علم سرامیک

تکنولوژی سرامیک صنعت سرامیک سازی صنعتی است که در آن از ترکیبات معدنی وخاک استفاده گسترده ای به عمل آمده است . لذا سرامیک را امروزه اینطور تعریف مکنند : محصولاتی که از یک ماده ویا مخلوطی از مواد معدنی وغیر فلزی هستند که به وسیله عملیات حرارتی ساخته میشوند.ودر این مقاله با توجه به گستردگی مطلب در این زمینه به بحثی مختصر در زمینه مواد اصلی بکار رفته در تهیه لعاب و رنگها در سرامیک میپردازیم. مواد اصلی که در تهیه لعاب استفاده میشود و تاثیرات آن برلعاب به شرح زیر است: 1 – سیلیس : سیلیس را میتوان به صورتهای کوارتز یا ترکیب در خاکهای معدنی مانند خاک چینی یا فلدسپات در لعابسازی مورد استفاده قرار داده و شکل حقیقی این ماده که به چه صورتی مورد استفاده واقع گردد در خواص لعاب موثر است . تمام لعابها دارای سیلیس بعنوان ماده اصلی که حالت شیشه ای ایجاد میکند میباشند ولعاب بدون سیلیس نمی تواند یک لعاب کامل بوده ودارای خواص لازم باشد البته نسبت ترکیب آن در لعابها فرق میکند وهرقدر مقدار سیلیس درلعاب بیشتر باشد درجه حرارت کامل شدن بالا میرود ودر لعابهایی که در ترکیب آنها اکسید بور استفاده میشود سیلیس واکسید بور تولید سیلیکات میکنند که غیر محلول است واگر مصرف سیلیس در لعاب بیش از حد لازم باشد نواقص زیر به وجود میاید : الف – شفافیت لعاب کم میشود . ب – غلظت حرارتی افزایش پیدا میکندولعاب در درجه حرارت پیش بینی شده کامل نمیگردد . ج _ اگر در لعاب سربی مقدار سیلیس زیاد شود سیلیکات سرب ایجاد میشود ( 3PbO ,SiO2 ) ودر نتیجه لعاب حالت سخت وکدری به خود میگیرد . 2_اکسید بور : این اکسید یکی از مهمترین اکسیدهای اسیدی است که به عنوان ماده ای که حالت شیشه ای ایجاد میکند مورد استفاده قرار میگیرد . با جایگزینی مقداری از سیلیس توسط اکسید بور به صورت اسید بوریک H3BO3 در ترکیب لعاب میتوان درجه حرارت را کاهش داده ولعاب را در حرارت پایین تری کامل کرد نظربه این که براتها حرارت کمتری از سیلیکاتها احتیاج دارند B2O3را میتوان به صورت براکسNa2B4O7 , 10H2O وبراکس کلسینه شده Na2B4O7 واسید بوریکH3BO3 مورد استفاده قرار داد . B2O3نقش مهمی به عنوان کمک ذوب در ترکیب لعاب دارد مخصوصا اگر همراه با اکسیدهای CaO ,Na2O باشد . استعمال درست ودقیق این اکسید شفافیت وجلای لعابهای سربی را افزایش میدهد ولی درلعابهای غیر سربی این خاصیت بستگی به مقدار CaO دارد . استعمال زیاد از حد B2O3 نواقص زیر را بوجود میآورد : الف – مقاومت لعاب را در برابر آب واسید کم میکند . ب - درلعابهایی که اکسید کلسیم وجود دارد برات کلسیم رنگ لعاب را تغییر میدهد . ج – درروی بدنه هایی که زیررنگ کار شده لعاب ورنگ اثر میکندوموجبات تغییر رنگ آنها را بوجود میآورد. به عنوان مثال آبی مات برنگ زرد متمایل ویا صورتی برنگ سبز تبدیل میشود . 3 - اکسید الومینیم : اکسید آلومینیم بعنوان یک اکسید خنثی یکی از مهمترین مواد اصلی در لعابسازی است که مانع کریستالیزه شدن لعاب میگردد واین اکسید بصورت خاک چینی Al2O3 ,2SiO,2H2O یافلدسپات Na2O ,Al2O3,SiO2 مورد استفاده قرار میگیرد ولی اگر لعاب بهتری مورد نظر باشد از خاک چینی کلسینه شده استفاده میشود . برای جلوگیری ازکریستالیزه شدن لعاب نسبت اکسید آلومینیم به سیلیس برابر1 به 10 میباشد. لعابهایی که بخواهیم کریستالیزه شوند بمقدار کم یا اصلا از اکسید آلومینیم استفاده نمی کنیم . اکسید آلومینیم مانع از در رفتن لعاب وشره کردن ان میشود همچنین مقاوت لعاب را در برابر آب واسید افزایش میدهد خاصیت مهم آن پیوستگی کامل لعاب وبدنه است . استفاده بیش از حد آن موجب افزایش غلظت لعاب در موقع ذوب شدن میشود وممکن است لعاب در حرارت پیش بینی شده کامل نگردد . 4- سرب : سرب معمولا بصورت بی سیلیکات سرب بکار میرود 3SiO2,PbO ازآنجاییکه سرب ماده ای سمی است بکار بردن سرب در لعابهای خام بسیار زیان آور است و استعمال آن باید کنترل شود . سرب یکی از مهمترین اکسید های بازی در لعابهای سربی است وسرب خواص زیر را به لعاب میدهد : الف – لعاب را درخشنده میکند . ب – زیر رنگها را به خوبی نشان میدهد . ج – میتوان با اطمینان آنها را حرارت داد . لیکن باید توجه داشت که اولا سرب در حرارت بالاتر از 1150 درجه سانتیگراد فراراست وثانیا استعمال بیش از حد آن استحکام لعاب را کاهش میدهد . 5 – اکسیدهای سدیم وپتاسیم : از این دو بعنوان کمک ذوب در لعاب استفاده میشود واکسید سدیم را میتوان از براکس ویا بیکربنات سدیم تامین کرد لیکن این مواد محلولند وبایستی قبل از استعمال فریزشوند همچنین میتوان از فلدسپاتهای سدیم وپتاسیم استفاده کرد که هردو غیر محلولند . فلدسپات سدیم Na2O , Al2O3 , 6SiO2 فلدسپات پتاسیم K2O , Al2O3 , 6SiO2 مسلم است که اکسید آلومینیم وسیلیس نیز بایستی در محاسبه منظور گردد همچنین گاهی از کربنات ونیترات پتاسیم استفاده میشود که باز هردو محلولند . نسبت مولکولی این دواکسید نباید بیش از2/0 باشد درغیر این صورت احتمال ترک خوردن لعاب زیاد میشود . 6 – اکسید کلسیم : این اکسید به صورت CaO وکربنات کلسیم مورد استفاده قرار میگیرد . اکسید کلسیم فراوان ترین عناصر خاکی است . درطبیعت بصورت کربنات کلسیم وگاهی همراه با کربنات منیزیم به مقدار زیاد یافت میشود . اکسید کلسیم خواص زیر زا به لعاب میدهد : الف – مقاومت دربرابر آب واسید را افزایش میدهد . ب - مقاومت لعاب را دربرابر خراش افزایش میدهد . ج – لعاب را بهتر به بدنه می چسباند ومانع پوسته شدن آن میگردد . د – مقاومت لعاب را دربرابر ترک زیا د میکند . ه – باعث سهولت در ذوب لعاب میشود . استعمال بیش از حد آن موجب فرم گرفتن سیلیکات کلسیم میشود که لعاب را خشک وسخت میکند . 7 – اکسید منیزیم : خواص اکسید منیزیم نظیر اکسید کلسیم است وبصورت دولومیت CaCO3 , MgCO3 ویا پودر تالک Mg3SiO10(OH)2 مورد استفاده قرار میگیرد . موادرنگی در تزیین سرامیک مواد رنگی ممکن است به ترکیبهای بدنه یا لعاب اضافه شود یاروی بیسکویت (لعاب پخته شده ) بکار برده شود و همچنین ممکن است بعنوان ناخالصی در مواد خام موجود باشد . معمولی ترین رنگی که به طورطبیعی موجود است آهن می باشد که ممکن است به شکل اکسید ،هیدروکسید ، کربنات یا سولفید موجود باشد . بسیاری از خاکها بطور محسوس شامل مقادیری از ترکیبات آهن هستند و ممکن است رنگ بعد از پخت آنها از رنگ عاج، نخودی تا قرمز باشد، بسته به مقدار آهن موجود در آن . موادی دیگر ممکن است خودشان رنگی نباشند ولی بر روی رنگ آهن در بدنه پخته شده موثر باشند . اکسیدهای کلسیم ، منیزیم ، آلومینیم ، اثر رنگ آهن را کاهش میدهد . در حالی که وجود اکسید تیتانیم رنگ آن را شدت میدهد . خاکهایی که دارای آهن هستند بعنوان تزیین در آجرهای ساختمانی وچینی سازی مورد استفاده قرار میگیرند . هر چه درجه حرارتی که رنگ بکار برده میشود افزایش یابد شانس انتخاب رنگها کمتر است. بنابراین رنگهایی که به عنوان دکور روی لعابها بکار برده میشوند متنوع تر هستند .زیرا اینها در درجه حرارتی که تازه لعاب نرم شده ورنگ روی آن ثابت میشود بکار برده میشوند. دکورهایی که دربدنه ودرلعاب ویا روی سطح بیسکویت بکاربرده میشوند باید بتوانند درحرارت بالاایستادگی کنند واین انتخاب رنگ رامحدود میکند.از طرف دیگر چنین دکورهایی ممکن است با لعاب ترکیب شوند درحالیکه دکور روی لعاب کمتر درمعرض چنین ترکیبهایی است . برای بکار بردن دکور روشهای گوناگونی وجود دارد شامل : نقاشی با دست، اسپری ، مهر زدن، چاپ ،عکس برگردان وغیره . موادی که در رنگها بکار برده میشوند معمولا کلسینه میشوند تا گازهایی که ممکن است در موقع حرارت متصاعد شوند خارج شده و همچنین مواد رنگی را غیر محلول وغیر فعال میسازد . این مواد اغلب از نظر شیمیایی کمپلکس هستند ولی بر پایه نمک های فلزی قرار دارند که از نظر وضع رنگی میتوان به طور خلاصه بوسیله اکسیدهای آنها مورد رسیدگی قرار دهیم . اکسید آنتیموان : بشکل آنتیموان سرب بکاربرده میشود ودر روی لعاب، ودر خود لعاب سربی تولید رنگ زرد میکند . اکسید کروم : این ماده تولید رنگهای متنوع میکند در لعاب تولید رنگ سبز میکند . در حالیکه کرومات سرب رنگ قرمز وکرومات باریم رنگ زرد میدهند .در صورتیکه قلع موجود باشد رنگهای میخکی میدهد . کروم همچنین جزئی از ترکیب رنگهای قهوه ای وسیاه است. اکسید کبالت : به واسطه تشکیل سیلیکات آلومینو کبالت تولید رنگهای آبی قوی میکند، این رنگها حتی در حرارتهای بالا هم ثابت اند. اکسید مس: در اکثر لعابها رنگ سبز میدهد، ولی درلعابهای مخصوص که مقدار قلیایی آنها زیاد است، تولید رنگهای آبی میکند . در اتمسفر احیا در داخل لعاب یا روی لعاب رنگهای قرمز را میتوان بدست آورد . طلا : در لعابی که قلع دارد رنگهای مایل به ارغوانی و میخکی میدهد . طلای فلزی را میتوان بشکل طلای مایع بکار برد که در این صورت پس ازپخت دارای رنگهای درخشان است ویا میتوان با فلاکس( فلاکس ماده ای است که درجه حرارت ذوب ماده ویا موادی را که به آنها اضافه میشود پایین میاورد ) ترکیب کرد که در این صورت باید آنرا پرداخت کرد تا تولید رنگ لوستر کند . اکسید آهن: در لعاب رنگهای زرد وقهوه ای تولید میکند ودر اتمسفر احیاء رنگهای سبز بدست میآید.در روی لعاب رنگهای قرمز، قهوه ای میدهد. رنگ سیاه نیز شامل آهن است . اکسید منگنز : در لعاب رنگهای قهوه ای میدهد .در لعابهایی که دارای قلیایی زیاد هستند جایی که منگناتها شکل میگیرندرنگهای میخکی وبنفش میدهد . همچنین جزئی از رنگهای قهوه ای وسیاه است . اکسید نیکل : در صورتیکه کبالت موجود باشد، رنگهای سبز میدهد، جایی که اکسید روی باشد تولید رنگهای آبی میکند همچنین جزئی از ترکیبات رنگهای قهوهای وزرد است . پلاتین : مانند طلا، پلاتین را میتوان در دکور فلزی بکار برد، رنگ لوستر آن ثابت تر ازنقره است وجلای خود رااز دست نمیدهد . اکسید تیتانیم : همراه با آهن تولید رنگهای زرد وقهوه ای میکند، در کاشیهای دیوار ایجاد دکور مرمر نما میکند . اکسید اورانیم : بشکل اکسید یا اورانات سدیم وارد لعاب میشود . در لعاب تولید رنگهای زرد، نارنجی وسیاه میکند . در لعابهایی که دارای مقدار زیادی سرب هستند کریستالهای قرمز ایجاد میشود . جهت مطالعه بیشتر به کتاب تکنولوزی سرامیک تالیف مرتضی توکلی وسایت : http://www.google.com مراجعه کنید.

