علم سرامیک

بطور كلي كاني‌هاي عمده كائولن زنوز عبارتند از: كوارتز، كاني‌هاي رسي (كائولينيت) و بيوتيت. كاني‌هاي فرعي آن هالويزيت، اسمكتيت، ايليت، كلسيت. ليمونيت و پسيلوملان است. از داده‌هاي سنگ شناختي مي‌توان حدس زد كه فلدسپاتهاي اين كائولن همگي از انواع قليائي و اليگوكلاز مي‌باشند.
تجزيه كلي (رساله دكتر ارزاني) برحسب درصد وزني:
كائولينيت: 89/37 كوارتز: 22/53 ايليت: 3/5
ايليت + مونت موريونيت: 5/3




PH = 45/8
شكل‌پذيري = متوسط
مايع كردن (روان كردن) = غيرقابل ريخته‌گري (حتي بعد از كار روي آن)
مقاومت خمشي = 07/2 ؟ درصد
نقطه ذوب = بيشتر از 1650 درجه سانتيگراد
افت خشك‌شدن = 8/5 درصد
آب موردنياز ورآمدن = 28 درصد


بهره‌برداري
فرآورده معدني اين معدن بعنوان ماده اوليه كارخانه‌هاي كاشي و سراميك و چيني بكار مي‌رود. اصولاً كانسنگ از نظر كيفيت درجه 3 است.

•كانسار كائولن بلوتوك در حوالي زنوز
موقعيت جغرافيائي
اين كانسار در خاور كانسار زنوز و در بالاي كوه جاي دارد. براي دستيابي به آن هيچ گونه جاده‌اي وجود ندارد. زمستان بسيار سرد و پربرف است. راه زنوز به بلوتلوك رودخانه قزل چاي را قطع مي‌كند. دريك كيلومتري كوهي كه ماده معدني روي آن واقع است، در دو طرف رودخانه قزل چاي، صخره‌هاي ريوليتي، كائولينيتي شده ديده مي‌شوند.
زمين‌شناسي
ويژگيهاي زمين‌شناسي اين منطقه تفاوت چنداني با زمين‌شناسي زنوز ندارد. كائولن اين ناحيه بدليل فعاليت آبهاي زيرزميني در ارتباط با عوارض طبيعي در درزه‌ها و شكستگي هاي جوان تشكيل شده است. گاهي اوقات آبهاي سطحي ذرات كائولن را مي‌شويد و در گوديهاي مجاور بشكل عدسي رسوب مي‌دهد. در بلوتاك چند برجستگي كائولن دركنار آندزيت و سنگهاي رسوبي كربناتي بچشم مي‌خورد.
كائولن در اين ناحيه از نظر كيفيت بر دو گونه است:
٭ لايه بالايي كه يك رس نرم تا سخت و سفيد است.
٭ لايه زيرين كه يك توده خمير مانند آبدار و شكل‌پذير است ولي چنانچه خشك شود شكننده مي‌شود. قطعات شكسته شده بسيار سخت‌اند.

مشخصات كانسار و ويژگيهاي ماده معدني
تجزيه XRF بيانگر متغيربودن مقدار CaO است كه بوسيله تجزيه‌هاي EDS نيز تأييد شده است.
ميانگين تجزيه شيميايي (درصد)
SiO2 : 78.8 Al2¬O3 : 17.3 Fe2O3 : 0.21
TiO2 : 0.07 CaO : 0.35 MgO : 0.81
قليائيها : 2.35 L.O.I : 3.44
كاني‌هاي اصلي: كوارتز، كائولينيت، ايليت، مونت موريونيت
كاني‌هاي فرعي: مواد آلي
تركيب ميانگين برحسب درصد وزني:
كائولينيت = 52/29 مونت موريونيت = 2 كوارتز = 5/40
ايليت = 05/26 بقيه = 93/0





PH = 1/9
شكل‌پذيري = متوسط تا خوب
مايع شده (جاري شدن) = Na2CO3 متوسط
آب موردنياز ورآمدن = 18 درصد
افت خشك‌كن = 1/5 درصد
رنگ پخت = سفيد
درجه پخت = C ° 1200- C ° 1000
افت پخت = 27/3 ـ 31/0 درصد
افت كلي = 37/8 درصد، 41/5 درصد
نقطة ذوب = حدود C ° 1550
دربارة مقدار ذخيره آن در شرايط كنوني نمي‌توان اظهارنظر كرد. گمان مي‌رود كه مقدار ذخيره اين محل بيش از يك ميليون تن كائولن باشد.

