علم سرامیک

در راستاي تلاش هاي مستمر پژوهشي، كارشناسان مرمت در كارگاه هاي ساخت كاشي در گنبد سلطانيه به تكنيك و روش كار هنرمندان عصر سلجوقي و ايلخاني در ساخت اين كاشي دست يافتند.
اين در حالي است كه به طور همزمان مراكز پژوهشي ديگري نيز در داخل كشور و همچنين پژوهشگران در كشورهاي فرانسه، آلمان و ژاپن در تلاش براي دستيابي به تكنيك هاي ناشناخته در ساخت اين نوع كاشي بوده اند.
«محمدرضا قربان زاده» سرپرست اجرايي پروژه پژوهشي گنبد سلطانيه با اعلام اين مطلب گفت: «با توجه به اهميت هنري و تكنيكي ساخت اين نوع كاشي، روز دوشنبه هفته جاري به مناسبت هفته پژوهش، اولين نمونه ساخته شده از اين نوع كاشي در كنار يكي از كاشي ها متعلق به دوره ايلخاني كه در گنبد سلطانيه به دست آمده، به نمايش گذاشته مي شود.»
سرپرست اجرايي پروژه پژوهشي گنبد سلطانيه افزود: «اين نوع كاشي، كاشي منحصر به فرد، ايراني است كه تكنيك ساخت آن حتي با گذشت سال ها مكتوم مانده بود كه به دليل زيبايي و ارزش هاي هنري منحصر به فرد جهاني آن، كشف اين تكنيك هاي ويژه تا مدت ها موضوع پژوهش و مطالعات آزمايشگاهي بسياري از محققان داخلي و خارجي بوده است.»
قربان زاده تاكيد كرد: «ساخت اين نوع كاشي ها در كارگاه هاي گنبد سلطانيه جنبه پژوهشي داشته است.»
به گفته وي تلاش هاي صورت گرفته تاكنون نتايج موفقيت آميزي داشته اما نيل به وضعيت مطلوب مستلزم پژوهش ها و توسعه فعاليت ها، كارگاه ها و امكانات موجود است.
«ساعد كاشاني» سرپرست بخش مرمت و كارگاه هاي ساخت كاشي در گنبد سلطانيه نيز كه شخصا در اين پژوهش ها فعاليت دارد، گفت: «مرحله پژوهشي و مطالعاتي اين طرح از 5 سال پيش آغاز شده است اما فعاليت هاي عملي در اين زمينه از سال 1382 آغاز شد كه خوشبختانه امروز موفق به كشف تكنيك و منطق ويژه هنرمندان و صنعتگران دوره ايلخاني در ساخت اين نوع كاشي شديم.»
وي خاطرنشان كرد: «اگر چه اساس و بنيان ساخت اين نوع كاشي در بين النهرين بوده اما هنرمندان ايراني اين هنر را در عصر سلجوقي در ايران پي گذاشتند و در عصر ايلخاني، به ويژه در شهرهاي كاشان، ساوه و جريان به اوج خود رساندند.»

به گفته كاشاني،‌ مهمترين گام بعدي در تكميل اين پروژه، استفاده از روش ها و امكانات علمي روز در توليد بهتر و
متكامل تر اين نوع كاشي و تعريف منطق ساخت آن به زبان امروزي است.
نمونه هايي از كاشي زرين فام در بخش تربت خانه كه از جمله بخش هاي معماري موجود در گنبد سلطانيه زنجان است، به تعداد فراوان وجود دارد كه در زمان ساخت اين بنا به سفارش كارگزاران ساخت بنا در سلطانيه و در كارگاه هاي ساخت كاشي در كاشان ساخته مي شد.
«ابوالقاسم عبدالله كاشاني» منشي دربار سلطان محمد خدابنده خود، از جمله آخرين بازماندگان و نوادگان،‌ خاندان مشهور ابوطاهر كاشاني بود كه در ساخت كاشي زرين فام و رشد و تكامل آن مهارت و شهرتي منحصر به فرد داشته اند.
نمونه هاي ديگري از قديمي ترين كاشي هاي زرين فام در محراب مسجد ميدان در كاشان موجود بوده كه هم اكنون در موزه برلين آلمان نگاهداري مي شود. اين نوع كاشي، به كاشي قاقاز مغازه اي يا رنگين كماني نيز معروف است و وجه تسميه آن شباهت رنگ اين نوع كاشي به طيف رنگي موجود در رنگين كمان است.