علم سرامیک

مقدمه:
زمان نوجوانیم، مجموعه کتاب‌های جالب و خواندنی که بسیار مورد علاقه‌ام بود، با این عناوین شروع می‌شد.
- رادیو؟ بسیار ساده است!
- تلویزیون؟ بسیار ساده است!
- ...؟ بسیار ساده است!

همیشه در تعجب بودم که چطور یک نویسنده با وجود توانایی بالا در انتقال مطالب علمی، اینگونه ساده و دلپذیر مطلب می‌نویسد. از سبك نگارش اين كتاب‌ها خيلي خوشم ميامد. خيلي صميمي بود. انگار در زندگي عادي و روزمره خودمان يكي براي ما راجع‌به يك مطلب پيچيده توضيح بدهد. دلم می‌خواست من‌هم روزی بتوانم در یکی از زمینه‌های مورد علاقه‌ام به آن سبک مطلب بنویسم. اولش سعي كردم از سبك نگارش كلاسيك شروع كنم. خيلي سخت بود. بايد كلي ذوق و قريه هنري داشتيه باشي تا نويسنده شوي. بايد حواست به خواننده باشد تا او سر در گم نشود. بايد عبارت‌هاي درست و استاندارد را مورد استفاده قرار دهي. من‌هم دلم مي‌خواست بنويسم. غافل از اینکه انجام هر کار زیبا دشواری‌‌های بسیاری را به دنبال دارد و كار هم‌چون من آدمي نيست. به قول بزرگان:
"كار هر بز نيست خرمن كوفتن گاو نر می‌خواهد و مرد کهن"
در حين مطالعه آن کتاب‌ها، ما با دو نفر روبرو بودیم که راجع ‌به مسائل پیچیده الکترونیک با هم بحث و تبادل نظر می‌کردند‌. تازه کار و کهنه کار، با يك چنين وضعي، نويسنده مي‌تواند راجع به يك موضوع صفحه‌ها مطلب بنويسد بي‌آنكه متهم به سنگين نوشتن شود. نويسنده مي‌تواند راحت و خودماني كليه مطالب را به چند صورت توضيح دهد و آخر كار همه تقصيرها را به حساب كم‌سوادي تازه كار و پايين بودن ضريب‌هوشي او بگذارد. كسي هم ناراحت نمي‌شود. اظهار فضل هم به شمار نمي‌آيد‌.
در نگارش متن پیش رو نیز، مطالب را به‌صورت مکالمه دو نفری بین دو همکار – یکی با تجربه و دیگری تازه کار – شروع کرده رفته‌رفته بحث‌های تخصصی را مطرح خواهم کرد. سعی می‌کنم هر از گاهی لبخندی بر لبانتان آورده و خستگی مطالعه را، کم‌رنگ کنم. در این نوشته تلاش کرده‌ام آنچه را در سالیان دراز کار در کارخانجات کاشی و سرامیک آموخته‌ام به رشته تحریر در آورم. می‌دانم که روانی و شیوایی کتاب‌هایی که تا کنون خوانده‌اید را ندارد ولی تجربه متفاوتی است. این مجموعه تلاش ناقصی است از ثبت دانسته‌هایی که در این مدت با زحمت زیاد و طی دوران جوانی گرد‌آوری شده است. كپي نشده است! ترجمه هم نیست! سر فصل‌های زیر را تفکیک نکرده‌ام ولی تلاش خود را نموده‌ام که پیوستگی مطالب از دست نرود. در این مبحث سعی شده که متون علمی سنگین (‌و تکراری‌) وجود نداشته باشد. هيچ رد پایی از ترجمه هم اینجا نیست. نقل قول و دست آوردی از تجارب سایر دوستانم را بدون ذكر نام گوينده اینجا نمی‌بینید. اگر در بعضي متون ادبيات كار تغيير مي‌كند، به‌دليل آن‌است كه نامه‌ها و گزارش‌هايي كه براي ساير همكاران و يا مديريت‌هاي زمان نوشته‌ام و آنها نخوانده‌اند و يا استفاده نكرده‌اند، همه را عيناً آورده‌ام. دلم مي‌خواست شما بدانيد كه اين موارد يك شبه و بي‌مقدمه جمع‌آوري نشده و يا طي اين سال‌ها در گنجه نگهداري نشده و سر هر موضوعي سال‌ها جنگيده‌ام تا به اثبات برسد و يا مورد استفاده قرار گيرد. آنچه که اينجا نوشته شده است روز شمار تحقیقات و تجارب من در برخی از مجموعه کارخانجات کاشی و سرامیک کشور عزیزمان ایران است. به نظرم آمد که اگر شما طالب و دوستار مطالعه متون علمی سنگین و یا ترجمه‌های جور و واجور بودید، اين نوشته را مطالعه نمي‌كرديد و قطعاً به سراغ آن کتاب‌ها می‌رفتید. چون از مقدمه‌های طولانی نیز خوشم نمی‌آید، سخن کوتاه کرده و این مطلب را خاضعانه به تمام کسانی که چون من نادانسته‌ها را یک به یک به آزمون و خطا گذاشته و عمری را برای درک این علم سپری کرده‌اند تقدیم می‌کنم. باشد که مورد توجه خوانندگان قرار گیرد. اگر ممكن است اشكالات كار را بگوييد تا براي آيندگان بهتر قابل استفاده باشد.