بهره‌برداري و استخراج
درحال حاضر از اين كائولن بهره‌برداري نمي‌شود ولي بطور پراكنده برخي از كارخانجات سراميكي نزديك آن را بكار مي‌گيرند. محل بهره‌برداري فعلي داراي 6 متر درازا و 4 متر پهنا و 2 متر ژرفا است، كه در آن يك رگه كلريتي سبز تيره نيز يافت مي‌شود.

ب ـ كانسارهاي كائولن در منطقه هشترود
دراين ناحيه 3 كانسار كائولن يافت مي‌شود. ايستي سو - منشكه - آذر گويوني. بدليل سرما فقط 7 ماه از سال از اين معادن بهره‌برداري مي‌شود.
•كانسار ايستي سوک
موقعيت جغرافيايي
اين كانسار در استان آذربايجان خاوري و حومه شهرستان ميانه بخش قره آغاج واقع است.
زمين‌شناسي منطقه
در منطقه كانسار سنگهاي باسن اليگوسن تا كوارترنر بشرح زير وجود دارد:
اليگوسن: پيرامون منطقه معدني را سنگهاي آتش‌فشاني مانند توف و آگلومرا و ايگنمبريت فراگرفته است. سنگهاي مارني، ماسه سنگ قرمز، ماسه سنگ، ماسه سنگ آهكي و مارن ژيپس‌دار در جنوب و بر روي آنها توف هاي ريوليتي و لاواهاي متوسط تا اسيدي نشسته‌اند. داده‌هاي آندزيتي در شمال و شمال باختر و جنوب ماده معدني گسترش دارند.
ميوسن: سازندهاي ميوسن درجنوب خاور منطقه با مارن ماسه‌اي قرمز رنگ، ماسه سنگ، آهك ژيپس‌دار و با كمي توف آغاز مي‌شود و گسترش آن بطرف شمال دركنار رودخانه آيد. رسوبات كواترنر درمنطقه كانسار ايستي‌سو گسترش دارد و گستره‌اي بزرگ را در بخش خاوري و شمال خاوري پوشانيده است. سنگهاي تراورتن بطور معمول پيرامون چشمه‌هاي فعال و غيرفعال ديده مي‌شوند. درمورد كائولن‌سازي و ايجاد مناطق معدني اقتصادي درمنطقه ايستي‌سو شواهد عيني زير قابل ذكر است:
ـ تكتونيك منطقه و وابستگي مستقيم آن با كائولينيتي شدن.
ـ كم شدن درجه دگرساني با دورشدن از محدوده گسله‌ها شكستگي‌هاي موجود در مناطق دگرسان شده.
ـ وجود كارهاي قبلي استخراج كه بيشتر در امتداد گسلها و شكستگي‌ بوده است.
گمان مي‌رود در كائولن‌سازي اين كانسار دو عامل نقش اساسي دارد. نخست محلولهاي گرمابي و دوم هوازدگي سطحي، نفوذ محلولهاي گرمابي و كمك آبهاي سطحي باعث از هم پاشيدن شبكه ساختماني سيليكات هاي آلومينيوم، بويژه فلدسپاتهاشده است.
دربخشي از كانسار كائولن ايستي‌سو نيز نقش آبهاي سطحي در ايجاد كائولن سطحي مورد بررسي قرار گرفته است و طبق مشاهدات بعمل آمده از اين مناطق آبهاي جوي در شرايطي ويژه تأثيري عمده بر سطح كانسار و تشكيل كائولن داشته‌اند. اين تأثير 5/0 تا 1 متر در ژرفاي زمين بوده است. تركيبات آهن، مثل پيريت FeS2 در اين مكانيسم نقشي برجسته دارد. آبهاي سطحي با FeS2 موجود توليد اسيدسولفوريك كرده‌اند. اين اسيد در كائولينيتراسيون سطحي مؤثر بوده است.
مشخصات كانسار و ويژگيهاي ماده معدني آن
آنچه در كائولن سازي معدن ايستي‌سو قابل بررسي است همان وجود محلولهاي گرمابي در محل گسله‌ها و شكستگيها است، كه در پيدايش معدن كائولن ايستي‌سو توانسته نقش اساسي را داشته باشد.
ذخيره قطعي اين كانسار 400 هزار تن است (فهرست معادن فعال كشور سال 64). در پرونده معدني اين كانسار و بررسي كائولن و رساله دكتر ارزاني ذخيره قطعي بيش از اين مقدار گزارش شده است.
تركيب كاني‌شناسي به روش X.R.D نمونه‌هايي از ماده معدني بشرح زير است:
كائولينيت: 94 درصد كوارتز: 5 درصد
آناتاز: 1 درصد
ميانگين تجزيه شيميايي (درصد) ماده معدني به شكل زير است (از بررسي كائولن).
SiO2 : 51 Al2O3 : 32 Fe2O3 : 1.2
TiO2 : 1.1 Na2O : 0.15 CaO : 0.28
MgO : 0.15 L.O.I : 14.3

