علم سرامیک

سید محمد میرشفیعی

متولد سال ۱۳۶۰ و فارغ التحصیل دوره های کارشناسی صنایع دستی گرایش سفال و سرامیک و کارشناسی ارشد رشته هنرهای اسلامی گرایش سفال و سرامیک دانشگاه هنر اسلامی تبریز

آنچه که امروز، از هنر- صنعت سفال و سرامیک به ما رسیده است، میراث و ماحصل تلاش انسان در طول دوره های تاریخ است. که قدمتی دیرینه را  در سرزمین ما ایران دارد. چنین پیشینه ای مایه فخر کشور ما ایران است که همواره تمدن، اصالت و فرهنگ ما را یاد آور می باشد. سفال زبان گویایی است از تفکر و ذهنیات انسان که امروزه نقش آن در بازگویی تاریخ و فرهنگ و آداب و رسوم و ویژگی های اقلیمی، اجتماعی، و همچنین سیر تکامل تمدن بشری بر کسی پوشیده نیست. در دوره های مختلف تاریخی هنرمندان آثار متعددی با لعاب ها و تکنیک های متنوع ارائه کرده اند و ظروف سرامیکی فیروزه ای یا همان لعاب آبی ایرانی نیز از آن دسته آثاری است که از گذشته های دور تا دوره معاصر در مناطقی از کشور ما تولید می شده است.

شیوه و مراحل تولید سرامیک فیروزه ای (persian blue )

1- تهیه خاک سفید ( کائولن )

خاک ماده اصلی سرامیک تبریز به حساب می آید و از مهمترین مواد اولیه یک کارگاه سرامیک سازی است. لذا نوع و مرغوبیت آن بسیار حائز اهمیت می باشد. خاک سفید کارگاه آبی فام، همچون اساتید برادران قابچی بر حسب تجربه، که رگه خاصی است و خالص می باشد، از معدن بزرگ کائولن واقع در روستای زنوز برداشت می شود.

2- ساخت کیک گل سفید  

شیوه کار به این صورت است که خاک را به نسبت معین با ترکیبات دیگر از جمله فریت  ترکیب کرده و آب کم کم به آن اضافه می شود تا کیک گل آماده شود. در گذشته بوسیله پا عمل ورز دادن گل انجام می گرفت اما در حال حاضر از دستگاه اکسترودر استفاده می شود.

3- ساخت انواع ظروف بوسیله چرخ سفال                                         

 ساخت بدنه به روش چرخ سفال می باشد. بدین صورت که گل ورز داده شده را روی صفحه گردان چرخ قرار داده و توسط دست، فرم مورد نظر ساخته می شود. روز بعد از چرخ کاری مجدداً فرمها روی چرخ، تراش داده می شوند، تا شکل کامل خود را پیدا کنند. بعد از خشک شدن نیز بوسیله سنباده سطح آنها صاف شده و سپس با ابر خیس صیقل داده می شوند.

4- طراحی و انجام انواع تزئینات

تزئین به روش نقاشی

نقاشی دارای قدمتی دیرینه بوده و از قدیمی ترین روشهای تزئین سرامیک است که بشر آن را شناخته و در جهت زیبایی سفالینه های خود از آن استفاده کرده و همواره طبیعت الهام بخش او بوده است.

برجسته کاری                                                                                                                 

روش کار به این صورت است که مقداری از دوغاب گل را به وسیله قلم مو روی طرح می گذارند این عمل چندین مرحله تکرار می شود تا طرح ضخامت لازم را پیدا کند. این تکنیک قابلیت های زیادی دارد و می توان نقوش بسیار ظریف را نیز با آن بوجود آورد. پس از اتمام کار عمل قلم گیری انجام می شود.

مشبک کاری 

 از جمله زیباترین تزئینات،تکنیک مشبک کاری می باشد که جلوه خاص و زیبایی به کار می دهد. البته به نوبه خود کاری ظریف ودقیق می باشد و نیاز به حوصله و دقت زیادی دارد. تزئینات مشبک نیز روی بدنه خام انجام میشود.

حکاکی یا کنده کاری

روش کار به این صورت است که سطح مورد نظر را کمی مرطوب کرده سپس با ابزاری مناسب تراش داده می شود در نهایت قسمتهایی از طرح گود شده و قسمتهای دیگر برجسته می ماند و بعد از اعمال لعاب فیروزه ای به علت تجمع لعاب در قسمت های گود شده کنتراستی با سطح های برجسته ایجاد میکند که خود جلوه زیبایی به کار میدهد.                                                                                                

تلفیق و ترکیب تزئینات

تلفیق در واقع اتصال دادن دو یا چند فرم به یکدیگر می باشد. این عمل نیز روی بدنه خام صورت می گیرد. در ترکیب نمودن تزیینات می توان هم زمان از تکنیک برجسته کاری، مشبک، نقاشی وحکاکی استفاده نمود .

 5- پخت بیسکویت یا خام پخت کردن آثار

پس از اتمام تزئینات، آثار داخل کوره الکتریکی قرار می گیرند و در دمای 900 درجه سانتیگراد پخت می شوند تا جهت اعمال لعاب آماده شوند.

6- ساخت انواع لعاب

در کارگاه انواع لعاب ساخته می شود که معروفترین آنها، لعاب فیروزه ای یا همان لعاب آبی ایرانی (persian blue) است. برای بدست آوردن رنگ فیروزه ای در لعاب از اکسید مس استفاده می شود.  همچنین لعاب شفاف بی رنگ جهت آثار نقاشی شده ساخته می شود.

7- اعمال لعاب

روشی اعمال لعاب غوطه وری است. به این صورت کهلعاب را داخل یک تشت بزرگ ریخته و با یک دست همواره آن را بهم می زنند تا لعاب همواره معلق بماند و با دست دیگر آثار را داخل لعاب فرو می برند تا یک لایه ازلعاب با ضخامت مشخص روی آنها بنشیند.

8- پخت لعاب

پخت لعاب توسط کوره الکتریکی در دمای 1050 درجه سانتیگراد صورت می گیرد.