سرامیک ، صنعت سخت تهیه کننده : مجید مکاری منبع : راسخون مقدمه چند سالی است لغت سرامیک در ایران و بین طبقات مختلف مردم شایع و رایج و روز به روز استعمال آن بیشتر می‌شود و آن را بیشتر می‌شنویم . «سرامیک» به معنای خاص که فقط به یک فن مربوط باشد در مجامع صاحب صلاحیت دنیا مورد قبول قرار نگرفته است در سال ۱۹۲۰ در کنگره‌ای که تشکیل شده بود این لغت برای تمام لوازم و موادی که از سیلیکاتها ساخته و حرارت داده می‌شد انتخاب گردید ریشه آن از یونانی و به معنای پخته شده می‌باشد ولی ریشه قدیمی‌تر آن در زبان سانسکریت معنای چیزهای پخته شده را دارد به هر تقدیر سرامیک امروز به تمام صنایعی اطلاق می‌گردد که به نحوی از انحاء با مواد اولیه سیلیکاتی ساخته و سپس در درجات حرارت معین پخته و محکم گردیده باشد و معنی عام دارد. چینی – شیشه – بلور – سفال، آجرهای نسوز و معمولی، کاشی، لوازم بهداشتی ، وان و دستشویی – ظروف فلزی لعابی – لعاب مینا سازی و بسیاری دیگر از صنایع سیلیکات همه جزو فن سرامیک محسوب می‌گردد. بطوریکه محاسبه کرده‌اند یک سوم صنایع موجود دنیا را صنایع سرامیک تشکیل می‌دهد. از جمله رشته های سرامیک تهیه و پرداخت اشیاء هنری از خاک و سنگ می‌باشد که از قدیم به نام کاشی و سفال سازی درکشور ما رواج کامل داشته است. ● سابقه تاریخی اگر از اشیاء سرامیک مصریان قدیم صرفنظر کنیم قدیمی‌ترین ظروف سرامیک در کشور ما کشف گردیده است . این اشیاء که هر یک به تنهایی نمونه ای است از ذوق و ابتکار ایرانیان قدیم و نشان دهنده چگونگی زندگی آنها تاریخ قدیم ما را روشن می‌کند این اشیاء که تحت لیست ظروف سفالین ماقبل تاریخ در موزه ایران باستان و سایر موزه های بزرگ دنیا نگهداری می‌شود و بیشتر منقوش است از نظر فرم و چگونگی نقش در کمال استحکام و انسجام بوده و سرمشق هنرمندان بسیاری قرار گرفته و می‌گیرد. هنر سرامیک در دوره هخامنشیان آثار ارزنده‌ای برای ما به یادگار گذارده است که با ارزش‌ترین آثار سفالین آن عصر دنیا می‌باشد بعد از اسلام تا دوره سلجوقی ظروف مختلف بوسیله هنرمندان ساخته می‌شد سپس هنر سفال سازی در تزیین بنا بصورت کاشی و کاشیکاری به کار رفت و پس از حمله مغول ظروف سازی با سفال بیشتر تحت نفوذ هنر سرامیک چین قرار گرفت ولی تزیین ساختمان و کاشیکاری رواج بیشتر یافت در دوره صفویه ارزنده‌ترین آثار کاشیکاری تزئینی بنا بود بوجود آمد که در دنیا بی نظیر و شاید هرگز مانند آن ساخته نشود توجه هنرمندان دوره قاجاریه نیز بیشتر معطوف به تزیین بنا و کاشیکاری و تقلید از دوره صفویه بود که با مقداری رنگهای جدید‌‌الورود خارجی از قبیل زردهای تند و قرمز رزی مخلوط و ارزش رنگ آمیزی بدیع دوره صفوی را از دست داد. در دوره رضا شاه کبیر وقتی لزوم احیای صنایع مستظرفه احساس شد کارگاه کاشی سازی نیز تاسیس گردید و از شش هزار سال پیش جنبشی برای پیشرفت دادن هنر سرامیک در هنرهای زیبا آغاز شده است که نتایج آن به تدریج به دست می‌آید. ● چگونگی تهیه اشیاء سرامیک غالبا‌ً دارای لعاب می‌باشند بنابراین هر شیئی سرامیکی از دو قسمت ساخته می‌شود یکی از قسمتی که اسکلت اصلی شیئ را تشکیل میدهد و در اصطلاح به آن بدنه می‌گویند و دیگری قسمتی که به اسکلت اصلی شفافیت رنگ و نقش میدهد و لعاب نام دارد. ▪ اول بدنه : خاک رس معمولی را همه دیده‌ایم و می‌شناسیم وقتی با آب مخلوط و گل می‌شود چسبناک می‌گردد در اصطلاح می‌گویند خاک رس پلاستیک است یا پلاستیستیه خاک رس خوب است. این گل رس را بهر شکلی که می‌خواهید درآورید و سپس بگذارید خشک شود و پس از آن که مطمئن شدید که خشک شده است و هیچ گونه رطوبت ندارد آن را در کوره بگذارید و بتدریج درجه حرارت کوره را بالا ببرید وقتی پس از ۵ تا ۶ ساعت درجه حرارت به ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ درجه سانتیگراد رسید کوره را خاموش کنید و بگذارید به تدریج سرد شود گل شما که قبل از پختن اگر با آب تماس حاصل می کرد وامی‌رفت و مجدداً به توده ای از گل تبدیل می‌شد این بار محکم و بادوام و در مقابل آب مقاوم است. پایه و اساس ساختمان بدنه روی پخت خاک می‌باشد بدیهی است برای ساختن هر نوع بدنه نوع خاک فرق می‌کند و اغلب با یک خاک تنها نمی‌توان بدنه مورد نظر را ساخت و لازم است چندین خاک یا پودر سنگهای مخصوص معدنی را با نسبتهای معین ترکیب کرد تا پس از پخت بدنه مورد نظر بدست آید. گاه چسب خاک زیاد است و گاه مواد ناخالص خاک آنرا غیر قابل مصرف می‌نماید زمانی پس از آنکه ظرف مورد نظر ساخته شد در موقع خشک شدن ترک می‌خورد و یا در کوره و هنگام پخت ترک برداشته و یا می‌شکند و این عیوب همه با ترکیب کردن خاکها و سنگها با نسبتهایی که در آزمایشگاه بدست می‌آید برطرف می‌گردد. در ساختن گلهای مختلف اغلب انواع خاک رس انواع کائولن انواع کوارتز و کوارتزیت و انواع فلدسپات و گاهی موادی از قبیل کربنات کلسیم و اکسید روی و تالک به کار می‌رود. وقتی خاکهای مختلف ترکیب شد در آسیابی که به شکل استوانه است و در آن گلوله‌هایی از جنس چینی سخت یا سیلکس وجود دارد با آب برای مدتی می‌گردد تا کاملاً نرم شود سپس مخلوط گل و آب که بصورت دوغ آب یا به قول فرنگی‌ها slip می‌باشد در دستگاهی به نام آژیتاتور که دارای پروانه متحرکی است ریخته می‌شود و از الک ریزی می‌گذرد و آب زیاد آن به وسیله دستگاه فیلتر پرس گرفته می‌شود. قالبهای گل پس از خروج از دستگاه فیلتر پرس برای مدتی نزدیک به یک ماه در انبارهای گل انبار می‌گردد تا تخمیر لازم انجام گیرد. این گل سپس به دست هنرمندان ارزنده و شایسته‌ای که هر یک در کار خود استاد می‌باشند روی چرخ کوزه‌گری رفته و یا با دست و به صور مختلف کوزه و گلدان و پایه آباژور و بشقاب و کاسه و مجسمه و دهها فرم دیگر درمی‌آید . هنرمندانی که در این رشته کار می‌کنند و به توده گل فرم میدهند و آثار بدیع هنری را به وجود می‌آورند عبارتند از : آقای محمد شب بویی که در فن چرخ کاری کمال مهارت را دارد و سالیان دراز در این رشته کار و کوشش نموده است تا امروز می‌تواند با ارزش ترین آثار را به وجود آورد . آقای محمد فخارنیا که عمری را در چرخ کاری گذرانده است . آقای منجذب طراح که خود می تواند ظروف مختلف را نیز بسازد و سپس نقش لازم را در روی آن بوجود آورد . خانم شاهین امیرخازن و خانم منیره برومند دو بانوی هنرمندی هستند که هم ظروف مختلف را می‌سازند و هم آنرا نقاشی می‌کنند. در چند سال اخیر برای تهیه گل و سایر مراحل تهیه بدنه هنرهای زیبای کشور اقدام بخرید ماشین آلات جدیدی نمود که در نوع خود برای اولین بار وارد ایران می‌شد و بتدریج سایر کارگاهها و موسسات نیز با راهنمائی هنرهای زیبا اقدام به تهیه ماشین آلاتی از آن نوع نمودند. چرخهای کوزه گری از صورت ابتدائی خود درآمد و بصورت بهتری ساخته شد. هنرمندان توجه بیشتری به پیشرفت و ترقی هنر خود نمودند د آثار ارزنده و بهتری را به صاحبان ذوق عرضه داشتند. بدنه پس از آنکه ساخته شد با دقت کافی خشک می‌گردید و سپس در کوره تا درجات حرارت مختلف برای هر نوع مختلف پخته می‌شود. برای پخت این ظروف کوره‌هایی قدیمی درهم ریخته شده و کوره‌هایی جدید و روی اصول صحیحتری بنا گردید بطوری که تا حرارتی برابر با ۱۳۰۰ الی ۱۳۵۰ درجه سانتیگراد که در صنعت و هنر سرامیک ایران بی سابقه بود می‌توان بالا رفت. پس از آنکه بدنه پخته شد آماده است تا روی آن لعاب داده شود و یا با لعاب نقاشی گردد. ▪ دوم لعاب کاری: لعاب از ترکیب چند نوع خاک و سنگ از قبیل کائولن و کوارتز و فلاسیات و بعضی مواد شیمیایی مثل کربنات سدیم و براکس و اسید بور یک و در پاره‌ای از مواقع بعضی مواد مخصوص ساخته می‌شود. لعاب پس از آنکه آماده و به رنگهای مختلف ساخته شد به طرق مختلف روی اشیاء ساخته شده داده می‌شود و یا بوسیله هنرمندان به وسیله نقوش طراحی شده روی آن ثابت می‌گردد اشیاء لعاب شده برای پخت مجدد در کوره قرار می‌گیرد و پس از پخت اشیاء آماده برای استفاده می‌گردد. ● رابطه سرامیک و زندگی ظروف غذا خوری – سرویسهای چای خوری – لوازم دستشویی و حمام – مقره‌های برق – چینی های داخل لوازم الکتریکی – آجر بنا – مواد نسوز مورد مصرف در صنایع مختلف همه از اشیاء سرامیک است بستگی زندگی ما با این اشیاء طوریست که شاید اصولاً با عدم استفاده از آن امکان زندگی راحت وجود نداشته باشد. علاوه بر آن بشر برای تزیین ساختمان، برای تزیین محل زیست یا کار خود از وسایل گوناگون استفاده می‌کند تا به اعصاب خود آرامش دهد و روح نو طلب خویشتن را راضی دارد. در اینجا یکی از بهترین وسایل تزئین را ظروف و اشیاء سرامیک تشکیل می‌دهد. پایداری و استحکام و مقاومت لوازم سرامیک در مقابل شرایط سخت جوی و تغییرات درجه حرارت محیط زیست و عدم زنگ زدگی آن و مقاومت در مقابل عوامل مخربی مثل باکتریها و موریانه و غیره عمر آنرا زیاد می‌نماید و اگر جز این بود امروز اطلاعی از زندگی و تمدنهای درخشانی که در نقاط مختلف دنیا قبل از دوران تاریخ مدون وجود داشته است اطلاعی در دست نداشتیم. ● اقدامات هنرهای زیبا هنرهای زیبا در چند سال اخیر با توجه به اهمیت این هنر و اینکه در چند ده سال اخیر اروپائیان به نحو اعجاز آمیزی در این فن ترقی کرده‌اند اقدامات لازم را برای احیای این هنر گرفت. آزمایشگاه کاشی سازی را تاسیس نمود، لوازم قدیمی و بدون استفاده را به وسائل جدید تبدیل کرد و هنرمندان با ارزش این فن را تشویق نمود. در هنرستان تبریز اقدام به تاسیس کارگاه کرد و از وجود هنرمندان با ارزشی چون محمد علی معمار زاده برای این کار استفاده نمود. چندین مسجد را در تهران کاشی کاری کرد که از آن جمله است: مسجد امین در خیابان فردوسی و مسجد حاج شیخ محمد حسن در خیابان بوذرجمهری دو نمایشگاه در تهران و یک نمایشگاه در آبادان دایر نمود که در نوع خود بی نظیر بود. در نمایشگاههای بین‌المللی برو کسل در ۱۹۵۸ و نمایشگاه بین‌المللی سرامیک در ۱۹۵۹ در بلژیک شرکت نمود. آثار هنرمندانه ساخته شده را در فروشگاه فردوسی و در غرفه‌های هنرهای زیبا در معرض تماشا گذارده و به هنر دوستان و خریداران عرضه داشت. در همین مدت آزمایشگاه کاشی‌سازی مطالعه کاملی روی انواع مواد اولیه قابل دسترس انجام داد و در حدود سه هزار نوع مختلف رنگ تهیه نمود. برای اولین بار ظروف مختلف سرامیک به استن‌ورstonware و لعاب مربوطه آنرا که در ۱۳۰۰ درجه سانتیگراد پخته می‌شود ساخت. امروز هنرهای زیبا و کارگاه کاشی سازی کوشش دارد هر چه بیشتر در رفع نواقص خود بکوشد و راه برای هنر نمائی هنرمندان هر چه بیشتر و بهتر باز دارد. انواع سرامیک 1- ارتن ور Earthen Ware: قطعه ای از سرامیک را نامند که بین 850 درجه سانتیگراد تا 1000 درجه سانتی گراد آتش دیده و دارای تخلخل نامرتب باشد. ارتن ور از لحاظ ترکیب به چندین نوع تقسیم شده که به شرح ذیل می باشد : الف ـ ارتن ور طبیعی Natural Earthen Ware: که معمولا از یک نوع ماده اولیه ودارای حداکثر ناخالصی است. ب ـ ارتن ور ظریف Fine Earthen Ware: عبارت است از قطعه ایی که مرکب ازمواد اولیه پرچسب و کم چسب و دارای حداقل ناخالصی است. ج ـ ارتن ور تالکی Earthen Ware Talc: که نوعی از ارتن ور با استحکام زیاد است و بعلت ریزی دانه های تالک محصول مرغوبی را بدست می دهد. دـ- ارتن ور نیمه شیشه ای Semivitruse Earthen Ware: که از ترکیب سه ماده اصلی تشکیل شده و دارای تخلخلی متوسط بوده وحاوی درصد جذب آب کم می باشد. این نوع ارتن ور سفید رنگ برخی اوقات شفاف نیز بوده و به علت عدم اتصال ( آلومینیوم سیلیکات) بین ذرات، بسیار ترد و شکننده می باشد. بدین لحاظ اکثر اوقات با چینی اصل اشتباه شده و در زبان عرف بنام بدل چینی مشهور است. 2- استون ور Stone Ware: قطعه ایی است لعاب دار و یا بدون لعاب که قسمت اعظم آن از مواد دیرگداز تهیه شده و تا نیمه شیشه ای شدن (درجه بحرانی) گرما دیده و در درجات c˚1200 تا c˚1300 در مسیر حرارت قرار گرفته است. 3ـ چینی China: این نوع سرامیک دارای بدنه ای کاملاً سفید و شفاف با درصد تخلخل کم و گاهی صفر است. لعاب چینی همواره ترانسپرانت و شیشه ای می باشد. درجه پخت این محصول بین c˚1200 تا c˚1450 می باشد . چینی از مواد اولیه مرغوب و کاملاً خالص تهیه شده است . 4- پرسیلن Porcelain: پرسیلن ها یک بدنه کاملاً سخت و شفاف سرامیکی اند که معمولاً دارای ترکیبات سه ماده ایی می باشند. این نوع اجسام ابتدا در حرارت (c˚900 الی c˚ 950) آتش داده شده و سپس لعابی که معمولاً شفاف است با درجه حرارت بالاتر (بین 1300 الی 1500) بر روی آن داده می شود. در مورد بعضی از پرسلین ها مانند پرسیلن های الکتریکی هردوی این اعمال در یک جا انجام می گیرد. در زبان فنی عرفی اکثر قطعات فنی و مهندس و نیز چینی های بدون لعاب را که دارای درصد تخلخل صفر باشد پرسلین می نامند. 5- سرامیک های خاص Special Ceramics: بخشی از این نوع سرامیک برای قطعات غیر مادی جهت صنایع الکترونیک بوده که شامل تیتانیت ها Titanite و فریت ها . Ferrites می باشد. همچنین سایر قسمت ها شامل بدنه های دیرگداز بسیار نرم، اجسام شیمیائی، پرسلین های دندانپزشکی، بدنه های مقاوم در برابر شوک های حرارتی، ابزارهای برش سرامیکی و بدنه های انتقال دهنده اشعه مادون قرمز می باشد. تعریف • از نظر واژه: سرامیک به کلیه جامدات غیر آلی و غیر فلزی گفته می‌شود. • از نظر ساختار شیمیایی: کلیه موادی که از مخلوط خاک رس با ماسه و فلدسپار در دمای بالا بدست می‌آیند و توسط توده شیشه مانندی انسجام یافته و بسیار سخت و غیر قابل حل در حلال‌ها و تقریبا گداز ناپذیر می‌‌باشند، سرامیک نامیده می‌شوند. نقش اجزای سه‌گانه در سرامیک • خاک رس: موجب نرمی ‌و انعطاف و تشکیل ذرات بلوری سرامیک می‌شود. • ماسه: قابلیت چین خوردن ، پس از خشک و گرم شدن و تشکیل ذرات بلوری سرامیک را کاهش می‌دهد. • فلدسپار: در کاهش دادن دمای پخت و تشکیل توده شیشه‌اى و چسباننده ذرات بلوری سرامیک موثر است. خواص سرامیک‌ها خواص سرامیک‌ها بسته به نوع و درجه خلوص هر یک از اجزای اصلی ، مواد افزودنی ، لعاب ، زمان حرارت دادن ، مواد اکسنده و کاهنده‌هاى موجود در محیط ، تغییر می‌کند. در قرن حاضر صنعت سرامیک سازی توسعه و تنوع شگرفی یافته و اهمیت و کاربردهای آن نیز وسعت پیدا کرده است. سرامیک‌های ویژه • مقره‌های برق: که عایقهای خوبی برای گرما و برق هستند و در آنها از Al2O3 ، Zr2O3 استفاده می‌شود. • سرامیک‌های مغناطیسی: در در این نوع سرامیک از اکسیدهای آهن استفاده می‌شود. مهمترین کاربرد آنها در تهیه عنصرهای حافظه در کامپیوتر است. • سرامیک‌های شیشه‌اى: وقتی شیشه معمولی پس از تهیه در دمای بالایی قرار گیرد، تعداد قابل توجهی از ذرات بلور در آن تشکیل می‌شود و خاصیت شکنندگی آن کم می‌گردد و بر خلاف شیشه‌های معمولی دیگر ، ایجاد یا پیدایش شکاف کوچک در آنها ساری نمی‌باشد،‌ یعنی این شکافها خود به خود پیشرفت نمی‌کنند. از این نوع سرامیک‌ها برای تهیه ظروف آشپزخانه یا ظروفی که برای حرارت دادن لازم باشند، استفاده می‌شود که آن را اصطلاحا پیروسرام می‌نامند. لعابها و انواع آنها لعابها طیف وسیعی از ترکیبات آلی و معدنی را در بر می‌گیرند. لعاب مربوط به سرامیک معمولا مخلوط شیشه مانندی متشکل از کوارتز ، فلدسپار و اکسید سرب (PbO) است. این اجزا را پس از آسیاب شدن و نرم کردن به صورت خمیری رقیق درمی‌‌آورند. آنگاه وسیله سرامیکی مورد نظر را در این خمیر غوطه‌ور کرده و پس از سرد و خشک شدن ، آن را در کوره تا دمای معین حرارت می‌دهند. پس از لعاب دادن روی چینی ، روی آن مطالب مورد نظر را می‌نویسند و یا طرح مورد نظر را نقاشی می‌کنند و دوباره روی آن را لعاب داده و یک بار دیگر حرارت می‌دهند. در این صورت وسیله مورد نظر پرارزش‌تر و نوشته و طرح روی آن بادوام‌تر می‌شود. لعابها در انواع زیر وجود دارند: لعاب بی‌رنگ: این نوع لعاب که برای پوشش سطح چینی‌های بدلی ظریف بکار می‌رود، بی رنگ و شفاف است و از مخلوط کلسیم و سیلیس و خاک چینی سفید تهیه می‌شود. • لعاب رنگی: برای رنگ آبی از اکسید مس (Cu2O) ، برای رنگ زرد از اکسید آهن (FeO) و برای رنگ سبز از اکسید کروم (Cr2O3) ، برای رنگ زرد از کرومات سرب و برای رنگ ارغوانی از ارغوانی کاسیوس استفاده می‌شود. • لعاب کدر: این نوع لعاب که برای پوشش چپنی‌های بدلی معمولی بکار می‌رود و از مخاـوط SnO2 , PbO , SiO2 , Pb3O4 ، نمک و کربنات سدیم تهیه می‌‌شود که آن را پس از ذوب کردن ، سرد کردن و پودر کردن ، در آب به صورت حمام شیر در می‌آورند و شئی لعاب دادنی را در آن غوطه‌ور می‌کنند. ظروف لعابی ظروف لعابی درواقع ، نوعی ظروف آهنی هستند که سطح آنها را به منظور جلوگیری از زنگ زدن ، از لعاب می‌پوشانند. البته این نوع ظروف را نباید زیاد گرم یا سرد و یا پرتاب کرد و یا اینکه تحت ضربه قرارداد، زیرا لعاب سطح آنها ترک برداشته و می‌ریزد. انواع چینی چینی‌ها در واقع از انواع سرامیک محسوب می‌‌شوند و به دو دسته چینی‌های اصل یا سخت و چینی‌های بدلی تقسیم می‌شوند. • چینی‌های اصل: o چینی ظرف: که می‌توان آن را نوعی شیشه کدر دانست، مانند ظرف چینی معروف به سور. از ویژگیهای این نوع چینی آن است که لعاب رنگی را به خود می‌‌گیرد. o چینی سیلیسی: این نوع چینی که به چینی لیموژ معروف است، درکشورهای فرانسه ، ژاپن و چین تهیه می‌‌شود. مواد اولیه آن خاک چینی سفید ، شن سفید و فلدسپار است. o چینی آلومینیوم‌دار: این نوع چینی به نام چینی ساکس و بایو در فرانسه تهیه می‌‌شود و دارای Al2O3 , SiO2 , CaO است. • چینی‌های بدلی: خمیر این نوع چینی‌ها ترکیبی حد واسط از خمیر سفال و خمیر چینی‌های ظریف است. در نتیجه سختی آنها از چینی‌های اصل کمتر است. از این رو ، حتما باید آنها را با لعاب بپوشانند. این نوع چینی‌ها خود به دو دسته تقسیم می‌شوند: o بدل چینی‌های معمولی که خمیر آنها رنگی است و از این رو ، با لعاب کدر پوشانیده می‌شود. o بدل چینی ظریف که خمیر آنها مانند خمیر چینی بی‌رنگ است اما بر خلاف چینی در مقابل نور شفاف نیست. معمولا سطح این نوع چینی‌ها را از لعاب بی‌رنگ ورنی مانند و شفاف می‌پوشانند تا ظاهری مانند چینی اصل پیدا کنند. طبقه‌بندی سرامیک‌ها سرامیک‌ها از لحاظ کاربرد به شکل زیر طبقه‌بندی می‌شوند: سرامیک‌های سنتی (سیلیکاتی) سرامیک‌های مدرن (مهندسی) سرامیک های اکسیدی سرامیک های غیر اکسیدی سرامیک‌های اکسیدی را از لحاظ ساختار فیزیکی می‌توان به شکل زیر طبقه‌بندی کرد: سرامیک‌های مدرن مونولیتیک (یکپارچه) سرامیک‌های مدرن کامپوزیتی سرامیک‌های سنتی این سرامیک‌ها همان سرامیک‌های سیلیکاتی هستند. مثل کاشی، سفال، چینی، شیشه، گچ، سیمان و ... سرامیک‌های مدرن این فرآورده‌ها عمدتاً از مواد اولیهٔ خالص و سنتزی ساخته می‌شوند. این نوع سرامیک‌ها اکثراً در ارتباط با صنایع دیگر مطرح شده‌اند. سرامیک‌های اکسیدی برخی از پرکاربردترین این نوع سرامیک‌ها عبارت‌اند از: برلیا (BeO) تیتانیا (TiO2) آلومینا (Al2O3) زیرکونیا (ZrO2) منیزیا (MgO) سرامیک‌های غیراکسیدی این نوع سرامیک‌ها با توجه به ترکیبشان طبقه‌بندی می‌شوند که برخی از پرکاربردترین آنها در زیر آمده‌اند: 1. نیتریدها BN TiN Si3N4 GaN 2.کاربیدها SiC TiC WC شیمی سرامیک مواد اولیه سرامیکها سرامیکها ، از سه ماده اولیه خاک رس ، فلدسپارها و ماسه تهیه می‌شود. خاک رس ،‌ همان سیلیکاتهای آلومینیوم هیدراته است که به صورت کانی‌های مختلفی یافت می‌شوند. طبقه‌بندی کانی‌های رس کانی‌های سیلیکاتی دو لایه‌ای • کائولینیت : بررسی پراش اشعه ایکس ، وجود دو لایه را در کائولینیت نشان می‌دهد. لایه اول شامل واحدهای 2-Si2O5 چهار وجهی است و لایه دوم از واحدهای هشت وجهی 2-Al2(OH)4 تشکیل شده است. از اتصال دو لایه ، یک لایه واحد بوجود می‌آید که تکرار آن ، لایه کائولینیت را می‌سازد. • هالوی‌سیت : کانی دیگر ، هالوی‌سیت است که در مقایسه با کائولینیت کاربرد کمتری دارد. کانیهای سیلیکاتی سه لایه‌ای • مونت موری لونیت : مونت موری لونیت دارای سه لایه ، دو لایه به صورت چهاروجهی‌های سیلیکاتی و لایه وسط به صورت گروه‌های هیدروکسی آلومینات است. به علت توانایی گیر انداختن سیستمهای مولکولی مختلف ، اغلب به عنوان کاتالیست مصرف دارند. • ایلیت : ساختمان ایلیت ، تقریبا شبیه مونت موری لونیت می‌باشد و چون همیشه همراه با مخلوط کانیهای دیگر است فرمول دقیقی نمی‌توان برای آن در نظر گرفت. ترکیبات ثانوی خاک رس و تاثیر آن بر سرامیکها ترکیبات ثانوی ، شامل ترکیبات آهن ، ماسه ، کربناتهای کلسیم و منیزیم ، میکا و مواد آلی است که مقادیر آنها در انواع خاک رس متغیر می‌باشد. ترکیبات آهن موجود در خاک رس مثل پیریتها و هیدروکسیدهای آهن و . . . باعث پایین آمدن نقطه ذوب و تغییر رنگ سرامیک قبل از پخت به زرد متمایل به قهوه‌ای و بعد از پخت به صورتی متمایل به قرمز تیره می‌شوند. ماسه ،‌ باعث کم شدن حالت پلاستیته و کاهش قدرت چسبندگی می‌شود. کربناتهای کلسیم و منیزیم به عنوان ناخالصی باعث آسیب دیدگی محصول شده و بعد از پخت ، باعث افزایش خلل و فرج و کاهش قدرت مکانیکی و خواص نسوزی محصول می‌شوند. نمکهای سولفات و کربنات و کلریدهای فلزات قلیایی خاک رس و وانادیوم ، قابل حل در خاکهای رس هستند و موجب پخش مواد در توده خاک رس می‌شوند. ترکیبات وانادیوم لکه‌های زرد متمایل به سبز ، روی محصول ایجاد می‌کنند. ترکیبات آلی موجود در خاک رس ، باعث ایجاد رنگ خاکستری می‌شوند. انواع سیلیکا دی‌اکسید سیلیکون ، معمولا به سه صورت سنگ ، گرانول و پودر وجود دارد. دی‌اکسید سیلیکون در حالت سنگ به صورت کوارتز یافت می‌شود که در این حالت خیلی کمیاب است. به علت خالص بودن بهترین نوع سیلیکا برای مصرف در سرامیک‌ها است. نوع گرانول در صنعت سرامیک سازی خیلی رایج می‌باشد. این نوع سیلیکا را معمولا قبل از مصرف ، دانه‌بندی کرده ، می‌شویند. نوع پودر سیلیکا معمولا خالص نبوده و در ساخت سرامیک چندان مصرف ندارد. نقش فلدسپارها در سرامیک‌سازی فلدسپارها خاصیت سیال‌کنندگی دارند و امروزه نیز از این ترکیبات در صنعت سرامیک استفاده می‌کنند. نقش این ترکیبات در سرامیک سازی ، ایجاد فاز شیشه‌ای در توده اولیه است. انواع فلدسپارها در سرامیک 1. فلدسپار پتاسیم KO , Al2O3 , 6SiO2 2. فلدسپار سدیم Na2O , Al2O3 , 6SiO2 3. فلدسپار کلسیم CaO , Al2O3 , 6SiO2 از بین اینها فلدسپار پتاسیم از همه مهمتر است، ولی در عمل موادی که به عنوان سیال کننده بکار می‌روند، مخلوطی از فلدسپارهای مختلف هستند. خواص برتر سرامیک‌ها نسبت به مواد دیگر دیرگدازی بالا سختی زیاد مقاومت به خوردگی بالا استحکام فشاری بالا مواد سراميكي انعطاف‌پذير محققان دانشگاه كُرنل با استفاده از نانوشيمي، يك گروه جديد از مواد تركيبيي را توليد كرده و به نام سراميكهاي انعطاف‌پذير نامگذاري كرده‌اند. مواد جديد، كاربردهاي گسترده‌اي، از قطعات ميكروالكترونيكي گرفته تا جداسازي مولكولهاي بزرگ، مانند پروتئينها خواهند داشت. آنچه در اين زمينه، حتي براي خود محققان، بيشتر جلب توجه مي‌كند آن است كه ساختمان مولكولي مادة جديد در زير ميكروسكوپ الكتروني (TEM) كه به صورت ساختمان مكعبي است، با پيشگوييهاي رياضي قرن گذشته مطابقت مي‌كند. اولريش ويسنر، استاد علوم و مهندسي مواد دانشگاه كُرنل، مي‌گويد: "ما اكنون در تحقيقات پليمري به ساختمانهايي برخورد مي‌كنيم كه رياضيدانها مدتها قبل وجود آنها را از نظر تئوري اثبات كرده‌اند." ساختمان مادة جديد، خيلي پيچيده‌تر از آن ماده‌ا‌ي است كه"Plumber’s nightmare" ناميده شده‌است. ويسنر در گردهمايي سالانة جامعة فيزيك آمريكا در مركز گردهمايي اينديانا، در مورد سراميكهاي انعطاف‌پذير جديد، ‌گفت: "رفتار فازي كوپليمر، موجب جهت دهي تركيبهاي نانوساختاري آلي/معدني مي‌شود." به عقيدة وي، اين ماده يك زمينة تحقيقاتي مهيج و ضروري است كه نتايج علمي و تكنولوژيكي بسيار هنگفتي از آن بدست مي‌آيد. گروه تحقيقاتي ويسنر از طريق شكلهاي كاملاً هندسي كه در طبيعت يافت مي‌شوند، به طرف نانوشيمي هدايت شد. يك مثال كاملاً مشهود براي ساختار ظريف دو اتميها، جلبك تك‌سلولي است كه ديواره‌هاي پوستة آن از حفره‌هاي سيليكاتي كاملاً جانشين‌شده[9] ساخته شده‌است. ويسنر مي‌گويد: "كليد طبيعي اين جانشيني، كنترل كامل شكل آنها از طريق خود ساماني تركيبات آلي، در جهت رشد مواد غيرآلي (معدني) است." محققان دانشگاه كُرنل تصديق كرده‌اند كه ساده‌ترين راه تقليد از طبيعت، استفاده از پليمرهاي آلي -‌مخصوصاً موادي موسوم به كوپليمرهاي دي‌بلاك[10]– است؛ زيرا اين مواد مي‌توانند به‌طور شيميايي به صورت نانوساختارهاي با اَشكال هندسي مختلف ساماندهي شوند. اگر پليمر بتواند به طريقي با مواد غيرآلي (معدني) -‌يك سراميك، خصوصاً يك ماده از نوع سيليكاتي- ذوب شود، مادة تركيبي حاصل، تركيبي از خواص زير را خواهد داشت: ü انعطاف‌پذيري و كنترل ساختار (از پليمر) ü عملكرد بالا (از سراميك). ويسنر مي‌گويد: "خواص مواد حاصل، فقط جمع سادة خواص پليمرها و سراميك نبوده، حتي ممكن است اين مواد خواص كاملاً جديدي نيز داشته ‌باشند." محققان دانشگاه كُرنل تاكنون فقط تكه‌هاي كوچكي از سراميك انعطاف‌پذير، با وزن چند گرم ساخته‌اند كه البته براي آزمايش خواص مواد، كافي است. مادة حاصل، شفاف و قابل خم‌كردن است، در عين حال مقاومت قابل توجهي داشته و بر خلاف سراميك خالص خُرد نمي‌شود. دربعضي موارد، اين ماده، يك هادي يوني بوده و قابليت كاربرد به صورت الكتروليت‌ باتريهاي با كارآيي بالا را دارد. همچنين مادة جديد ممكن است در پيلهاي سوختي بكار برود. در بعضـي مـوارد هندسـة 6 وجهـي مـاده-كه از طريـق جفت‌شـدن حاصـل مي‌شـود -بسيار بـه ساختـار دو اتميها شبيـه است. در عـوض ويسـنرمي‌گويد: "با دستيابي به اين ساختار مولكولي تقريباً مي‌توان گفت كه به طبيعت كامل‌شده‌ا‌ي دست يافته‌ايم." ساختار متخلخل سراميكهاي انعطاف‌پذير وقتي شكل مي‌گيرد كه ماده در دماهاي بالا عمليات حرارتي شود. به عقيدة ويسز، اين در حقيقت اولين ماده با چنين هندسه و توزيع كم اندازة حفره‌هاست. چون ماده فقط حفره‌هاي 20-10 نانومتري دارد. محققين دانشگاه كُرنل، در تلاشند تا دريابند كه "آيا اين مواد مي‌توانند براي جداسازي پروتئينهاي زنده استفاده شوند؟" ويسنرعقيده دارد كه به‌خاطر قابليت خود ساماندهي اين مواد، مي‌توان آنها را به صورت ناپيوسته و در مقياس زياد توليد كرد. او مي‌گويد: "ما مي‌توانيم ساختار را كاملاً كنترل كنيم. ما مي‌توانيم با كنترل خيلي خوبي اين ماده را به مقياس نانو برسانيم. ما حالا مي‌دانيم كه چگونه مجموعه‌ا‌ي از ساختارهاي با شكل و اندازه حفره‌هاي يكسان، بسازيم." محققان دانشگاه كُرنل اين عمل را با كنترل "فازها" و يا با معماري مولكولي ماده بوسيلة كنترل‌كردن مخلوطي از پليمر و سراميك انجام مي‌دهند. ماده از چند مرحلة انتقالي عبور مي‌كند؛ از مكعبي به 6 وجهي و سپس به ‌نازك و مسطح و بعد به 6 وجهي وارونه و مكعبي وارونه. ماده پس از مرحلة مسطح و قبل از مرحلة 6 وجهي وارونه، به صورت ساختمان مكعبي دوگانه موسوم به Plamber’s nightmare مي‌باشد كه قبلاً در سيستمهاي پليمري يافت نشده‌بود. اين ساختمان اولين ساختار با چنين قابليت انطباق بالايي است كه بوسيلة تركيب خاصي از پليمرها و سراميكها توليد مي‌شود. ويسنرمي‌گويد: "اين شانس وجود دارد كه ما به مجموعه‌ا‌ي از ساختارهاي دوگانة ديگر كه در پليمرها وجود دارد و ديگران چيزي در مورد آنها نمي‌دانند، دست پيدا كنيم. ما راه را براي يافتن هرچه بيشتر چنين ساختارهايي باز كرده‌ايم." نانوذرات هيدروژل نرم محققان مؤسسه فناوري جورجيا، خانواده‌اي از نانوذرات با پايه هيدروژل را بوجود آورده‌اند كه مي‌توانند براي تشكيل كريستالهاي فوتوني مورد استفاده قرار گيرند. مي‌توان ويژگيهاي نوري اين كريستالها را بوسيله تنظيم مقدار ذرات موجود در آب -توسط حرارت- دقيقاً تنظيم كرد. اين ذرات كروي يكدست و نرم مي‌توانند مبنايي براي "سيال فوتوني" باشند ؛ اين سيال را مي‌توان به منظور تشكيل ساختارهاي خودسامان كه طول موجهاي ويژه‌اي از نور را از خود عبورمي‌دهند، مورد استفاده قرار داد. موارد كاربرد اين ساختارها عبارتند از: سوئيچهاي نوري، ارتباطات راه دور، روشهاي جديد تشخيص بيماري با استفاده از ذرات حساس به مولكولهاي زيستي. آندرليون، استاديار شيمي و بيوشيمي اين موسسه گفت: " ما روش بسيار ابتدايي و ساده‌اي براي بدست آوردن يك نوع ذره و توليد انواع مواد نوري از آن داريم و ديگر لازم نيست كه براي هر ماده نوري، يك ذرة جديد تهيه كنيم. ما محلولي پليمري داريم كه مي‌تواند به روشهاي معمولي مانند لايه‌نشاني چرخشي، قالبگيري و ريخته‌گري تهيه شود كه اين روشهاي معمولي را نمي‌توان براي انواع ديگر مواد فوتوني كلوئيدي بكار برد." ليون و همكارانش تقريباً صد نوع مختلف از ذرات هيدروژل با قطرهايي حدود 50 نانومتر تا 2 ميكرون را ساخته‌اند. دماي كريستــاله شدن ذرات در طــي فرآيند تشكيــل، بطــور شيميايي در محدوده °C60-10كنترل مي‌شود. اين نانوذرات ازاتصال پلي-ان-ايزوپروپيل اكريل‌آميد (pNIPAm) با متيلنبيس (اكريل‌آميد) (BIS) حاصل مي‌شوند. پس از رسوب پليمر در محلول، ذرات با يك فرآيند گريز از مركز ساده از آب جدا مي‌شوند. نتيجه كار، ماده ژلاتيني شفافي است كه آبي كمرنگ، سبز يا قرمز بوده و گرانروي[11] آن بيشتر از عسل است. به منظور دستيابي به ويژگيهاي نوري مطلوب و دلخواه براي ماده ژلاتيني، بايد آن را تا بالاتر از دماي تغيير فاز ذرات سازنده هيدروژل گرم كرد. در اين حالت، كريستالهاي فوتوني نظم خود را از دست داده و مقداري از آب نانوذرات كاسته مي‌شود. پس از دفع مقدار كمي از آب، اين امكان به ذرات داده مي‌شود كه خنك‌شده، دوباره آب جذب كرده و دوباره كريستاليزه شوند. اين سيكل گرمايي موجب مي‌شودكه ذرات هيدروژل نرم، آرايش شش‌وجهي سه‌بعدي پيدا كرده و ساختاري دي‌الكتريك تناوبي بيابند. -كه براي ويژگيهاي نوري لازم است.