•كانسار كائولن ـ ايليت منشكه
موقعيت جغرافيايي
اين كانسار در 8 كيلومتري روستاي ايستي‌سو و نزديك به منشكه قرار دارد. شرايط آب و هوايي و زمين‌شناسي منطقه‌اي اين كانسار بطور كامل شبيه كانسار ايستي‌سو است.
مشخصات كانسار
اين كانسار با ذخيره‌اي بيش از 3 ميليون تن رس سفيد در سال 1366 شروع به بهره‌برداري كرد. راستاي لايه شمال باختري- جنوب خاوري است و شيب آن 25 درجه است. بطور عمده از كائولينيت. ايليت، سريسيت، آلونيت و فلدسپات، موسكووت، ماركاسيت و پيريت تشكيل شده است.
وجود مقدار زياد آلونيت و پيريت، ارزش مصرفي ماده معدني اين كانسار را پائين آورده است.

•كانسار كائولن آذرگويوني پايين
اين كانسار درمنطقه آبگرم هشترود قرار دارد. كه به تازگي كشف شده و هنوز در دست مطالعه است. زمين‌شناسي و چگونگي زايش آن شبيه به ديگر كانسارهاي كائولن در منطقه است. ذخيره آن يك ميليون تن برآورد شده است.

ج) كانسارهاي كائولن درمنطقه تاكستان
•كانسار كائولن آبك
اين كانسار در 30 كيلومتري جنوب باختري ميانه قرار دارد و بتازگي كشف شده است. گداز‌ه‌هاي اسيدي و رسوبات آتش‌فشانهاي سهند و سبلان سنگ مادر آن است. اين معدن هنوز در دست بررسي است.


•كانسار كائولن گوزن
اين كانسار در 85 كيلومتري ميانه و نزديك خلخال واقع است. اين كانسار به تازگي كشف شده و هم اكنون مراحل مطالعاتي را مي‌گذارند. كانسنگ دربين سنگهاي رسوبي آهك‌دار جاي دارد كه داراي 18 تا 20 درصد Al2O3 است و ميزان ذخيره زمين‌شناسي آن 2 ميليون تن برآورد شده است.
SiO2 : 69.73 Al2O3 : 18.98 Fe2O3 : 0.05
CaO : 0.4 L.O.I : 8.19

