ظروف چینی

ظروف چيني به فرآورده‌هايي از صنعت سراميك اطلاق مي‌گردد كه به منظور صرف و یا سرو غذا مورد استفاده قرار مي‌گيرند. اين فرآورده‌ها به گروه هاي مختلفي تقسيم مي‌شوند. این گروه بندی بر اساس فرآیند تولید آن ها شامل فرآیند حرارتی، دمای پخت، درصد جذب آب و شفافیت یا نورگذری آن ها صورت می گیرد.

نخستين بار در سال 1353 در کشور استاندارد ظروف چيني غذاخوري (خانگي) تهيه شد و با تجدید نظرهایی اعمال شده در سال های بعدی تکمیل گردید.

لازم به ذکر است این فرآورده ها در طی فرآیند تولید دو مرحله پخت را سپری می نمایند.

در مرحله اول قالب تهیه شده از خاک چینی پخته می شود. سپس قالب های پخته، با لعابی مخصوص پوشانده شده و درون کوره ها مرحله دوم پخت را طی می کنند. در هر دو مرحله پخت به طور معمول دمای بیش از 1000 درجه به کار می رود.

مشخصات ظروف چینی:

منظور از چيني همان قطعه سراميكي لعاب خورده است كه از خصوصيات زير برخوردار است:

-  تركيب آن ها شيشه‌اي و سفيد رنگ است.

- با رنگ هاي مصنوعي تزئين شده که نسبت به آب غير قابل نفوذ است.

- چنانچه ضربه‌اي آرام به قطعه چيني وارد شود، صداي زنگي به طور مداوم و مبرا از آن شنيده مي‌شود.

- جذب آب در انواع چینی ها ناچیز بوده و از 2/0 تا حداکثر 1 درصد متفاوت است.

انواع چيني غذاخوري

چيني‌هاي غذاخوري داراي انواع متفاوتي مي‌باشند. آن دسته از این ظروف كه به طور اجباری لعاب‌دار مي‌باشند، عبارتند از: چيني زجاجي، پرسلان نرم و پرسلان سخت و چيني استخواني.

ظروف سراميكي

يك قطعه از بدنه لعاب خورده يا بدون لعاب است كه تركيب كريستالين يا شيشه‌اي دارد و بدنه آن به طور كامل از مواد معدني و مواد غير فلزي تشكيل شده است. يك فرآورده سراميكي از جامد شدن یک تكه ماده مذاب بر اثر سرما شكل مي‌گيرد.

ظروف سراميك غذاخوري از نوع بدل چيني نرم عبارت است از گلينه‏ایي كه رنگ بدنه آن سفيد يا متمايل به سفيد است. گلينه‏ها بدنه‏هاي متخلخل سراميكي ( از نوع سيليكاتي ) هستند كه قابليت عبور دادن نور را نداشته و ممكن است با انواع مختلف لعاب و يا بدون لعاب توليد گردند. جذب آب اين محصولات حدود 15- 10 درصد است. مواد اوليه مصرفي براي تهيه بدل چيني نرم به طور عمده از كائولن، فلدسپات، كوارتز، بال كل، تالك، دولوميت و كربنات كلسيم مي‏باشد. به اين مواد درصد ناچيزي از عوامل رنگ زا در بدنه پخته افزوده می شود.

ويژگيهاي ظاهري ظروف سرامیک و چینی

 - رنگ و جلاي لعاب به كار رفته در يك قطعه بايد يكنواخت و هماهنگ باشد.  

- قطعات بايد عاري از تاب برداشتگي باشند. تاب برداشتگي در لبه يا پايه ظروف ممكن است مشاهده شود كه سبب لق خوردن و يا شيب دار شدن آن نسبت به سطح افق مي‏گردد.

- پرداخت پايه ظروف می بایست به گونه ای باشد كه با لمس كردن پايه ظرف برآمدگي يا شكست و يا تيزي قابل لمس وجود نداشته باشد.

 علاوه بر موارد فوق وجود عيوب زير در لعاب و يا بدنه ظروف قابل قبول نمي‏باشد:

1- جوش در لعاب (جوش به معنی حباب هواي زير لعاب كه تركيده و يا با لايه نازكي از لعاب پوشانده شده است، می باشد)

2 - لب پريدگي

3 - پوسته شدن و یا  شره كردن و موج داشتن لعاب

4 - ترك در بدنه، ترك مویي در لعاب و ترك لعاب گرفته

 5 - لعاب نگرفتگي

 6 - سوراخ سنجاقي در لعاب (در سطح در معرض ديد بيش از2 عدد و در سطح دور از ديد بيش از4 عدد)

 7 - ذرات و اجسام خارجي چسبيده به لعاب.

 8- لك و خال در لعاب در سطح در معرض ديد (به تعداد بيش از يك عدد و قطر بيش از 1 ميلي متر)

9 - بد چسبیدن قطعات الحاقي به بدنه(به عنوان مثال اتصال نامناسب دسته فنجان به بدنه آن که علاوه بر شکل نامناسب ظرف، شستشو و بهداشت آن را با مشکل روبرو می کند)

علامت‏گذاري و بسته بندي

در زير هر يك از ظروف مي‏بايست نام واحد توليدي، علامت تجارتي و يا هر مشخصه ديگري كه معرف توليد كننده آن باشد، قيد گردد. 

استفاده از مهر استاندارد ايران بر روي كالاها و بسته بندي آنها پس از كسب مجوز ميسر مي‏باشد.

کاربرد ظروف چینی و سرامیک برای صرف غذا

ظروف چینی و سرامیک در صورتی که دارای پوشش لعاب مناسب و خصوصیات ذکر شده فوق باشند، ظروف مناسبی برای صرف غذا هستند. پوشش لعاب این گروه ظروف بر ترکیبات غذایی تاثیری نداشته و بر این اساس می توان این ظروف را برای مصرف مواد غذایی گرم و سرد به کار برد. این ظروف برای حرارت دادن غذاها قابل استفاده نمی باشند.

با توجه به آن که برای اعطای نشان استاندارد بسیاری آزمون های شیمیایی، فیزیکی و حتی استحکام بر روی ظروف انجام می شود، بنابراین هنگام خرید این ظروف، انتخاب انواعی که دارای نشان استاندارد می باشند، مناسب است. در هنگام خرید بررسی وضعیت پوشش لعاب بر روی تمام سطح در تماس با ماده غذایی را فراموش نکنید. همچنین بر اساس قانون مواد خوردنی و آشامیدنی ظروف شكستني مورد استفاده در مواد غذایی بايد تميز، بدون ترك خوردگي و لب پريدگي باشند.

بنابراین می بایست از به کاربردن ظروف سرامیک و چینی که دچار آسیب هایی نظیر لب پریدگی و خراش های عمیق که با آسیب دیدن لعاب همراه است، پرهیز نمود. 

با توجه به آن که درصد جذب آب در ظروف چینی کمتر می باشد، این ظروف به انواع معمول ظروف سرامیک ترجیح داده می شوند. اگرچه به دلیل سبك بودن و قيمت كمترشان، بسیاری افراد ظروف سرامیکی را به ظروف چيني و كريستال ترجیح می دهند.

 دکتر محمد حضوری

متخصص تغذیه و عضو هیات علمی علوم پزشکی قم