علم سرامیک

قدمت این محصول به ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد می رسد.شیشه جسمی است شفاف، شکننده و ترکیبی از سیلیکات های قلیایی که این اجسام را در کوره ذوب می نمایند و به وسیله دست یا به کمک قالب های مخصوص به آنها شکل می دهند. اشیایی که از مناطق مختلف کشور نظیر شوش، ری، ساوه و نیشابور از زیر خاک به دست آمده نشان دهنده ساخت اینگونه ظروف در اکثر نقاط کشور در گذشته های دور می باشد.

ظروف شیشه یی در اوایل دوره ی اسلامی بیشتر شامل بطری، قوری، گلدان و فنجان بوده است که برای مصارف خانگی به کار می رفته است. برخی اشیاء باقی مانده متعلق به قرون هشتم و نهم میلادی است که بدون تزئین می باشد.همچنین تعدادی دکمه شیشه یی که طی یکی از حفریات ناحیه ی حسنلو بدست آمده متعلق به عهد هخامنشی است که بروجرد و رونق شیشه گری در آن عصر گواهی می دهد.

یکی دیگر از فنون مرتبط با شیشه گری دستی، تراش شیشه بوسیله ی دست یا چرخ است و در روی بعضی از ظروف شیشه یی قرن نهم که در سامره و ایران پیدا شده تراش هایی عالی از صورت انسان وجود دارد.

برای مثال اشیاء کشف شده توسط هیات اکتشافی موزه ی متروپولیتن در نیشابور را می توان نام برد.
هم اینک شیشه گری در بخش هایی از کشور رواج دارد و دست اندرکاران آن به کمک وسایل ابتدائی مصنوعاتی مصرفی و هنری تولید می کنند.

کارگاه های شیشه گری معمولا دارای سقف های بلند و پنجره های بلند هستند که باعث خروج هوای گرم ناشی از کارکردن کوره ها می شود و هوای داخل کارگاه را متعاذل و قابل تحمل نگاه می دارد. برای استفاده از چند نوع شیشه بارنگ های متفاوت در هر کارگاه شیشه گری دو یا چند کوره اصلی وجود دارد. ماده اولیه برای ساخت شیشه بیشتر ضایعات شیشه یی و شیشه خرده هایی است که از نقاط مختلف شهرها جمع آوری می گردد و گاهی نیز از سیلیس که ماده اصلی شیشه است به عنوان ماده ی اولیه شیشه گری استفاده می شود.
درجه حرارت لازم برای ذوب سیلیس ۱۸۲۷ سانتیگراد است.
اما در مواردی که مخلوط شیشه و سیلیس مورد استفاده قرار گیرد به منظور پائین آوردن درجه ذوب مواد دیگری مانند کربنات، براکس، شوره، نیترات و مواد قلیائی دیگر به ماده ی اولیه افزوده می شود.

یکی از مهم ترین عوامل در شیشه گری دستی، نحوه ی ساخت رنگ های شیشه است. برای این منظور از اکسیدهای فلزات که به صورت پودر در بازار وجود دارد استفاده می نمایند.
مصنوعات شیشه ای به دو گونه فوتی و  پرسی تولید می شود.

برای تولید شیشه ی فوتی ابتدا مواد اولیه مصرفی که عمدتا خرده شیشه است در داخل کوره ریخته و حرارت داده می شود تا به صورت مذاب در آید. این عمل، یعنی تبدیل شیشه خرده به شیشه ی مذاب به نسبت درجه ی حرارت کوره بین ۳۶ تا ۴۸ ساعت به طول می انجامد و هنگامی که شیشه به صورتی کاملا مذاب در آمد، استاد کار وسیله ای فلزی بنام  دم  را به داخل شیشه ی مذاب فرو برده و کمی آنرا می چرخاند و بعد از اینکه مقدار کمی از شیشه ی مذاب که اصطلاحا  بار  نامیده می شود از داخل کوره برداشته شد، در لوله می دمد تا گوی کوچکی که به  گوی اول موسوم است به دست آید.
 بعد از سرد و سخت شدن این گوی مجددا دم  را به داخل شیشه ی مذاب فرو برده و شیشه لازم را برای ساخت وسیله ی مورد نظر برمی دارد تهیه ی گوی اول  به صنعتگر کمک می کند تا مقدار شیشه یی که در مرحله ی دوم برمی دارد در تمام نقاط دارای قطر مساوی بوده و شیئی که ساخته می شود در تمام نقاط قطر یکسان داشته باشد. اما بدلیل آنکه در این مرحله، غلظت شیشه ی مذاب برای فرم پذیری کم است و از سویی حتما می بایست دارای قطر مساوی و فرم مناسب باشد.

لوله ی دم روی میله یی که دارای سرد و شاخه است قرار گرفته و صنعتگر ضمن چرخاندن مداوم آن به وسیله ی قاشق چوبی به فرم دادن شیشه می پردازد و برای پیشگیری از چسبیدن شیشه ی مذاب به قاشق  هر چند یکبار آن را به وسیله ی آب خیس می کنند که به این کار قاشقی کردن بار می گویند.
 بعد از مرحله ی قاشقی کردن بار، گوی در داخل قالب قرار گرفته و عمل دمیدن به وسیله ی دهان و در مواردی به وسیله ی کمپرسور انجام می شود.

شیشه ی پرسی نیز همانند شیشه ی فوتی نیاز به سرد شدن تدریجی دارد و به همین جهت می بایست بعد از تکمیل جهت رسیدن گرمایش به درجه ی حرارت هوای معمولی داخل گرم
خانه قرار داده شود.
بعد از مرحله ی ساخت نوبت به عملیات تکمیلی می رسد و محصول شیشه ای به وسیله ی تراش، نقاشی یا مات کردن تزئین می گردد.

برای مات کردن شیشه می بایست از اسیدی که بتواند قسمتی از سطح شیشه را در خود حل کند استفاده شود تنها اسیدی که شیشه در برابر آن مقاومت ندارد اسید فلوریدریک است اما کار کردن با این اسید بسیار خطرناک است و در ضمن مقرون به صرفه نیز نیست. بنابراین بجای آن از محلول آمونیوم هیدروژن فلورید یا مواد مشابه دیگر برای مات کردن شیشه استفاده می کنند.

برای مات کردن شیشه ، وسایل شیشه ای را به مدت چند دقیقه در محلول قرار داده وسپس خارج می نمایند و با آب می شویند.

رنگ هایی که معمولا برای نقاشی روی شیشه به کار می رود اکسیدهای فلزات مختلف بصورت پودر است که با تربانتین و روغن مخصوصی مخلوط و ساییده می شود و آن را به صورت مخلوط غلیظی در می آورند و با آن بروی شیشه نقاشی می کنند سپس به منظور ثابت کردن رنگ اشیاء نقاشی شده، آن ها را به مدت ۲ تا ۴ ساعت در کوره ای با دمای ۵۰۰ تا ۶۰۰ درجه ی سانتیگراد قرار می دهند، سپس کوره را خاموش و بعد از سرد شدن کامل کوره، اشیاء را از آن خارج می نمایند.

جهت تراش روی شیشه از سنگ مخصوصی که درجه سختی آن بیش از سختی شیشه است استفاده می نمایند. برای این منظور از سن گهای دیسک مانندی که با سرعت لازم قادر به چرخش هستند استفاده به عمل می آید. سرعت چرخ های تراش و دیسک تراشکاری بستگی مستقیم به نوع تراش دارد.

صنعت گران تراشکار نخست محل هایی را که می بایست تراش بخورد مشخص نموده و سپس با نگهداشتن ظرف شیشه ای در دست و نزدیک کردن آن به سنگ تراش نقش دلخواه روی شیشه را حک می نمایند و سپس آن قسمت ها را صیقل می دهند.

هم اکنون محصولات شیشه ای دست ساز کشورمان شامل انواع ظروف مصرفی و تزئینی است که بخش عمده ی آن توسط کارگاه های شیشه گری تهران تولید و عرضه می شود.