•كانسار كائولن زاجگان قزوين
موقعيت جغرافيايي
زاجكان سفلي درمنطقه طارم سفلي در 19 كيلومتري شمال باختري آب ترش و 12 كيلومتري باختر پوزباشي چاي در استان زنجان واقع است. اين منطقه در ارتفاعات شمالي تاكستان جاي دارد. نزديكترين شهر به اين معدن قزوين است كه از سرگردنه كوهين و آبترش حدود 55 كيلومتر فاصله دارد.
زمين‌شناسي
پوشش سنگ‌هاي منطقه را، بيشتر، سنگ‌هاي هم‌ارز سازند كرج تشكيل مي‌دهد كه شامل رديف‌هايي از گدازه‌ها، توفها و مقادير كمتر كنگلومرا - ماسه سنگ - سنگهاي رسي +- سنگ آهك و توفهاي آهكي و گچي است. سنگ‌هاي پالئوژن با يك ناهمسازي كاملاً آشكار روي سنگهاي كهن‌تر نشسته‌اند. لايه‌هاي اصلي توف و گدازه دراين منطقه به سه فاز مشخص تقسيم شده‌اند كه هر يك از آنها مجموعه‌اي از سنگهاي شاخص يك فاز فعاليت‌ ولكانيكي است. درفاز نخست بيشتر، توفهاي زيردريايي هم‌ارز با سازند كرج در منطقه نمود دارند. در فاز دوم كه به گمان در اليگوسن رخ داده است. آميزه‌اي از گدازه‌هاي باريك با زايش در محيط خشكي گسترش دارند. فاز سوم تكاپوي آتشفشاني، گدازه‌هاي آندزيتي - شيشه‌اي - داسيت و ريوليت را گسترش داده‌اند. بيشتر سنگهاي اين فاز نيز داراي تركيب بازالتي - آندزيتي است كه به گونه‌اي فزاينده ضخيم‌تر است و مواد شيشه‌اي فراوانتري دارد. ماده معدني بيشتر در راستاي خطوط شكستگي كه در آنها محلول هاي گرمابي جريان يافته انباشته شده است. دربيشتر موارد پيريت و فرآورده‌هاي دگرساني آن همراه مواد معدني سبب مي‌شود، برخي كاربردهاي صنعتی خاك موردنظر با دشواري روبرو گردد. ماده معدني را مي‌توان بشكل رگه‌اي به نسبت درازا و بسيار نامنظم انگاشت كه درون توده‌هاي دگرسان شده سنگ مادر جاي گرفته و توسط دره‌ها بريده شده است. وضع عمومي توده‌ها نيز از ويژگي‌ها توپوگرافي پيروي مي‌كند. روند و ستبراي رگه، بويژه با توجه به وضعيت پلاستيك آن موضعي پايدار ندارد و درفواصل گوناگون تغييراتي شديد را نشان مي‌دهد.مواد معدني در قسمتهايي محدود به فشردگي انباشته شده‌اند و درمجموع همراه با باطله‌ها به صورت توده‌هاي معدني خود را نشان مي‌دهند.مهمترين توده كشف شده از اين نوع داراي 70 متر درازا و 15 متر پهنا است. كارگاههاي بهره‌برداري در اين توده‌ها احداث شده است.

مشخصات كانسار و ويژگيهاي ماده معدني آن
ذخيره قطعي قابل استخراج 75 هزار تن و ميزان استخراج سالانه معدن 2 هزار تن كائولن است. ذخيره احتمالي آن نزديك به 255 هزار تن برآورد شده است. فزون بر باطله‌اي كه بصورت خاك سطحي و يا سنگهاي فاقد ماده معدني روي ماده معدني را مي‌پوشاند، بهمان مقدار نيز باطله و فرآورده‌هاي دگرساني معدني، سنگهاي مادر همبر با ماده معدني در اين توده‌ها وجود دارد. تجزيه شيميايي ماده معدني كانسار زاجكان در جدول شماره 95 نشان داده شده است.


همراه با ماده معدني اكسيدآهن به مقدار زيادي يافت مي‌شود. اين ماده معدني مي‌تواند ماده اوليه صنايع نسوز را تأمين كند. ولي بعلت داشتن اكسيدآهن زياد در صنايع كاشي و سراميك مورد استفاده قرار نمي‌گيرد. درمجموع بدليل كيفيت ماده معدني با كيفيت بالايشي بالا، اين كانسار در گروه كائولن هاي خوب طبقه‌بندي مي‌شود.
همچنين درگوشه‌اي از محدوده معدن رگه سيليسي ديده مي‌شود كه مشخصات آن از نظر خلوص و درصد تركيبات عناصر بشرح زير است:


ذخيره اين رگه با عيار 61/96 دررصد سيليس 80 هزار تن برآورد شده است.

بهره‌برداري
ميزان استخراج سيليس اين كانسار در كنار خاك صنعتي 2 هزار تن درسال است. بهره‌برداري از اين معدن به روش روباز و بدون استفاده از مواد انفجاري انجام مي‌گيرد. مواد استخراج شده ناخالصي‌هايي دارد و بايد در آن جدايش انجام گيرد. مواد استخراج شده توسط كارگران سنگجوري مي‌شود و بطور ميانگين حدود 20ـ25 درصد موادي كه به محوطه سنگجوري وارد مي‌شود كانسنگ و بقيه باطله است.

•كانسار كائولن نقشه قزوين
موقعيت جغرافيايي
اين كانسار در فاصله 44 كيلومتري جنوب باختر قزوين جاي دارد. آب و هواي منطقه معتدل و خنك و زمستانهايي به نسبت سرد دارد، بطوري كه حدود 10 ماه از سال امكان فعاليت و بهره‌برداري از معدن مقدور است. بلندترين نقطه 1915 متر و پست‌ترين آن 1480 متر از سطح دريا ارتفاع دارد.
زمين‌شناسي منطقه
منطقه از سنگهاي آذرين بيروني اسيدي از نوع آندزيت پورفيري موبوط به ترسير پوشيده شده است. كائولن همانند ديگر معادن منطقه تاكستان فرآورده دگرساني پيشرفته فلدسپاتهاي موجود در اين سنگها است.
قابل ذكر است بر روي سنگ‌هاي آذرين اسيدي كه در ارتفاعات قرار دارد لايه نازكي از اكسيدهاي آهن بصورت ورني و برنگ تيره پوشيده شده است و پس از شكستن اين نوع سنگ در مقطع مقدار زيادي فلدسپات صدف مانند برنگ سفيد ديده مي‌شود. به نظر مي‌رسد در اين منطقه در زير اين نوع سنگها، كائولن وجود دارد. دربعضي از نواحي همراه با كائولن گاهي گوگرد و يون سولفات همراه با سنگ گچ گزارش شده است.
مشخصات كانسار و ويژگيهاي ماده معدني
كانسار درحال حاضر در دو قسمت ديده مي‌شود كه عبارتند از:
1ـ سينه كار در حال بهره‌برداري با ذخيره 945000 تن
2ـ سينه كار در جنوب خاوري با ذخيره 1672000 تن

تجزيه شيميايي كانسار (درصد):
Fe2O3 : 3.8 Al¬2O3 : 26.9 SiO2 : 55.9
Na2O : 0.56 K2O : 1.84 CaO : 0.46
TiO2 : 0.7 MgO : 0.81 L.O.I : 8.4

•كانسار كائولن عبدل‌آباد
موقعيت جغرافياي
اين كانسار در دامنه‌هاي رشته‌كوه طالقاني و تقريباً در 23 كيلومتري شمال خاور قزوين واقع است.
زمين‌شناسي
اين معدن داراي دو سينه كار است و در راستاي يك سري از سنگهاي آندزيتي كائولينيتي شده قرار دارد كه بر روي يك تپه واقع شده‌اند. اين دو بوسيله يك دره كوچك از هم جدا شده‌اند. اين دره با ناحيه كائولينيتي شده يك زاويه 90 درجه مي‌سازد. پهناي ناحيه كائولينيتي شده بعلت عملكرد گسله‌اي با شيب 50 درجه بطرف شمال، متغير است و تا 15 متر هم مي‌رسد. ادامه گسله ياد شده تا قسمت زيرين كوه مجاور كشيده شده است.
گستره ناحيه كائولينيتي شده بر پايه حفاري چاههاي اكتشافي خاور و باختر اين دو معدن 300 در 100 متر است.
مشخصات كانسار و ويژگيهاي ماده معدني
ضخامت لايه كائوليني در اين كانسار 10 تا 30 متر است. طول سينه كار خاوري تقريباً 250 متر و عرض آن 20 متر است و ضخامت ماده معدني 15 متر است. تقريباً 15 درصد از مواد استخراج شده آلوده به اكسيد آهن و غيرقابل استفاده است. موقعيت سينه كار باختري همسان بخش خاوري است و در دو پله بهره‌برداري انجام مي‌گيرد. مواد بهره‌برداري شده پس از سنگجوري بارگيري مي‌شود. نتايج تجزيه شيميايي كانسار عبدل‌آباد در جدول شماره 96 و 97 نشان داده شده است.




•كانسار كائولن ـ ايليتي آب ترش
موقعيت جغرافيايي
اين معدن در 43 كيلومتري شمال باختري قزوين واقع شده است. بدليل وجود زمستانهاي سرد درمنطقه، امكان كار در طول اين فصل وجود ندارد.
زمين‌شناسي
سنگهاي اين منطقه از ولكانيكهاي اسيدي، بازي و توفهاي هم ارز سازند كرج پديد آمده است و در خاور كنگلومراي نئوژن گسترده شده است. درمنطقه چندين سيستم گسله و شكاف وجود دارد. تجزيه سنگهاي ريوليتي و سرانجام ساخت كائولن، حاصل عملكرد محلولهاي گرمايي در راستاي شكافها بوده است.

مشخصات كانسار و ويژگيهاي ماده معدني
ماده معدني اين كانسار داراي رنگ سفيد است ولي پس از پخت قرمز مي‌شود. تجزيه شيميايي آن اكسيدهاي زير را برحسب درصد نشان مي‌دهد.


كاني‌ها: كوارتز، ايليت، فلدسپات پتاسيك، ورميكوليت، كائولينيت، كلسيت و تجزيه ميانگين كلي آنها به شرح زير است (درصد).





نقطه ذوب = حدود 1200 درجه سانتيگراد
رنگ پخت = كرم ـ زرد
بهره‌برداري
در اين كانسار كائولن به كمك مواد منفجره بصورت روباز بهره‌برداري مي‌شود. آن 200000 تن است. محل جديد بهره‌برداري آب لرزان ناميده مي‌شود. كه 60 متر درازا و 18 متر پهنا و 30 متر ژرفا دارد.

•كانسار كائولن آلان‌قيه
موقعيت جغرافيايي
اين كانسار در 15 كيلومتري شمال ـ شمال باختر تاكستان و 3 كيلومتري شمال باختري آلان‌قيه واقع شده است. بلنداي آن از سطح دريا 2000 متر است. زمستانهاي بسيار سرد دارد بطوري كه كار در معدن غيرممكن است.

زمين‌شناسي
درمنطقه كانسار سنگهاي ريوليتي فراوان متعلق به پالئوژن نمود دارند. گسله‌هاي اصلي در اين منطقه روند شمالي ـ جنوبي و شمال باختري- جنوب خاوري دارند. كائولن اين كانسار در اثر فرسايش ريوليت، تحت تأثير محلولهاي گرمابي است كه درون شكافهاي ريوليت ها جريان داشته‌اند. چشمه‌هاي آب گرم در محدوده معدن يافت مي‌شوند كه دركار بهره‌برداري دشواري پديد مي‌آورند.
مشخصات كانسار و ويژگيهاي ماده معدني
تجزيه شيميايي اين كائولن نشان مي‌دهد كه دربرگيرنده اكسيدهاي زير است:


تجزيه RBA وجود تركيبات كائولينيت، كوارتز، ايليت، اسمكتيت و آلونيت را تأييد مي‌كند.
آزمايشات REM كاني‌هاي كوارتزانشان مي‌دهد. تجزيه EDS نيز آزمايشات بالا تأييد مي‌كند.


•كانسار كائولن نيكوئيه
موقعيت جغرافيايي
اين كانسار درجنوب آبادي نيكوئيه در منطقه تاكستان و 55 كيلومتري جنوب باختري قزوين و در ارتفاع 2000 متري جاي دارد. در اينجا بدليل شرايط آب و هوايي تنها 9 ماه از سال معدن قابل بهره‌برداري است.
زمين‌شناسي
دراين منطقه سنگهاي ولكانيك اسيدي تا متوسط، گسترش دارد كه بشدت خرد شده‌اند. رگه‌هاي ريوليتي در تمام منطقه معدني برونزد دارند. درشمال خاور سنگهاي ولكانيك توسط كنگلومراي نئوژن پوشيده شده‌اند.
كائولن اين كانسار دراثر فعاليت محلولهاي گرمابي پديد آمده است، اين محلولها گوگرد نداشته و درنتيجه آهن با اكسيژن آزاد تركيب و هماتيت را برجاي گذاشته است.