نمی‌دانست باید چکار کند؟
"امید" از دانشگاه با معدل بالا فارغ‌التحصیل شده بود و جزء افراد خیلی خوش شانس بود که بلافاصله پس از سربازی موفق شده بود در یکی از بهترین کارخانجات تولید کاشی و سرامیک کشور، مشغول به کار شود. از یک طرف خوشحال بود که به‌عنوان یک مهندس جوان توانسته است شغل مناسبی پیدا کند، از طرف دیگر کمی دلخور بود که چرا این قدر دور از شهر خودش مشغول به کار شده است و فرصت‌های دیدار با نامزدش را از دست می‌دهد. بالاخره هنوز زیر سی سال بود و دارای ویژگی‌هاي يك جوان‌، دلش می‌خواست از فرصت‌های زندگی در شهر‌های بزرگ‌!! کمال استفاده را ببرد. دلش می‌خواست بتواند به خانواده نامزدش بقبولاند که رشته مهندسی مواد گرایش سرامیک، رشته بسیار جالبی و علمی است او به راحتی در دانشگاه قبول نشده است. بفهماند که فارغ‌التحصیلان این رشته مشکلی در یافتن کار و اداره زندگی خود ندارند. به خصوص حالا که توانسته بود در یک کارخانه تولید کاشی و سرامیک کار پیدا کند خیلی خوشحال بود ولی دائماً از خود می‌پرسید که " چطور به دیگران بفهمانم که تولید کاشی هم نیاز به مدرک مهندسی دارد؟" البته او یک مقدار هم نگران بود که مبادا او را با تمسخر "مهندس موزاییک" صدا کنند. دائماً با خود صحبت کرده و خودش را تسکین می‌داد که:
" هر چه باشد از کار بهرام که در کارخانه تولید چینی‌بهداشتی است که بهتر است."
لا‌اقل به این یک نفر می‌توانست پز بدهد که:
"اون که نون خودشو از تو کاسه توالت بیرون میاره! " و از این خیال با خودش خیلی خندید.
در همین فکر و خیالات بود که شهرام – مهندس سرامیک کهنه کاری که مدت‌ها بود در کارخانه کاشی کار می‌کرد و به گفته کارگران و اکثر همکاران خیلی هم با‌سواد و در کارش با مهارت بود، از راه رسید و از او پرسید:
- چیه مهندس خیلی خوشحالی؟
امید که غافل‌گیر شده بود گفت:
- ببخشید نفهمیدم شما کی آمدید! داشتم به شغلی که انتخاب کرده‌ام فکر می‌کردم.
- خوب کجای این شغل خنده‌داره؟
- راستش داشتم فکر می‌کردم که با وجود اينكه من‌هم مهندس موزاييك شدم بازم وضع من از وضع رفیق‌ام که تو کارخونه چینی‌بهداشتی کار می‌کنه خیلی بهتره. اون اگر بخواد به خونواده همسر آینده‌ش بگه چیکارس باید خیلی خجالت بکشه.
- ای بابا فکر کردی وضع خودت خیلی بهتره؟ يعني اگه بگي مهندسي بهت نمي‌خندن‌؟ تو این دوره و زمونه مردم شغل مناسب را فقط شغلی میدونن که پول خوبی ازش در بیاد. اگه می‌خوای به دیگران پز کار تو بدی باید مشاور يا قائم مقام! و توي اين مايه‌ها باشي. ما همگی‌مون کارمندیم. هیچ کسم از کارمندی وضعش خوب نشده. كارمندام همشون مثل هم ديگن. هشت‌شون گرو نه‌شونه.
- البته! متاسفانه همینطوره. شما كه اينجوري بگين... واي بحال ما تازه كارا! راستی مهندس جان من یه مشکلی هم دارم؟ شنيدم شما مثل بقيه آدمو سنگ قلاب نمي‌كنين و جواب سوالاي آدمو ميدين. ميتونم از شما كمك بخوام؟
- موضوع چیه؟
- خونواده نامزدم ازم خواستن با توجه به اینکه تو کارخونه کاشی کار می‌کنم برای خونه‌ای که دارن میسازن، من کاشی انتخاب کنم. به‌نظر این کار خیلی ساده‌ای مياد ولی نمی‌دونم چرا همش يه جورايي دلشوره دارم‌؟
- بایدم دلشوره داشته باشی مهندس جان. این کار بر عکس تصورت خیلی هم مشکله. اصولاً همه جای دنیا تصمیم‌گیری کار بسیار مشکلیه. به‌قول يكي از رفيقام كه ايتالياييه، مردم همیشه از تصمیم‌گیری واهمه دارن. دوست دارن یکی پیدا بشه و براشون کارها رو به‌نحوی ساده کنه که گرفتن تصمیم براشون اینقدر مشکل نباشه. حتي يه جورايي براشون تصميم هم بگيره. به‌خصوص راجع‌به تو، هم مهندسی‌-‌‌اون هم تو رشته سرامیک‌- هم داماد آینده و کلی پز و افتخار برای سر و همسر که : "دامادمون برامون خریده." البته بهت بگم! وای به حالت اگه کوچیک‌ترین اشتباهی بکنی‌. تا آخر عمر همش بهت غر می‌زنن و دست و پا چلفتی بودن‌تو به رخت می‌کشن. چه فرصتی از این بهتر که گربه رو همین حالا در حجله بکشی و یک عمر آسوده باشی. در عین حال داری تو کارخونه کاشی، کار می‌کنی. پس طبیعیه که انتظار داشته باشن بتونی کمکشون کنی. فقط مساله مهم اینه که این چیزا رو تو دانشگاه به ماها یاد نمیدن. ما باید همیشه با مطالعه و تحقیق خودمون رو به‌روز نگه‌داریم و این هم خیلی ساده نیست. معمولاً بايد دنبال اين مطالب بدوي تا بتوني بيشتر ياد بگيري. هيچ‌كس بنا نداره اطلاعات با ارزشو تو دامنت بريزه. خودت بايد اين اطلاعات رو به‌دست بياري.

- شما که بنده رو رسماً کشتید؟! به نظر شما باید چکار کنم؟

- خوب اولش برو یک نقشه از خونه‌ای رو که میخوان بسازن بگیر. ببين چند متره؟ بزار فکر کنند که واقعاً مهندسی! بعدشم ازشون اون چیزایی که براشون مهمه بپرس.
- مثلاً چه چیزایی رو؟
- اینکه می‌خوان رنگ کارشون چی باشه؟ سبک انتخابشون چه طوری باشه؟ کلاسیک باشه یا مدرن؟ دلواز باشه یا متراكم؟ روشن باشه یا تیره، اثاثیه منزل‌شون چه‌ رنگی و چه سبکیه،‌ مبلشون، فرش‌هاشون و ازاین جور چیزا دیگه.
- اینا که گفتید بپرسم، درست! آخه من که آرشیتکت نیستم. چه جوری براشون اینا رو ست کنم؟
- ببین اونا كه آرشیتکت نمیخوان. اگه آرشیتکت میخواستن سراغ تو نمی‌اومدن. اونا میخوان یکی حرفایی رو که نمیتونن به زبون بیارن به زبون کاشی براشون ترجمه کنه. اتفاقاً فرصت خوبیه! برای تو اینکار موضوع یک تحقیق میشه به نام "آیین کاربری و انتخاب کاشی" موضوعی که کمکت می‌کنه بتونی هدف اصلی کاشی و سرامیک ساختن، نصب اون‌ها، انتخاب انواع مختلف کاشی برای جاهای متفاوت رو بفهمی و فرق استفاده کاشی‌ها رو در نقاط مختلف منزل درک کنی تا در آینده نسبت به استانداردهاي توليد و ساختشون دقت بیشتری داشته باشی. تازه به اون بنده‌های خدا هم کمکی کرده باشی. منم حاضرم در انجام این کار همه جوره بهت کمک کنم.
- خیلی از لطف شما ممنونم، ولی ... خوب .... از کجا باید شروع کنم؟ چه کتابایی رو باید بخونم خب آخه من که خیلی اين چيزا رو بلد نیستم.
- ااِ...ه چقدر ميترسي! اعتماد به نفست كجا رفت؟ ناسلامتي مهندسي بابا نترس! برو يكم راجع به رنگ‌ها و سبك‌ها تحقيق كن. اين جزوه‌ای که بهت میدم رو برو بخون. فردا که اومدی با هم بیشتر راجع‌به این موضوع صحبت مي‌كنيم.
- مرسی مهندس جان! دست شما درد نکنه.
خوشحال شده بود. از خیلی‌ها شنیده بود که در کارخانه، حتی کارگران نیز حاضر نیستند به مهندسین جوان مطلبی را آموزش بدهند. به قول خودشان: "این جوجه مهندسین رو باید حسابی چزوند تا بفهمند یه من ماست چقدر کره داره"
"اگه از الان بهشون رو بدیم، فردا باید آسترشم بدیم. دیگه کسی حریف اینا نمی‌شه"

" فکر میکنن چار تا کتاب بغل زدن رفتن دانشگاه پي‌قرتي بازی، مهندس شدن" و ... از این جور حرفا.
ولی حالا که به چشم خودش می‌دید که یک مهندس با تجربه حاضر است به راحتی با او هم‌کلام شده و تجربیاتش را در اختیار او بگذارد - خیلی خوشحال شده بود. تمام شب را به مطالعه گذراند. شایدم اصلاً نخوابید. مطالب بسیار جالبی در جزوه نوشته شده بود:

مشتری عزیز
ضمن تشکر از انتخاب محصولات شرکت کاشی ... ، سوالات و نکاتی را که سبب می‌شود از نصب محصولات کاشی ... رضایت بیشتری داشته باشید عنوان مي‌كنيم.