تست نقطه نرمي و نقاط بحراني لعاب:‏
 
 
اين تست با استفاده از دستگاه ميکروسکوپي که قادر به بررسي تغييرات سايه تشکيل شده از جسم در دماي بالا است (‏HOT STAGE MICROSCOPE)‏ انجام شده و هدف از انجام آن بررسي رفتار حرارتي لعاب‌ها در قياس با هم و با پودر‏ها‏ي چاپ و تعيين رژيم پخت مناسب در کوره توليدي پخت لعاب و انتخاب ماده مناسب به عنوان پودر چاپ و بررسي ميزان فرو روندگي يا برجستگي پودر چاپ روي لعاب است.

هر لعاب داراي پنج نقطه بحراني است. اگر مشابه توضيحات قبلي،‏ استوانه‌اي از جنس لعاب با نسبت ارتفاع به قطر قاعده 3 به 2 (‏با فرض ارتفاع اوليه 100 واحد تقريبا معادل 1 ميليمتر) بسازيم و آن را با سرعت 50 درجه بر دقيقه گرم کرده و سايه آن را – که در واقع يک مستطيل است - مورد بررسي قراردهيم،‏ اتفاقات زير در آن قابل ملاحظه است. (‏اين وضعيت عيناً در ميکروسکوپ حرارتي اتفاق مي‌افتد.)‏

الف – دماي محيط تا حدود 200 درجه سانتيگراد:‏
 
در اين دما به علت خروج بخار آب از بافت لعاب با انبساط جزيي در حد 0.1 درصد مواجه خواهيم شد.
 

ب- ازدماي 200 الي 600 درجه سانتيگراد:‏

در اين بازه دمايي عمده مواد آلي سوخته و از محيط خارج مي‏شوند. علاوه برآن فرايند افزايش تراکم قطعه و کاهش ارتفاع صورت مي‏گيرد.

 
ج – از دماي 600 الي 750 درجه سانتيگراد:‏

در اين بازه دمايي روند کاهش ابعاد به حالت متعادلي مي‌رسد و مدت کمي تغيير ابعاد نداريم. بسته به نوع و ترکيب لعاب با اولين نقطه بحراني لعاب که به آن زينتر پوينت (‏sintering point)‏ مي‌گويند مواجه مي‏شويم. تا اينجا بافت لعاب تماماً جامد و شکل سايه قطعه کاملاً مستطيل است. ميزان انقباض قطعه تا کنون حدود 26- 24 درصد (طبق تعريف دستگاه)‏ است.

 
د- از دماي 750 الي 900 درجه سانتيگراد:‏

در اين بازه دمايي اکثر لعاب‏ها‏ نرم مي‏شوند. از اين رو به نقطه‌اي که شواهد گرد شدن زواياي تيز ديده مي‏شود‏،‏ نقطه نرمي (نقطه نرم شوندگي ديلاتومتري يا softening point)‏ گفته مي‏شود‏. سطح قطعه در اين حالت يک برق جزيي دارد.

 
ه – از دماي 900 تا 1500 درجه سانتيگراد:‏

در اين بازه دمايي بسته به نوع ماهيت و ترکيب لعاب اتفاقات زير را شاهد خواهيم بود. لازم مي‌دانم اشاره کنم که سرعت گرم کردن،‏ حجم محفظه کوره،‏ جرم قطعا لعاب و رطوبت آن همه باعث مي‏شوند که نقاط بحراني لعاب داراي يک تلرانس خطاي نرمال باشد. ورزيدگي تکنسين در تهيه نمونه – به خصوص يکسان در دفعات متعدد – سبب کاهش ميزان خطاي اندازه‌گيري و تثبيت نقاط بحراني خواهد شد.

 
- ابتدا گوشه‏ها‏ي مستطيل کاملاً گرد شده و به تدريج ابعاد قاعده کم مي‏شود‏. اين روند تا جايي ادامه مي‏يابد که قطعه به صورت کره يا احجام شبيه به آن در آيد. به اين حالت نقطه کروي (‏يا ball point)‏ مي‌گويند. ممکن است به کره کامل نرسيم ولي شکل ايجاد شده کاملاً تمايل لعاب براي به حداقل رساندن نسبت سطح به حجم را تداعي مي‏کند. در اين حالت بيشترين ميزان کشش سطحي را داريم و معمولاٌ اين نقطه را به عنوان دماي پخت اعلام مي‏کنند‏‏.
 
- با افزايش دما،‏ ميزان اندازه قاعده بيشتر شده و ارتفاع کاهش ميابد. اين روند تا جايي ادامه ميابد که ارتفاع نصف مقدار اوليه گردد. به اين حالت نقطه نيم‌کروي (‏يا half ball point)‏ ناميده مي‏شود‏. حال نسبت اندازه قاعده به ارتفاع نيز تقريباً مساوي عدد دو است (‏اندازه قاعده دو برابر ارتفاع)‏ به طور قطع اين نقطه پايان محدوده پخت و آغاز مرحله پين‌هول‌زدن لعاب است.
 
- با افزايش مجدد دما روند رشد اندازه قاعده باز هم بيشتر شده و کاهش ارتفاع ادامه ميابد. زماني‌که ارتفاع قطره ذوب شده به حدود يک سوم مقدار اوليه برسد نطقه ذوب کامل (‏يا fusion)‏ اتفاق مي‏افتد. اگر در اين حالت به سطح لعاب نگاه کنيم،‏ به سهولت حباب‏ها‏ي ناشي از فرار قليايي‏ها‏ را مشاهده خواهيم کرد. از تعاريف نقاط بحراني لعاب جهت تعريف رژيم پخت و رفع عيوب آن به وفور استفاده مي‏شود‏. علاوه بر آن اين نقاط ما را در انتخاب پودر چاپ مناسب و تعريف خواص فروروندگي يا برجسته ايستادن پودر چاپ روي لعاب ياري مي‏کنند‏‏. از اين خاصيت‏ها‏ در اصلاح فرمول انگوب ويا رفع عيوبي چون لکه‌پذيري لعاب و افزايش مقاومت لعاب در برابر عوامل اسيد و بازي نيز استفاده مي‏کنيم.
 
از سری مقالات کاشی و سرامیک بسیار ساده است تالیف مهندس کیوان حمزه زاده توفیقی