مشخصات كانسار و ويژگيهاي ماده معدني
تجزيه RBA كاني‌هاي كوارتز، كائولينيت (با دانه‌هاي كوچكتر از 63 ميكرون) و نشانه‌هايي از اسمكتيت و ايليت را نشان مي‌دهد. ميانگين تجزيه شيميايي ماده معدني به قرار زير است:


كاني‌هاي اصلي اين كانسار كوارتز، كائولينيت و كاني‌هاي فرعي آن اسمكتيت و ايليت است.
ميانگين تجزيه كلي شامل كوارتز 1/60 درصد، كائولينيت 56/39 درصد و بقيه 46/0 درصد است.


PH = 35/4
ميزان رطوبت = 4/0 درصد
حرارت ذوب (نقطه ذوب) = 600 درجه سانتيگراد
رنگ پخت = سفيد
بهره‌برداري
بهره‌برداري در اين كانسار به كمك مواد منفجره انجام مي‌گيرد. قلوه‌هاي هماتيت موجود در كائولن سنگجوري مي‌شود. ذخيره قطعي 000،300 تن برآورد شده و ذخيره احتمالي آن 100000 تن است.

•كانسار كائولن قزانداغي
موقعيت جغرافيايي
اين كانسار در 8 كيلومتري شمال باختر تاكستان جاي دارد در شمال باختري آن كانسار آلان‌قيه است.
زمين‌شناسي منطقه
كانسار كائولن قزنداغي در پيوند با ريوليت هاي پالئوژن است. بخشهاي شمالي و جنوبي آن توسط رسوبهاي كواترنر پوشيده شده است.
خاستگاه اين كانسار با خاستگاه كانسار آلان‌قيه يكسان است. پيدايش كائولن در اينجا نيز مانند آلان‌قيه است. با اين ويژگي‌ كه در اين منطقه محلولهاي جوي و گرمابي دگرساني بيشتري داشته‌اند.
مشخصات كانسار و ويژگيهاي ماده معدني
ذخيره قطعي اين كانسار 1 ميليون تن و ذخيره احتمالي 5/2 ميليون تن است
تجزيه RFA از سنگ اين معدن نشان‌دهنده اكسيدهاي زير است:


تجزيه RBA، مؤيد كوارتز، كائولينيت، ايليت، آلونيت و فلدسپات است.
آزمايش‌هاي REM، پوسته ظريف زنومورفيك كائولينيت، كوارتز و ايليت را تأييد مي‌كند. قابل ذكر است كه تجزيه EDS نشان‌دهنده وجود كلر در ملات كائولن است. آزمايش‌هاي ديگر EDS وجود سديم، گوگرد، كلر و كلسيم كه بصورت ناخالصي‌ها ديده مي‌شوند را نشان مي‌دهد. يونهاي سديم و كلر وجود NaCl و KCl در اين خاك را اثبات مي‌كند. گوگرد منجر به تشكيل آلونيت شده و كلسيم هم در كلسيت ظاهر مي‌شود.
كاني‌هاي اصلي: كائولينيت، كوارتز، ايليت، فلدسپات
كاني‌هاي فرعي: آلونيت، اكسيد آهن، تركيبات اورگانيك




PH = 42/4
شاخص خميري = 5/38 درصد
مقاومت خمشي خشك = kp/cm2 49
افت خشك = 19/5 درصد
افت پخت در C ° 1280 = 94/6 درصد
افت كلي = 13/12 درصد
تخلخل بعد از پخت در C ° 1280 = 60/10 درصد
رنگ پخت براساس C.B.C = 2E (سفيد)
حرارت ذوب = بيشتر از C ° 1600

•كانسار كائولن شابلاغ
موقعيت جغرافيايي
اين كانسار در 42 كيلومتري باختر زنجان واقع است و با بخش جنوبي باتوليت بزرگ شابلاق با گستره‌اي نزديك به 15 كيلومتر مربع از تيپ گرانيت دوران، درتماس است.
زمين‌شناسي
كانسار كائولن شابلاغ بصورت ذخيره‌اي مستقل از گرانيت شابلاغ مطرح نيست. بنابراين بجاي اين بحث از كائولن شابلاق به بحث درباره گرانيت شابلاغ بايد پرداخت. گرانيت دانه‌هاي فراوان كوارتز و پراكنده دارد كه بسختي توسط هوازدگي و جريانات رودخانه‌اي خرد شده است. اين گرانيت بدنبال دگرساني در برش رودخانه‌اي كه ستبراي آن به 50 متر مي‌رسد، شديداً دگرسان شده و كائولن شابلاق نتيجه اين دگرساني است.
مشخصات كانسار
ماده معدني اين كانسار درحقيقت كائولن نيست بلكه يك گرانيت لوكوكرات خرد شده است، كه مقداري از فلدسپاتهاي آن به كائولن دگرسان شده است. ماده معدني اين كانسار در صنعت سراميك‌سازي كاربرد دارد.
نتيجه نمونه‌هاي برداشت شده از برش رودخانه‌اي كه در 500 متري باختر دهكده مارس قرار دارد به قرار زير است.





نمونه A از عمق 1 متري و نمونه B از عمق 5/1 متري كه به فاصله 150 متري از هم قرار دارند برداشت شده است.

•كانسار رس سوروجين
موقعيت جغرافيايي
معدن رس سوروجين در ناحيه بوئين‌زهراي قزوين در منطقه مسكوني سوروجين در 41 كيلومتري جنوب قزوين و در 38 كيلومتري باختر بوئين‌زهرا قرار دارد. بلندترين ارتفاع منطقه معدني 2000 متر از سطح دريا است. در اين ناحيه كشاورزي و دامپروري رونق دارد. در زمستان بعلت سرماي زياد امكان بهره‌برداري از كانسار نيست.

زمين‌شناسي
اين منطقه كلاً توسط سنگهاي ولكانيك از قبيل تراكيت، آندزيت، ريوليت و توفهاي ايگنمبريتي سبز پوشيده شده است. در روي آنها آبرفتهاي كواترنر جاي دارند. كانسار از يك توده به درازاي 920 متر و پهناي 670 متر و ستبراي 50 متر پديد آمده است. منطقه معدني تكتونيزه است و پيدايش اين كانسار با مي‌توان پي‌آمد محلولهاي گرمايي بر روي توفهاي ايگنمبريت كه از شكافها راه گشوده و به بالا صعود كرده‌اند، دانست.
مشخصات كانسار و ويژگيهاي ماده معدني
تجزيه RBA كاني‌هاي كوارتز، ايليت، (سريست)، پلاژيوكلاز، كائولينيت، اسمكتيت، دولوميت، كلسيت، كلريت، ليمونيت و هماتيت را نشان داده است. بررسيهاي انجام شده بر روي ماده معدني نشان داده كه اين رس در صنايع سراميك كاربرد ندارند. ذخيره قطعي كانسار 1/5 ميليون تن گزارش نموده‌اند.
ميانگين تجزيه شيميايي به روش RFA بصورت زير مي‌باشد (برحسب درصد).


كاني‌هاي اصلي: كوارتز، ايليت، پلاژيوكلاز، دسته كائولن، اسمكتيت، دولوميت و كلسيت.
كاني‌هاي فرعي: كلريت، هماتيت، ليمونيت و مواد آلي


PH = 95/7
رطوبت هوا = 32/1
نقطه گداز = 1150 درجه سانتيگراد
رنگ پخت = متمايل به قهوه‌اي
آزمايش‌هاي REM وجود كاني‌هاي گوناگون را در اين رس نشان مي‌دهد و گمان مي‌رود بشرط فراهم آمدن امكانات با روشهاي نوين بتوان آنها را از هم جدا كرد. از اين معدن مي‌توان به آساني بصورت روباز بهره‌برداري كرد.

•كانسار رس خاكستري ايستي‌سو
اين رس در استان آذربايجان خاوري و در حومه شهرستان هشترود (سراسكند) نزديكي بخش قره‌آغاج واقع است. اين رس داراي بلورهاي پيريت به بزرگي 18 ميكرون است كه در تماس با آب به ماركاسيت تبديل شده و درصد بالايي از تركيبات آلي درخود دارد. تجزيه با اشعه X نشان مي‌دهد كه داراي مقدار زيادي Al,Fe,S,P و مقدار كمي Ca,K است. اين چنين تركيب درجه ذوب را پائين آورد و كيفيت را كاهش مي‌دهد.
ميانگين تجزيه شيميايي اين رس چنين است: