان و شیراز، همچنان از رونق برخوردار بوده است. این شهر به هنگام اشغال جنوب ایران به وسیله انگلیسی‌ها محل تشکیل پلیس جنوب (۱۳۳۶ق/۱۹۱۸ م) گردید، اما مردم آنجا به پایداری پرداختند، تا اینکه در رمضان ۱۳۳۶/ ژوئن ۱۹۱۸ افراد پلیس جنوب بر اهالی غلبه کردند و به قتل و غارت پرداختند و در نتیجه، مردم آباده صدمات مالی و جانی فراوان دیدند. در سال های تشکیل حکومت پهلوی، ایلات ناحیه آباده با حکومت مرکزی درگیری هایی داشتند که پس از تلاشهای فراوان به شکست نهایی آنان منجر گردید.

وضع کنونی: موقعیت جغرافیایی آباده و قرار داشتن آن بر سر راه ایلات و عشایری که قرن ها از راه آن، مسیرهای ییلاقی و قشلاقی خود را طی کرده اند، از طرفی در تحولات تاریخی آن موثر بوده، و از طرف دیگر آ‌ن‌را به صورت بزرگ‌ترین مرکز دادوستد منطقه در آورده است؛ به گونه ای که امروزه مهم‌ترین واحدهای صنعتی، تولیدی، بازرگانی و باربری این منطقه در آن متمرکز شده، و این شهر اکنون نه فقط محلی برای پخش مصنوعات محلی و خارجی است، بلکه عمده‌ترین مرکز صادرات فرآورده‌ها و محصولات صنعتی محلی نیز به شمار می‌آید.

جمعیت شهر آباده در ۱۳۶۵ ش برابر ۴۰,۹۶۹ تن (۸,۸۰۹ خانوار) بود که در ۱۳۷۰ ش به ۴۴,۹۶۷ تن (۹,۸۶۶ خانوار) رسید. این افزایش نشانگر ۹/۱ % رشد سالانه طی این دوره است. مطابق برآورهای به انجام رسیده جمعیت این شهر در ۱۳۷۲ ش برابر ۴۶,۶۷۳ تن(۱۰,۱۴۶ خانوار) بود. از نظر اقتصادی، منطقه نفوذ شهر آباده از حوزه اداری آن وسیع‌تر است و به سبب دوری شهرهای بزرگ اطراف – یعنی اصفهان، شیراز و یزد – از آن، این شهر در واقع بزرگ‌ترین مرکز جمعیت در شمال استان فارس به شمار می‌آید و مصنوعات خارجی مورد نیاز این منطقه وسیع از راه آباده پخش می‌شود. محصولات کشاورزی (گندم، جو، پنبه، کنجد، کرچک و انواع خشکبار) و صنایع دستی و سنتی (گلیم، قالی، قالیچه، کرباس، شال، گیوه و انواع صنایع چوبی) این منطقه نیز متقابلا از طریق آباده به خارج صادر می‌گردد.

جمعـ(برآورد۱۳۸۴ ش/ ۲۰۰۵م): ۵۶،۹۹۳ تن.

شهرستان آباده: آباده یکی از ۱۵ شهرستان استان فارس در جنوب ایران است که در دورترین نقطه شمال شرقی این استان، با ۱۹،۵۱۴ کمـ۲مساحت واقع شده است. این شهرستان از شمال محدود است به استان اصفهان، از غرب به استان اصفهان و شهرستان اقلید و شهرستان مرودشت از استان فارس، از شرق به استان یزد، و از جنوب به شهرستان مرودشت و شهرستان نیریز از استان فارس. این شهرستان شامل ۴ شهر، ۴ بخش و ۱۳ دهستان است و جمعا ۱۵۹ آبادی روستایی را در خود جای داده اند. جمعیت این شهرستان در ۱۳۷۰ برابر ۱۵۱،۴۵۸ تن(۳۰،۴۵۸ خانوار) بود. جمعیت نسبی این شهرستان برابر ۸/۷ تن در کمـ ۲ است.

سیمای طبیعی: این شهرستان در حد فاصل میان رشته‌های انتهایی رشته کوه‌های زاگرس جنوبی و نواحی کویری مرکز ایران واقع شده، و آب‌وهوای آن ترکیبی از دونوع آب‌وهوای نیمه بیابانی در مشرق، و کوهستانی در مغرب است که نوع اول آن گرم و خشک با بارانی ناچیز، و نوع دوم آن دارای زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدل است. بارش سالانه‌ی آن حدود ۱۵۰ میلی‌متر است که در مرتفعات بیشتر به صورت برف دیده می‌شود. منابع آب این شهرستان ناچیز است و جریانات رودخانه‌ای آن بیشتر جنبه فصلی دارد که در ماه های بهار به موازات رشته کوه ها جریان پیدا می کند. مهم‌ترین رود دائمی آن رودخانه بوانات است که در بخش جنوبی شهرستان در طول بخش بوانات از حدود ده‌‌بید تا دورترین نقطه جنوب شرقی این بخش جاری است و از شهر ایزدخواست می گذرد و تنها در ماه های زمستان و بهار آب دارد. باران کم و خاک‌های کوهستانی کم عمق در مغرب، و شوره‌زارها در شمال و شمال‌شرقی این شهرستان موجب فقر پوشش گیاهی و حیات حیوانی در آن شده است و تنها مراتع معتبری در مرتفعات کوهستانی، دامداران کوچ‌نشین را به خود جلب می‌کند. در برخی مرتفعات غربی این شهرستان جنگل‌های پراکنده بلوط نیز مشاهده می‌شود.

وضع کنونی: شهرستان آباده در مسیر شاه‌راه ارتباطی اصفهان به شیراز و شیراز به یزد قرار دارد. از مجموع ۱۵۱،۴۵۸ تن جمعیت این شهرستان در ۱۳۷۰ش، ۷۹،۶۵۹ تن (۶/۵۲ ٪) در نقاط شهری، ۷۰،۹۵۲ تن (۸/۴۶ ٪) در نقاط روستایی، و بقیه جمعیت شهرستان (۶/۰ ٪) به صورت غیر ساکن زندگی می‌کردند. کوچندگان این شهرستان اغلب از طایفه‌های قشقایی و عرب هستند. بیشتر جمعیت شهرستان آباده پیرو مذهب شیعه اثنی‌عشری‌اند و شمار اندکی مذهب تسنن دارند. زبان مردم آباده فارسی است و گروه اندکی به زبان‌های لری و ترکی سخن می‌گویند.

این شهرستان دارای معادن مهم انواع سنگ‌های ساختمانی است، ولی مهم‌ترین معادن آن که به مرحله اکتشاف و بهره‌برداری رسیده، معادن وسیع خاک‌نسوز است که در شمال، در اطراف شهر آباده، و همچنین در شورجستان و خونخوره قرار دارد. ذخیره خاک نسوز این شهرستان را ۱۰۰ ملیون تن برآورد کرده اند. شهرستان آباده دارای ۱۰۰ هزار هکتار زمین قابل کشت است که به سبب کمبود منابع آب فقط از ۵۱،۸۶۲ هکتار آن به صورت آبی بهره برداری می‌شود. کمی منابع آب و نبودن جلگه‌های وسیع حاصل‌خیز مانع توسعه‌ی کشاورزی ماشینی در این شهرستان شده است. مهم‌ترین محصول کشاورزی شهرستان آباده گندم است و پس از آن جو، حبوبات، چغندرقند، پنبه، یونجه، سیب‌زمینی و محصولات جالیزی اقلام عمده محصولات کشاورزی را تشکیل می دهند. باغداری، خصوصا تولید انگور، زرد‌آلو و آلو در سراسر شهرستان، به ویژه در بخش شورجستان رونق دارد. آباده به علل جغرافیایی و وضعیت اقلیمی و ناهمواری، از گذشته دور جزو مراکز مهم دامداری کشور بوده است و اکنون نیز از حیث دامداری اهمیت فراوان دارد. مرغداری و تربیت زنبور عسل با رعایت اصول علمی نوین نیز در این شهرستان رونق دارد. شهرت آباده به صنایع دستی و سنتی آن، و محصولاتی از قبیل گلیم، قالیچه، چادرشب کرباسی و امثال آن است که زنان ایلات آنان را می‌بافند. گیوه بافی و منبت کاری این شهرستان نیز شهرت دارد.

منبع: دانش‌نامه‌ی ایران / جلد ۱/ چاپ اول/ ناشر: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی

حمایت می کنیم: