هنر اسلامي كه داراي ماهيتي عرفاني و معنوي مي باشد، از نظم و يكپارچگي ويژه ايبرخوردار است. به اين جهت، سنن و فرهنگ ها را تحت تأثير خود قرار داده است؛ مثلاًجلوه هاي نمادين در هنر معماري گنبد سازي، خود نمادي از آسمان گنبدي شكل است و مركزآن، به عنوان محور جهان محسوب مي شود كه تمام مراتب وجود را در عالم هستي بهپروردگار يكتا مربوط مي كند.
هنر تزييني

هنرهاي تزييني در بناهاي مذهبي، نشانه اي از كشف و شهود را در پي دارد و رنگها وشكل هاي موزون و قوسهاي صعودي و نزولي كه از راز آفرينش پرده بر مي دارد، هر كدامبه بيننده آرامش روحي و معنوي مي دهد. به عنوان مثال، قاعده هشت وجهي گنبد، كنايهاز كرسي الهي و نيز عالم فرشتگان، و قاعده مربع و چهارگوش، نماد جهان جسماني رويزمين است. و يا اين كه ساختار مقرنس در اين جا بازتابي از نمونه هاي مثالي آسمان،نزول مأواي آسماني به سوي زمين و تبلور آسماني در قالب هاي زميني است.

قوس ايراني، به سوي بالا حركت دارد و به سمت آسمان و به امر متعالي صعود مي كندو قوس مغربي، حركتي دروني و به سوي قلب دارد.
هنر كاشي كاري

يكي از هنرهاي زيبا در معماري ايراني، هنر كاشي كاري است كه در واقع، جايگزيننقاشي بر روي ديوار شده است و بسياري بر اين عقيده اند كه ايران نخستين كشوري بودهكه براي تزيين و استحكام بنا از كاشي بهره برداري كرده است.

در مشرق زمين، ساخت نوعي آجر معروف به كاشي را به شهر كاشان نسبت داده اند كه دردوره هخامنشيان اختراع شد و بعد، در زمان اسكندر از ايران كوچ نمود و سپس در دورههلاكو خان به سبكي نو به ايران بازگشت. گنبد مراغه از نخستين آثار هنر معمارياسلامي است كه در تزيين نماي اصلي مقبره آن، از كاشيهاي فيروزه اي و آبي استفادهشده است.

 
انواع كاشي

با پيشرفت هنر كاشي كاري در ايران، هنرمندان فن كاشي سازي با تركيب رنگهاي مختلفو متنوع، كاشي «معرق» و يا كاشي «هفت رنگ» را پديد آوردند و با تلفيق آجر و گچتوانستند كاشي «معقلي» را اختراع كنند؛ به طوري كه از قرن پنجم هجري به بعد كمتربنايي را مي توان مشاهده كرد كه با يكي از اين نوع كاشيهاي رنگين، تزيين نشده باشد. از قرن هفتم هجري به تدريج كاشي «معرق» زينت بخش بناهاي مذهبي گرديد و بهترين نمونهآن را در مسجد مشهد و گور ميرو مسجد كبود تبريز مي توان مشاهده نمود.
رنگ در هنر معماري

از عصر كهن رنگ يكي از عناصر تزييني براي كلبه ها بود؛ زيرا رنگ با عواطف واحساسات و فرهنگ بشر پيوند ناگسستني دارد و بيانگر واقعيت و رموز دروني اوست. بههمين خاطر، رنگها معاني گوناگون و متفاوتي را به همراه دارند كه داراي اثرهاي مثبتو منفي روحي مي باشند. از شيوه هاي تزييني در معماري كاشي، انتخاب رنگ است. رنگهايمتنوع، همچون لاجوردي و فيروزه در كنار سفيد، زرد و سبز در دوره شاه عباس و دورههاي مختلف در كاشي كاري باعث رونق روز افزون اين هنر زيبا شده است. به عنوان مثال،اصفهان از دوره صفويان تا امروز از غني ترين هنر بومي در اين زمينه برخوردار است.
معماري حرم مطهر

1- گنبد: داراي شكل «شلجمي» است و تاريخ سطح بام و طلاكاري آن به دوران قاجار(فتحعلي شاه) برمي گردد و در تمام اضلاع آن دُري از طلا و نقره به كار رفته و اطرافآن به وسيله هنرمندان خطاط با اشعار مزين شده است.

2- ايوان طلا: در قسمت شمالي حرم مطهر و در صحن «عتيق» واقع است و از بناهاي شاهاسماعيل صفوي محسوب مي شود كه با كاشيهاي «معرق» لاجوردي مزين شده و سقف آن «مقرنس» كاري و از طلا پوشيده است.

وجود ايوان مدرسه فيضيه در مقابل آن و نقارخانه بالاسر ايوان مدرسه، به ايوانطلا و صحن «عتيق» زيبايي ويژه اي بخشيده است.

3- ايوان آيينه: شكوه، جلال و عظمت نماي حرم مطهر را از ايوان آيينه بايد بهتماشا نشست و اين از شاهكارهاي هنرمندان ايراني است كه شايد در جهان بي نظير باشد.

افزون بر اين، در آغوش كشيدن ستونهاي يكپارچه سنگي، به اين ايوان مجلل، عظمتيچند برابر بخشيده و دو گلدسته بلند قامت ايوان آيينه، نمادي ديگر از نظاره گري حرممطهر به عرش الهي است.

4- ضريح مطهر: زائران دلباخته و عاشقان دلسوخته، وقتي به اين مقام مي رسند، برگرداگرد اين ضريح مطهر و منور حلقه مي زنند و مانند كعبه در ركابش طواف مي كنند.

اركان چهار گوشه اين ضريح توسط چراغهاي فانوسي منور گرديده و تلألؤ رنگهاي اطرافضريح نقره اي و آيينه گون حرم، متأثر از رنگهاي زيباي كاشي اطراف آن است. وكاشيكاري «معرق» اطراف مرقد و مضجع مطهر با آميختگي رنگ سبز، به قسمت داخلي ضريحمطهر و منور جلوه اي زيبا بخشيده است.