- مرحله گرم كردن و دوباره سرد كردن[12] حدوداً 15 مرتبه تكرار مي‌شود تا ساختار كريستالي با ويژگيهاي نوري دلخواه بدست آيد. محققين بوسيله كنترل هيدراته شدن ذرات، مي‌توانند رنگ مواد را تحت كنترل بگيرند. بنا به اظهارات دكتر ليون، آنها كنترل خيلي خوبي در هر دو زمينه دامنه انتقال و دقت فرآيند داشته و توان طراحي رنگ مواد را دارند. در دماي بالاتر از دماي تغيير فاز، مواد سريعاً به حالت مايع در‌آمده و مي‌توان آنها را با استفاده از روشهاي استاندارد تهيه پليمر، بر روي سطوح پخش كرده و شكل‌دهي كرد. با آنكه ممكن است امكان كاربرد عملي اين ذرات تا چندين سال ديگر طول بكشد، اما محققين موارد استفاده‌اي را در صنعت ارتباطات پيش‌بيني مي‌كنند؛ بدين ترتيب كه كريستالهاي فوتوني با قابليت تنظيم دقيق مي‌توانند به منظور استخراج اطلاعات ضبط شده بر روي فيبرهاي نوري در طول موجهاي ويژه، مورد استفاده قرار گيرند. فرستادن سيگنالهاي كددار در طول موجهاي مختلف اين امكان را به فيبرها مي‌دهد كه طي فرآيندي موسوم به multiplexing حجم زيادي از اطلاعات را انتقال دهند. كريستالهاي قابل تنظيم كه از طريق فرآيند جورجيا تهيه مي‌شوند فقط محدوده باريكي از طول موجها را از خود عبور داده وامكان بازيافت جريانهاي خاصي از اطلاعات را از فيبرهاي نوري فراهم ‌كنند. بعلاوه، اين گروه در مواردي كه نانوذرات به دما حساس باشند، ذراتي ساخته‌اند كه انتقال فاز در آنها براساس حساسيت به ميزان PH و حضور يونهاي فلزي صورت مي‌گيرد. آنها همچنين مشغول كار بر روي ذراتي هستندكه به پروتئينهاي خاص يا ديگر مولكولهاي زيستي حساسيت نشان مي‌دهند؛ و اين مي‌تواند در علم پزشكي براي پي بردن به علائم بيماري و تشخيص آنها مفيد واقع شود. با اين وجود هنوز كارهاي زيادي باقي‌مانده كه بايد بر روي مواد مورد بحث انجام شود. ليون معتقد است كه مي‌توان نوعي نانوپودر به همان روش تهيه كريستالها توليد كرد كه قادر به انعكاس طول موجهاي ويژه‌اي باشد. به عقيدة وي، اين مواد به علت خودسامان بودن، پايداري ترموديناميكي زيادي دارند؛ بنابراين خواص نوري اين ذرات حاصل آرايش خاص ترموديناميكي آنهاست و اين، امكان توليد موادي با ماهيت بسيار پايدار را به ما مي‌دهد. سرعت توليد، پايداري و تكرار‌پذيري اين فرآيند از جمله مزاياي آن به شمار مي‌رود. کاربردهای مختلف مواد سرامیکی در زیر کاربردهای رایج مواد سرامیکی به همراه چندنمونه از مواد رایج در هر کاربرد آورده شده‌است: 1. الکتریکی و مغناطیسی عایق‌های ولتاژ بالا (AlN- Al2O3) دی الکتریک (BaTiO3) پیزوالکتریک (ZnO- SiO2) پیروالکتریک (Pb(ZrxTi1-x)O3)) مغناطیس نرم (Zn1-xMnxFe2O4) مغناطیس سخت (SrO.6Fe2O3) نیمه‌رسانا (ZnO- GaN-SnO2) رسانای یونی (β-Al2O3) تابانندهٔ الکترون (LaB6) ابررسانا (Ba2LaCu3O7-δ) 2.سختی بالا ابزار ساینده، ابزار برشی و ابزار سنگ‌زنی (2O3TiN-Al) مقاومت مکانیکی (SiC- Si3N4) 3.نوری فلورسانس (Y2O3) ترانسلوسانس(نیمه‌شفاف) (SnO2) منحرف کنندهٔ نوری (PLZT) بازتاب نوری (TiN) بازتاب مادون قرمز (SnO2) انتقال دهندهٔ نور (SiO2) 4.حرارتی پایداری حرارتی (ThO2) عایق حرارتی (CaO.nSiO2) رسانای حرارتی (AlN - C) 5.شیمیایی و بیوشیمیایی پروتزهای استخوانی P3O12(Al2O3.Ca5(F,Cl)) سابستریت (TiO2- SiO2) کاتالیزور (KO2.mnAl2O3) 6.فناوری هسته‌ای سوخت‌های هسته‌ای سرامیکی مواد کاهش‌دهنده‌ی انرژی نوترون مواد کنترل کننده‌ی فعالیت راکتور منابع : فن و هنر سرامیک چیست؟ http://www.aftab.ir شیمی سرامیک http://daneshnameh.roshd.ir انواع سرامیک http://www.newdesign.ir سرامیک http://fa.wikipedia.org سرامیک http://daneshnameh.roshd.ir مواد سراميكي انعطاف‌پذير http://ceramicyazd.blogfa.com/ /الف

روش ساخت لعاب در سفالگري و سراميك سازي طبيعت هميشه بهترين معلم بشر بوده. وقتي كه انسان روش برافروختن آتش را درك و ان را فراگرفت، بزرگترين تحول و انقلاب در زندگي روزانه بشر پديدار آمد. پايه هاي اوليه تمدن با اين رخداد بنا نهاده شد. احتمال دارد بشر با ابداء روش پخت نان بتدريج به شيوه سفالگري نيز پي برده باشد. احتمال ديگر اين است وقتي كه انسان در دامن طبيعت و در كلبه هاي دست ساز زندگي مي كرده درزمان فراغت به بازمانده هاي آتشفشاني برميخورده و با ديدن اين اثاراز جمله سنگهاي و سيليس ها ي ذوب شده به راز ساختن لعاب پي مي برد. بشر از راه تجربه و آزمايش بتدريج اين دانش را تكامل ميبخشد. تركيب و ساخت لعاب هاي شفاف سفال با تكامل دانش شيمي و آشنايي انسان با فلزات و كاربرد ان مرتبط است. اهميت سفال و لعال سازي امروزه بخوبي در زندگي مدني مشهود است. بخش مهمي از ساختمان سازي و معماري، از جمله تركيبات حمام وآشپزخانه را در بر مي گيرد و با افزايش سطح بهداشت عمومي و نيز كاهش بيماري هاي خطرناك مسري ارتباطي مستقيمي دارد. زيرا در طول تاريخ مي بينيم سرزمين هايي كه ازاين موهبت برخوردار بوده اند به مراتب از طول عمر ورفاه بهداشتي بهتري بهره مند بوده و سطح مرگ مير نيزبالطبع دران كمتر مي بوده. در واقع ميتوان گفت كه صنعت سراميك سازي كه بخشي از صنعت سفالگري را تشكيل ميداده يكي از بزرگترين خدمتها را به بخش بهداشت در تاريخ نموده. هر قدر دانش بشردر بخش شيمي و لعاب سازي، سراميك سازي بيشتر پيشرفت مي نموده به همان اندازه نيز در شهر سازي و معماري موفقيت او افزوني مي يافته. در اين بخش ابتداء با انواع لعاب ها و روش ساخت اوليه ان و دربخش بعدي با فرمول روش ساخت انواع لعاب هاي رنگي به شكل كاربردي وعملي آشنا مي شويد.اهميت صنعت سفالگري و سراميك سازي و روش تهيه لعاب به نيازهاي اوليه بشر درعدم سرايت او به بيماري هاي مسري در بهداشت غذايي و بهداشت بدني مربوط بوده. در مرحله دوم نماد هنري و فرهنگي اين صنعت اهميت ميابد. زماني كه بشر هنوز كاغذ را اختراع نكرده بود، نقش سفال مانند ابزاررسانه ايي بوده تا فرهنگ و دانش و تجارب خويش را دران محفوظ دارد. بطور مثال ايرانيان با سفال مكاتبات و محاسبات خويش را به انجام ميرساندند. اين ماده نرم اين امكان را براي بشر فراهم ميكرده تا خط سمبل گويايي شكل گيرد وانسان تجارب و تفكرات خويش را دران نقش زند......... مولف منشاء لعاب ها لعاب (Glaze)يک لايه شيشه ای نازکی است که بعد از پخت لعاب در يک درجه حرارت معينی حاصل بشود . البته آنقدر ذوب نمی شود که روی کار حرکت کند . تصور می شود که شيشه قبل از لعاب توسط مصريان بين 3000 تا 12000 سال قبل از ميلاد کشف شده باشد که اين کشف احتمالاً اتفاقی و از ترکيب شن و نمک در يک آتش بزرگ پديد آمده است . مصريان به اين ترکيب شن و ماسه ، خاک رس هم اضافه کردند و ديدند که اين مخلوط روی يک سطح عمودی که روی آتش قرار دارد می ايستد به اين ترتيب لعاب کشف شد . لعاب شيشه در ترکيب شيميايی با شيشه فرق دارد . اگر چه لعاب خود يک نوع شيشه است ولی شيشه به تنهايی و در يک حالت گداخته شکل می گيرد در حالی که لعاب با خاک رس يا فلز شکل می گيرد . امروزه شيشه از سيليس ساخته می شود و شکل اکسيده شدن شيشه يا اکسيدها باعث می شوند که سيليس سخت در حرارت پايين تر گداخته شود . موادی که در شيشه استفاده می شود سرب و کربنات سديم می باشند . لعاب حداقل يک جزء ترکيبی بيشتر از شيشه دارد تا بتواند شيشه ذوب شده را روی یکسطح عمودی نگهدارد و آن هم اکسيد آلومينيوم می باشد که حالت چسبندگی آن را تشکيل می دهد . منبع اصلی لعاب خاک رس است . مصريان از لعابهای قليايی بخاطر سديم (نمک) آن استفاده می کردند . چون اين ماده بيشتر در دسترس بود . چينی ها تا سال 200 قبل از ميلاد لعابهايی با حرارت بالا را توسعه دادن که اين کار با استفاده از چوب برای آتش کردن کوره ها انجام می گرفت . آنها دريافتند که حرارت ناشی از ذغال چوب که به ظروف می خورد باعث جلا دادن آنها می شود . بعلاوه چينی ها به ذغال چوب ترکيبی از اکسيد سرب و نوعی سنگ سيليکاتی اضافه می کردند . در سال 500 قبل از ميلاد چينی ها از رنگهای مختلف سربی استفاده می کردند که ترکيباتی از اکسيد يک فلزی ، مخصوصاً از مس بود که نوعی لعاب فيروزه ای توليد می کرد ولی در لعاب سربی سبز چمنی با سبز مغز پسته ای ايجاد می شود . اصولاً رنگ ها اثر زيادی از طريق ترکيب لعابها ايجاد می کند . لعاب می تواند مات يا بلوری باشد . شفاف يا کدر باشد . زبر يا نرم باشد و بالاخره رنگی يا ساده باشد . لعاب همچنين وسيله جانبی است برای تزيينات و غير قابل نفوذ ، با دوام ، قابل شستشو و مقاوم در برابر مواد اسيدی و باکتری دار بطور کلی سطح بدنه کار را ضخيم نمی کند يا اگر تخلخلی روی بدنه باشد آن را می پوشاند . لعابها می توانند از نظر فرمول هم ريشه باشند در آزمايشات مواد خام يا منابع ديگر نيز از يک فرمول ريشه ای محسوب می شوند . ترکيبات رنگی در لعاب دقيقاً همان هايی نيستند که در نقاشی بکار می روند و نمی توانند عيناً مثل رنگهای نقاشی بکار می روند و پخت آنها بايد در حرارتهاب مختلف مدنظر قرار گيرد . مثلاً رنگدانه های سراميک بعضی وقتها مثل رنگدانه های نقاشی می باشند و حتی بعضی رنگهای نقاشی می توانند در رنگهای لعابی و با حرارت پخت پايين بکار روند شما می توانيد ترکيبات رنگی اکسيد فلز شيشه را با لعابها امتحان کنيد و همينطور با رنگين سازهای تجاری و يا با رنگهای نقاشی . در بعضی از اقوام و فرهنگها از لعاب برای جلا دادن استفاده نمی کنند سرخپوستان آمريکای شمالی و جنوبی خود ظروف سفالی را با صيقل دادن شفاف و براق می کنند . يا روی ظرف گلی دوغابی از جنس خود ظرف سفال می ريزند تا سطح آن شفاف شود . بعضی از قبايل آمريکای جنوبی و مرکزی و همچنين آفريقاييها و سرخپوستان دريافتند که اجزاء و عناصر ماده ای مثل « شير» روی کار سفالی تمام خلل و فرج بدنه را کاملاً می پوشاند يا مثلاً ديگران دريافتند که رزين ( صمغ) درخت اگر داخل کوزه های داغ ماليده شود آن را شفاف می کند . اين نوع روکش ها ممکن است دوام زيادی داشته باشند اما دائمی نيستند بخاطر اينکه از لعاب ساخته نشده اند .

سفالگري و سراميک سازي به محصولاتی اطلاق می شود که با استفاده از گل رس و همچنین گل حاصل از سنگهای کوارتز و کائولن به کمک دست و چرخ سفالگری ساخته و سپس پخته می شود. برای تکمیل اشیاء ساخته شده، بر حسب سنت و رسوم منطقه ای که در آن کار می شود، اقدام به نقاشی، کنده کاری و یا ایجاد نقوش برجسته روی آنها شده و از لعاب مناسب برای پوشش سطح اشیاء استفاده می گردد.

سفالگري مبتدي روش ساخت بشقاب غذاخوري ، فنجان، كاسه،سالادخوري، ديس ميوه و كاسه بزرگ ميوه سفالي بدون چرخ سفال گري براي مبتديان وسايل لازم: -گل رس سفالي و حفاظ مشمايي - چاقوي موكت بري يا چاقوي تيز - وردنه - وسايل و ابزاري كه در هر منزلي يافت ميشود. از جمله كاسه، بشقاب، ليوان هاي بزرگ برگ درخت گردو، برگ هاي زينتي نقش دار مثل حسين يوسف و غيره ، سكه ، سيني نقش دارفلزي وغيره - برگ كاغذ و مداد - لعاب سفال هاي رنگارنگ در شيشه هاي مربا خوري - تخته مسطح يا سيني صاف بزرگ بعنوان محل كار، يا ميزجهت كار -، كره و يا كرم ظرف آب و اسفنج -لعاب هاي مورد نظر( نحوه ساخت رجوع شود به مقاله روش ساخت لعابهاي رنگي سراميك و سفال) مدلهاي مختلف( برگ درخت گردو. برگهاي ريز نقش دار،، كاسه گود با حلقه دايره اي، هر گاه ميخواهيد سفالگري كنيد به ياد نانوا ها و شيريني پز ها بيفيتد و تصور كنيد انها با خميرنان چگونه كار مي كنند؟ همان روش نيز مقدمه سفال گري است. شكل كار تقريبا يكي است و سفالگري ابتدايي چيزي جز ان نيست فقط قوه تخيل و كار دست بيشتر دران شركت دارد. اين آموزش در اينجا براي مبتديان است كه تاكنون با سفال و سفال گري آشنايي ندارند. با اينكه همه ما دوران بچگي گل بازي كرده و ان را دوست داشتيم. ولي براي طرحهاي خمره اي ظريف و كوزه سازي در مراحل پيشرفته از چرخ استفاده ميشود. 1. ابتداء وسايل كار را روي ميز بچينيد 1. گل رس را با دستهاي مرطوب بخوبي روي ميز و يا تخته نرم گلوله كرده و در مشماء قرا مي دهيم تا براي كارمان اماده شود. اگر خمير خشك بود ميتوانيم چند قطره اب برروي ان پاشيده و با دست نرم كنيم تا خمير نرم و انعطاف پذير شود. بشكلي كه وقتي بين دو انگشت مان فشار ميدهيم شكل پذير باشد. 2. از قبل وسايلي كه بعنوان قالب قرار است از ان استفاده كينم را كنار ميگذاريم.تا با ان طرح مورد نظرمان را بسازيم. بعنوان مثال با برگهاي برجسته ميتوانيم برروي خمير نقش هاي برجسته ايجاد نمائيم. براي اينكار ابتداء خميررا با دست بشكل گلوله در اورده وبا دست مرطوب در روي ميزصاف ميكنيم. پشت برگ درخت گردو و يا هر برگ مورد نظر را از قبل با كرم و يا كره چرب نموده و كنار ميگذاريم. وقتي كه خمير گل رس را صاف كرديم. پشت برگ درخت گردو و يا هر برگ مورد نظر را روي ان قرار داده و ب دست فشار ميدهيم. بعد اهسته برگ را از گوشه اي با انگشت به سمت بالا مي كشيم و نقش مورد نظر شما روي خمير ايجاد ميشود. همين عمل را با سكه يا هر سطح نقش دار ديگر ميشود انجام داد. اگر در منزل سيني و يا گلدان نقره اي نقش داري هست ميشود همين عمل چاپ را روي خمير گل رس با ان انجام داد. با قالب دايره اي و سر گرد شي ايي مانند گلدان بزرگ ،حلقه فلزي و يا بشقاب گرد چيني نيز ميشود اشكال دايره ايي شكل روي خمير ايجاد كرد. انرا به ارامي روي خمير قرارداده وبا دو دست بر روي ان فشار مي آوريم تا نقش دايره اي بوجود ايد. با تيغ موكت بري و يا چاقوي تيز دور بشقاف را كه زيرش خمير كارمان قرار دارد با ظرافت مي بريم. بعد از برش بشقاب و يا شي دايره اي شكل را برداشته و با نوك چاقو بنرمي خمير را از روي سطح مسطح بلند ميكنيم. ميتوانيم با دست به لبه هاي كارمان شكل هاي موج دار بدهيم و يا لبه هاي بشقاب را با انگشتتان دو سانت به بالا داده و با دست مرطوب انرا مرتب صاف كنيم تا شكل دلخواه را بيابد. اگر اهل نقاشي هستيد ميتوانيد با چوب ظريف و نك تيزي روي سفال را نقاشي كنيد. از چاقوي نوك تيزنيز ميتوان براي ايجاد نقش هاي هندسي مثلث ، لوزي، چهارگوش استفاده كرد، براي ايجاد دايره هاي كوچك ميتوانيم از سر خودكار و ني استفاده كنيم. خمير سفال براي نقش پذيري برجسته بسيار مستعد است و هر نقشي را مي پذيرد. اگر در ميان كار حس كرديم خميرمان كمي خشك است ميتوانيم با اسپره كمي برروي ان اب بپاشيم تا دوباره انعطاف لازم را داشته باشد. براي صاف كردن خميرگل رس ميتوان ان را لاي مشماي تميز و براقي قرار داده و به شكل دلخواه فشار داد تا زحمت كار شما كمتر شود. براي ساختن فنجان اول يك قطعه خمير را صاف كرده و بشكل مستعطيل مي بريم و كنار ميگذاريم . بعد يك قطعه خمير ديگر را پهن كرده و بشكل دايره مي بريم. اين خمير مستعطيلي شكل را روي اين خمير دايره قرار داده و بشكل يك استوانه در مي ايد . به نرمي ته اين استوانه را روي لبه خمير دايره اي مي چسبانيم و با دست مرطوب به هم جوش ميدهيم و مرتب دستها را خيس كرده وروي لبه ها مي كشيم تا همه نقاط كاملا به هم جوش بخورند. براي بلند كردن خمير از روي ميز كار از يك چاقو استفاده مي كينمي و اين كار را با احتياط انجام ميدهيم تا خمير ما صدمه نبيند. اين شي را با دست بلند مي كنيم .با يك دست نمونه كارمان را دردست گرفته و با دست مرطوب ديگر سطوح انرا مسطح مي كنيم. وقتي از كار خويش رضايت كافي را داشتيم قطعه كار را روي ميز قرار ميدهيم. براي ساختن دستگيره ، يك تكه خمير كوچك رابرداشته و بشكل گلوله اي در مياوريم . اين خمير را روي ميز كار قرار داده و با دو دست مي چرخانيد تا بشكل استوانه اي درايد. بعد سر اين استوانه را در محلي كه قرار است دسته فنجان باشد بشكل پيچي فشار ميدهيم. البته با دست ديگر بايد مراقب قطعه كارمان باشيم. بعد سر ديگر استوانه را در بخش پائين تر به همين شكل مي چسبانيم و با دست مرطوب ان را صاف مي كنيم. اگر ميخواهيم فنجانمان لبه دار شود ميتوانيم به ارامي با دست لبه فنجان را به سمت خارج برگردانيم. اگر ميخواهيم فنجانمان حالت خمره اي داشته باشد، برعكس لبه فنجان را با كمك انگشتان كمي بطرف تو مي بريم. برروي اين فنجان نيز با سكه و برگ و يا با هنر نقاشي خود ميتوانيم نقوش بسياري ترسيم كنيد. براي تهيه كاسه نيز يك خمير دايره شكل بريده كنار ميگذاريم، بعد يك گلوله خميررا بشكل استوانه اي مثل دسته فنجان به شكل الا درست كرده و بشكل طناب دور اين دايره مي چسبانيم و با انگشت مرطوب انرا صاف ميكنيم بعد دوباره همين روش را رج به رج روي هم انجام ميدهيم و در هر دور انرا با دست مرطوب صاف ميكنيم تا ديواره كاسه درست شود. بايد دقت كرد كه رج خميرهاي استوانه اي همه بترتيب مرتب روي هم قرار گيرد. دايره اخري بايد كمي تنگ ترازدايره هاي رج هاي پائين تر باشند. بعد از اينكه شكل اوليه كاسه درست شد. سطح كار را با دست مرطوب مرتب صاف مي كنيم. بعد از اتمام شكل ساده كاسه ميتوانيم روي ان را نقاشي كنيم. يا از سطوح برجسته برگ وسكه و يا هرچيز دلخواه براي نقش زني بكار بريم. براي ساختن سالادخوري ميتوانيم طرح مورد نظررا در روي يك مقوايي بريده كنار بگذاريم بعد خميرگلوله را روي ميز پهن نموده واين طرح مقوايي بريده شده به طور مثال طرح خورشيد، ستاره، گل، برگ ، ماهي، و يا هر شكل مورد نظر را روي اين خمير قرار داده دور ان را با چاقوي موكت بري مي بريم وخميرهاي اضافه را كنار زده و طرح مقوايي را از روي خمير برميداريم. با دست مرطوب نمونه كاررا صاف و منظم مي كنيم تا سطح سفال ما كاملا صاف صاف باشد. بعد از اتمام كار ميتواينم با دست به نمونه كارمان شكل هاي متقاوت موجي ، ورقه اي و يا حالت برخاسته و غيره بدهيم. هر قدر بيشتر تمرين كنيم، مهارت ما در شكل دادن به كارمان ساده و دلپذيرتر ميشود. ميتوانيم براي زيبا كردن كارمان از طرحهاي ابتكاري استفاده كنيم. بطور مثال گلوله هاي كوچكي را گرد كرده و دور لبه طرح كارمان مي چسبانيم و با ابزار دم دست به ان شكل هاي متفاوت مي دهيم. بعنوان مثال با استفاده از يك تور ميتوان براي ايجاد شكل هاي مشبك استفاده كرد. با استفاده از برگ و سكه ميتوانيم نقوش جديدي بيافرينيم. اگر كاغذ الگو بري داريم ميتوانيم انرا از قبل روي طرحي قرار داده و طرحي زيبا را كشيده و بعد در موقع كار با خمير ان طرح را روي خمير كارمان قرار دهيم و با چوب نك تيزي طرح روي كاغذ را روي خمير سفال فشار دهيم تا نقش هاي برجسته ايجاد شود. براي ساختن گلدان نيز از روش ساخت فنجان و يا كاسه استفاده ميكنيم. فقط ديواره گلدان بلندتر است و به گلدان در انتهاي ان ميتوانيم با دست لبه هاي موجداري بدهيم. و يا لبه انرا به شكل دلخواه درست ميكنيم. در يك نمايشگاه گلدان بسيار زيبا رسي شفافي ديدم كه مدل ان عين پاكت ميوه بود، طرح ديگر دانه اواكادو شكافته بزرگ به اندازه دو دست بود. در طرحي ديگر يك گلدان بشكل گردو شكافته ساخته شده بود. ساختن ليوان اب خوري نيز مانند فنجان ابتدايي( شكل استوانه اي) با حذف دسته است. ساختن ديس ميوه و يا جا ظرفي نيز با همين معيار مي باشد و بجاي خمير دايره اي شكل انرا بشكل بيضي مي سازيم و مي بريم. سطح ديس ميوه به نسبت بشقاب طبيعتا بايد بزرگتر گرفته شود. در مورد ساخت كاسه هاي بزرگ ميوه عين روش ساخت كاسه معمولي است كه در قبل توضيح داديم. با توجه به قوه تخيل ميتوانيم در گوشه ديس ميوه و يا كاسه بزرگ ميوه اجسامي مانند پرنده، خرگوش، يا تكه هاي برجسته ستاره، ماه و غيره بكار بريم. ابتداء اين قطعه را جدا درست كرده و با دست روي ديس ميوه مان ميچبانيم و با انگشتان مرطوب انرا صاف و براق ميكنيم. براي ساختن كاشي كافي است كه خمير گل رس را به شكل گلوله اي دراورده و در روي ميز كار با وردنه صاف كنيم بعد انرا با چاقوي تيز موكت بري بشكل مربع ايي مي بريم و براي زيباي يكار ميتوانيم از قالب مربعي استفاده كنيم . براي اين منطور قوطي فلزي و يا پلاستيكي شيريني را دور نيانداخته و براي اين مواقع نگه ميداريم تا از ان براحتي براي قالب زني استفاده كنيم تا همه كاشي هاي ما يك شكل و منظم درايند. هر قدر لبه قوطي شما محكم و براتر باشد كاشي هاي شما نيز زيبا تر از اب در مي ايند. وقتي كه قالب را زديم دور انرا مثل كارهاي بالا با چاقوي موكت بري مي بريم تا ظريف تر و موزون تر شود. بعد روي كاشي ها را مثل سفال هاي بالا شكل هاي مورد نظر رسم مي كنيم.بعد ازخشك شدن و عبور از دور اول كوره كاشي ها را براي لعاب دادن اماده ميكنيم. انرا در لعاب هاي دلخواه فرو برده ويالعابهاي مورد نظر را روي ان مي پاشيم تا طرحهاي رنگي تخيلي با نقوش برجسته درست شوند. از اين كاشي ها براي مكانهاي مختلف منزل مانند لبه پنجره ها ، دور ديوارها، لبه طاقها ، لبه بخاري ميتوان استفاده كرد. بخشي از كاشي ها را ميتوان بشكل يك دست و ساده با رنگهاي زيبا لعاب داده و براي مكانهاي مختلف از جمله ساختن حوض و آبراه هاي ميان باغچه، لبه ديوارها، لبه ديواره باغچه در منزل استفاده كرد. اين اثار هنري را ميتوانيم بعنوان هديه به اقوام و دوستان صميمي مان كادو كنيم. البته كاشي ها بشكل بيضي ميتوان براي پلاك منزل و نوشتن ايات قراني و دعاهاي زيبا براي منزل استفاده كرد . 3. بعد از اتمام كار كارهاي اماده شده را در قفسه اي قرار ميدهيم تا خشك شوند . بعد از چند روز كارهاي اماده شده، خشك شده را در كوره قرار ميدهيم 5. وقتي كه در كوره اين سفال ها پخته شد انها را از كوره خارج ميكنيم 6. بعد از خنك شدن با اسفنج مرطوب خاك انها را مي گيريم 7. بعد با توجه به لعابهايي كه جداگانه اماده كرده ايم، ظروف را در ان فرو برده و در روي ميز كار قرا ميدهيم تا لعالهاي اضافه خارج شوند و شكل لعابها يكنواخت باشند . 8. بعد از خشك شدن لعابها ظروف سفالي را در كوره قرار ميدهيم تا دوباره پخته شوند و شكل شيشه اي و شفاف بيايند. 9. وقتي كه سفالها پخته شدند انها را درجايي قرار ميدهيم تا خنك شوند. با اين روش ساده ظروف دست سازبا نقوش ابتكاري و رنگ ها متنوع اماده ميشود. مزيت ظروف دست ساز با پوشش لعابي اين است كه از استحكام زيادي برخورداند و قابل شتشو هستند.اين هنر تفريحي است براي وقتهاي آزاد اعضاي خانواده ها در فصول پائيز و زمستان تا دركنار يكديگر بگويند و بخندند و كارهاي نوبراي محيط منزل خلق كنند. براي كودكان سفالگري تمريني است موثربراي تقويت سيستم حركتي دست با مغز. اين تمرينات مهارت هاي فرد را در انجام مشاغل بخصوصي مانند تعميرات ، هنر هاي دستي راحت تر مي نمايد. كودكان با فراگيري اين مهارت ها قادر خواهند بود در اينده در مشاغلي كه به انان واگذارميشود بخوبي ايفاي نقش نموده و با حوصله تمام بخصوص كارهاي فني را به انجام برسانند. ..... مولف

انواع لعاب ها 1- خمير مصری Egyption اولين لعابها تقريباً حدود 7000 سال پيش به وسيله مصريان رواج پيدا کرد . اين افرد مقداری نمکهای سدیم و قدری اکسيد مس را به خاک می افزودند . وقتی گل خشک می شود نمکها به سطح ظرف می آيند . در هنگام حرارت دادن اين نمکها آب شده و به صورت لعابی در می آيند در طول زمان صنعتگران مخلوطی از خاکستر سودا Soda ash- خاک – ماسه و اکسيد مس را در ترکيب خود به کار بردند . اين ترکيب را سپس با قلم روی ظروف خود زدند و آن را در دمای پايين حرارت دادند لعاب قلیایی درجه حرارت پایین Low fire alkaline glaze لعاب قليايی به وسيله فلاکس هايی مانند اکسيد سديم يا اکسيد پتاسيم ذوب می شوند . اين مواد که از فلاکس های قوی هستند در صورت استفاده بيش از حد باعث شره کردن لعاب می شوند . لعابهای اوليه قليايی مديترانه ای بيشتر پوسته شده و يا ترک می خوردند . اکثر آنها در اسيدهای غذايی حل می شوند . به هر حال لعاب قليايی به دليل اينکه رنگ زرد روشن و آبی زيبا ايجاد می کند و به آسانی در درجه حرارت پايين ذوب می شود استفاده فراوان دارد . امروز به خاطر اينکه از حل شدن لعاب در آبهای اسيدوار جلوگيری به عمل می آورند اين گونه لعابها را قبل از مصرف يک بار پخته و آسياب می کنند و اصطلاحاً به آن فريت FRITمی گويند . 2- لعاب سربی Lead glaze سولفيت سرب يا سنگ گالن اولين ماده ای بود که گفته می شود به عنوان لعاب در دوره بابلی ها مورد استفاده قرار می گرفت . اين ماده را به صورت پودر روی ظرف خام می پاشيدند که پس از حرارت دادن به حالت پوششی شيشه ای در می آمد . در يک لعاب ساده تقريباً 50 درصد از ترکيبات سرب به کار می رود . همچنين برای شفافيت بيشتر کنترل ذوب و افزايش کيفيت رنگی از ساير فلاکس ها نيز استفاده می شود . لعابهای درجه پايين به سادگی خراش برداشته و ظاهری کدر پيدا می کنند . حرارت دادن بالای مخروط حرارتی در لعابهای سربی شفافيت و جذابيت خاصی ايجاد می کند . ترکيبات سرب سمی است ولی می شود به آسانی فريت شده و غير سمی می شوند . به طور کلی استفاده از اکسيد سرب خام ممنوع شده است . 3- لعاب آون چربن Aventurine glaze معمولاً از ماده ای با ذوب درجه پايين که دارای سرب زياد است برای اين لعاب استفاده می کنند و با اضافه کردن مقدار 7 تا 12 درصد اکسيد آهن ( که در هنگام حرارت دادن در ترکيب ذوب می شود) حاصل می گردد وقتی که ظرف سرد شد اين آهن کريستاليزه شده و به رنگهای قرمز يا طلايی بر سطح ظرف ظاهر می شود از ساير فلاکس های درجه پايين می توان برای خلق برخی از جلوه های هنری استفاده کرد . 4- لعابهای کريستالين Crystalline glaze لعابها معمولاً در هنگام سرد شدن ماده ای غير کريستالين هستند . مقداری اکسيد آلومين لعاب را غليظ کرده و از کريستاليزه شدن آن جلوگيری می کند . لعاب با مقدار کم و يا بدون اکسيد آلومينيوم سريعاً سرازير می شود . اما موجب رشد کريستالها می شود . لعابی هم که دارای مقدار فراوانی اکسيد زنگ باشد کريستال به وجود می آورد . روتيل يا تيتانيوم نيز کمک می کند . لعابهای حاوی فلاکس های قليايی با ترکيبات ليتيوم به نسبت لعابهایی که فاقد ترکيبات هستند مرغوب ترند . مخلوط کردن لعاب با سيليکات سديم مايع به جای آب رشد اينگونه کريستالها را افزايش می دهد . برای ايجاد بهترين نوع رشد کريستالی کوره تا دمای معمولی حرارت داده می شود سپس تا 38 درجه به سرعت خنک می شود در اين درجه حرارت تا چند ساعت دمای کوره ثابت نگهداشته می شود عمل رشد کريستالها در لعاب کاری فنی بسيار ظريف است . بنابراين احتياج به تجربيات فراوان در ساختن پايه لعاب و اکسيدهای رنگی دارد تا نتيجه رضايت بخش حاصل شود . 5- لعاب خاکستری Ash glaze ساختن اولين لعاب خاکستری شايد کاملاً اتفاقی بوده است . مثلاً امکان دارد ظروفی که در نزديکی آتش خانه کوره های چوب سوز بوده اند تحت تاثير اين پديده واقع شده و خاکستر مواد طبيعی که ممکن است از سوختن انواع چوب ، پوسته گندم يا برنج حاصل شده باشد بر روی ظروف نشسته و به قشری شيشه ای مبدل گشته اند . خاکستر حاوی 30 الی 70 درصد سيليس 10 الی 15 درصد آلومين و ساير مواد مانند ترکيبات پتاسيم ، کلسيم و منيزيم است . بيشتر خاکسترها بصورت يک ماده شبيه به آب در درجه مخروطی 10 ذوب می شوند . برای بهبود کيفی لعابهای خاکستری اين ماده معمولاً با مقدار اندکی کائولين ، کربنات کلسيم و يا فلداسپار مخلوط می شوند . قبل از آنکه خاکستر به عنوان لعاب مورد استفاده قرار گيرد لازم است که آن را يکبار الک کرده تا مواد نسوخته از ان جدا شود . در اين هنگام بايد از دستکش لاستيکی و ماسک استفاده کرد زيرا خاکستر دارای مواد خورنده قليايی است . برای خارج کردن نمکهای محلول از ان بايد خاکستر را با آب مخلوط و آن را از الک 60 مش عبور داد سپس می گذاريم تا ماده ته نشين شود . آب اضافی را که شامل نمک های محلول است خالی می کنيم . شستن مجدد نيز ممکن است مطلوب باشد خاکستر را قبل از استفاده کاملاً خشک می کنيم . 6- لعاب دوغابی Slip glaze بسياری از خاک های معمولی رسی اگر تا درجه 1236 سانتيگراد مخروطی 8 حرارت داده شوند . به يک لعاب صف شفاف و قهوه ای بدل می شوند . در بسياری از ظروف قديمی ساخت چين و آمريکا از دوغاب خاک های رسی اطراف محل استفاده می شده است . برای آزمايش اين موضوع مقدار کمی از خاک مزبور را در يک ظرف پخته شده قرار داده و آن را تا دمای دلخواه حرارت می دهيم . اگر خاک کاملاً ذوب شد برای لعاب ماده خوبی محسوب می شود . همچنين مقدار اندکی از فريت ها یا فلدسپارها موجب تسهيل در ذوب می شوند . بهتر است از لعابهای دوغابی زمانی که ظرف پخته نشده و حالت چرمينگی دارد استفاده کرد . اين موضوع باعث می شود که لعاب و ظرف همزمان انقباض پيدا کنند . چنانچه روی ظرف پخته شده ( در حالت بيسکوييت) به کار برده شود لعاب ترک خورده و پوسته پوسته می شود . 7- لعاب فريت Frit glaze فريت عبارت است از عمل ذوب کردن لعاب قبل از آنکه لعاب کاری شود . فریت کردن باعث می شود که مواد حاصل در لعاب به مواد غیر محلول تبدیل شوند . مواد خام معمولاً سرب یا قلیایی ها در کوره های مخصوص با سيليس ذوب می شوند و به صورت قطعه ای شيشه ای در می آيند که فريت خوانده می شوند . هنگامی که ماده در کوره کاملاً ذوب شد از سوراخش که در پايين کوره تعبيه شده مستقيماً به درون آب ريخته می شوند . ذرت شيشه مانند بعد از خشک شدن آسياب شده و به نرمی مورد نظر در می آيند . ساختن فريت در کارگاه دشوار است و معمولاً فريت آماده از کارخانجات خريداری می شود . 8- لعاب مات Matt glaze به لعاب تيره ای که روی ظرف به طور نازک کشيده شده يا کاملاً حرارت نديده باشد لعاب مات نمی گويند بلکه لعاب مات کاملاً شيشه ای و پخته شده است اما شفاف نيست ، اضافه کردن ترکيبات باريم بيشتر از 2% مولکول لعاب را مات می کند . باريم در لعابهایی که B2O 3دارد حالتی شيشه ای ايجاد می کند . افزايش اکسيد آلومينيوم نيز بر ميزان دير گذاری لعاب می افزايد در نتيجه سطحی مات می آفريند . استفاده از لعابهای مات برای ظروف غذا خوری به دليل ايجاد کريستالهای ريز مفيد نيست و معمولاً در اين گونه موارد از لعابهای شفاف استفاده می کنند . 9- لعاب بريستول Bristol glaze لعاب های بريستول برای اولين بار در قرن نوزدهم در انگلستان رواج پيدا کرد و جانشينی برای لعابهای سربی به شمار می رفت . استفاده از اکسيد روی بعنوان فلاکس در لعابهای بريستول مرسوم بود . اين لعاب از مخروط حرارتی شماره 2 تا مخروط 14 پخته می شوند . معمولی ترين دوران پختن اين نوع لعاب ها بين مخروط 5 الی مخروط 9 است . برعکس آنچه که شايع است استفاده از اين نوع لعاب دشوار نيست و به آسانی می توان آن را در حالتهای مختلف شيشه ای – مات – شفاف – رنگی يا اوپک مصرف کرد . ترکيبات عمومی اکسيد روی ، قليايی ها ، قليايی های زمينی کائولين و سيليس دارای ويسکوزيته زيادی بوده و بدون شره کردن می توان از آن استفاده کرد . اين لعاب در مقابل عوامل آب و هوايی ، سايش و خورندگی اسيدها مقاوم است به همين دليل به مقدار فراوان در صنايع لوازم بهداشتی مانند دستشويی ، وان ، حمام و غيره کاربرد دارد . معمولاً از اين لعاب برای اشيای يکبار پخت هم استفاده می شود . به وسيله جايگزينی اکسید روی کلسينه شده و کائولين کلسينه شده اين نوع لعاب را می توان بر اشيايی که يکبار در کوره پخته شده اند با قلم و يا پيسوله به کاربرد در اين مورد کمتر اشکالات حرارتی پديد می آيد . کليه لعاب های مورد پخت احتياج به شرايط مخصوص در کوره دارد . معايب لعاب گاهی اوقات پس از پخت اشکالاتی در سطح کاشی ها ايجاد مي گردد که در ادامه به برخی از آنها و همچنين علت بروزشان اشاراتی خواهيم نمود : 1. شکستگی :در سطح لعاب به علت عدم تطابق ضريب انبساط بين بدنه و لعاب 2. شره کردن لعاب :شل بودن بيش از حد لعاب به طوريکه بدنه به موقع فرصت جذب آب لعاب را پيدا نکند

هنر سرامیک چند سالی است لغت سرامیک در ایران و بین طبقات مختلف مردم شایع و رایج و روز به روز استعمال آن بیشتر می‌شود و آن را بیشتر می‌شنویم . «سرامیک» به معنای خاص که فقط به یک فن مربوط باشد در مجامع صاحب صلاحیت دنیا مورد قبول قرار نگرفته است در سال ۱۹۲۰ در کنگره‌ای که تشکیل شده بود این لغت برای تمام لوازم و موادی که از سیلیکاتها ساخته و حرارت داده می‌شد انتخاب گردید ریشه آن از یونانی و به معنای پخته شده می‌باشد ولی ریشه قدیمی‌تر آن در زبان سانسکریت معنای چیزهای پخته شده را دارد به هر تقدیر سرامیک امروز به تمام صنایعی اطلاق می‌گردد که به نحوی از انحاء با مواد اولیه سیلیکاتی ساخته و سپس در درجات حرارت معین پخته و محکم گردیده باشد و معنی عام دارد. چینی – شیشه – بلور – سفال، آجرهای نسوز و معمولی، کاشی، لوازم بهداشتی ، وان و دستشویی – ظروف فلزی لعابی – لعاب مینا سازی و بسیاری دیگر از صنایع سیلیکات همه جزو فن سرامیک محسوب می‌گردد. بطوریکه محاسبه کرده‌اند یک سوم صنایع موجود دنیا را صنایع سرامیک تشکیل می‌دهد. از جمله رشته های سرامیک تهیه و پرداخت اشیاء هنری از خاک و سنگ می‌باشد که از قدیم به نام کاشی و سفال سازی درکشور ما رواج کامل داشته است. ● سابقه تاریخی اگر از اشیاء سرامیک مصریان قدیم صرفنظر کنیم قدیمی‌ترین ظروف سرامیک در کشور ما کشف گردیده است . این اشیاء که هر یک به تنهایی نمونه ای است از ذوق و ابتکار ایرانیان قدیم و نشان دهنده چگونگی زندگی آنها تاریخ قدیم ما را روشن می‌کند این اشیاء که تحت لیست ظروف سفالین ماقبل تاریخ در موزه ایران باستان و سایر موزه های بزرگ دنیا نگهداری می‌شود و بیشتر منقوش است از نظر فرم و چگونگی نقش در کمال استحکام و انسجام بوده و سرمشق هنرمندان بسیاری قرار گرفته و می‌گیرد. هنر سرامیک در دوره هخامنشیان آثار ارزنده‌ای برای ما به یادگار گذارده است که با ارزش‌ترین آثار سفالین آن عصر دنیا می‌باشد بعد از اسلام تا دوره سلجوقی ظروف مختلف بوسیله هنرمندان ساخته می‌شد سپس هنر سفال سازی در تزیین بنا بصورت کاشی و کاشیکاری به کار رفت و پس از حمله مغول ظروف سازی با سفال بیشتر تحت نفوذ هنر سرامیک چین قرار گرفت ولی تزیین ساختمان و کاشیکاری رواج بیشتر یافت در دوره صفویه ارزنده‌ترین آثار کاشیکاری تزئینی بنا بود بوجود آمد که در دنیا بی نظیر و شاید هرگز مانند آن ساخته نشود توجه هنرمندان دوره قاجاریه نیز بیشتر معطوف به تزیین بنا و کاشیکاری و تقلید از دوره صفویه بود که با مقداری رنگهای جدید‌‌الورود خارجی از قبیل زردهای تند و قرمز رزی مخلوط و ارزش رنگ آمیزی بدیع دوره صفوی را از دست داد. در دوره رضا شاه کبیر وقتی لزوم احیای صنایع مستظرفه احساس شد کارگاه کاشی سازی نیز تاسیس گردید و از شش هزار سال پیش جنبشی برای پیشرفت دادن هنر سرامیک در هنرهای زیبا آغاز شده است که نتایج آن به تدریج به دست می‌آید. ● چگونگی تهیه اشیاء سرامیک غالبا‌ً دارای لعاب می‌باشند بنابراین هر شیئی سرامیکی از دو قسمت ساخته می‌شود یکی از قسمتی که اسکلت اصلی شیئ را تشکیل میدهد و در اصطلاح به آن بدنه می‌گویند و دیگری قسمتی که به اسکلت اصلی شفافیت رنگ و نقش میدهد و لعاب نام دارد. ▪ اول بدنه خاک رس معمولی را همه دیده‌ایم و می‌شناسیم وقتی با آب مخلوط و گل می‌شود چسبناک می‌گردد در اصطلاح می‌گویند خاک رس پلاستیک است یا پلاستیستیه خاک رس خوب است. این گل رس را بهر شکلی که می‌خواهید درآورید و سپس بگذارید خشک شود و پس از آن که مطمئن شدید که خشک شده است و هیچ گونه رطوبت ندارد آن را در کوره بگذارید و بتدریج درجه حرارت کوره را بالا ببرید وقتی پس از ۵ تا ۶ ساعت درجه حرارت به ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ درجه سانتیگراد رسید کوره را خاموش کنید و بگذارید به تدریج سرد شود گل شما که قبل از پختن اگر با آب تماس حاصل می کرد وامی‌رفت و مجدداً به توده ای از گل تبدیل می‌شد این بار محکم و بادوام و در مقابل آب مقاوم است. پایه و اساس ساختمان بدنه روی پخت خاک می‌باشد بدیهی است برای ساختن هر نوع بدنه نوع خاک فرق می‌کند و اغلب با یک خاک تنها نمی‌توان بدنه مورد نظر را ساخت و لازم است چندین خاک یا پودر سنگهای مخصوص معدنی را با نسبتهای معین ترکیب کرد تا پس از پخت بدنه مورد نظر بدست آید. گاه چسب خاک زیاد است و گاه مواد ناخالص خاک آنرا غیر قابل مصرف می‌نماید زمانی پس از آنکه ظرف مورد نظر ساخته شد در موقع خشک شدن ترک می‌خورد و یا در کوره و هنگام پخت ترک برداشته و یا می‌شکند و این عیوب همه با ترکیب کردن خاکها و سنگها با نسبتهایی که در آزمایشگاه بدست می‌آید برطرف می‌گردد. در ساختن گلهای مختلف اغلب انواع خاک رس انواع کائولن انواع کوارتز و کوارتزیت و انواع فلدسپات و گاهی موادی از قبیل کربنات کلسیم و اکسید روی و تالک به کار می‌رود. وقتی خاکهای مختلف ترکیب شد در آسیابی که به شکل استوانه است و در آن گلوله‌هایی از جنس چینی سخت یا سیلکس وجود دارد با آب برای مدتی می‌گردد تا کاملاً نرم شود سپس مخلوط گل و آب که بصورت دوغ آب یا به قول فرنگی‌ها slip می‌باشد در دستگاهی به نام آژیتاتور که دارای پروانه متحرکی است ریخته می‌شود و از الک ریزی می‌گذرد و آب زیاد آن به وسیله دستگاه فیلتر پرس گرفته می‌شود. قالبهای گل پس از خروج از دستگاه فیلتر پرس برای مدتی نزدیک به یک ماه در انبارهای گل انبار می‌گردد تا تخمیر لازم انجام گیرد. این گل سپس به دست هنرمندان ارزنده و شایسته‌ای که هر یک در کار خود استاد می‌باشند روی چرخ کوزه‌گری رفته و یا با دست و به صور مختلف کوزه و گلدان و پایه آباژور و بشقاب و کاسه و مجسمه و دهها فرم دیگر درمی‌آید . هنرمندانی که در این رشته کار می‌کنند و به توده گل فرم میدهند و آثار بدیع هنری را به وجود می‌آورند عبارتند از : آقای محمد شب بویی که در فن چرخ کاری کمال مهارت را دارد و سالیان دراز در این رشته کار و کوشش نموده است تا امروز می‌تواند با ارزش ترین آثار را به وجود آورد . آقای محمد فخارنیا که عمری را در چرخ کاری گذرانده است . آقای منجذب طراح که خود می تواند ظروف مختلف را نیز بسازد و سپس نقش لازم را در روی آن بوجود آورد . خانم شاهین امیرخازن و خانم منیره برومند دو بانوی هنرمندی هستند که هم ظروف مختلف را می‌سازند و هم آنرا نقاشی می‌کنند. در چند سال اخیر برای تهیه گل و سایر مراحل تهیه بدنه هنرهای زیبای کشور اقدام بخرید ماشین آلات جدیدی نمود که در نوع خود برای اولین بار وارد ایران می‌شد و بتدریج سایر کارگاهها و موسسات نیز با راهنمائی هنرهای زیبا اقدام به تهیه ماشین آلاتی از آن نوع نمودند. چرخهای کوزه گری از صورت ابتدائی خود درآمد و بصورت بهتری ساخته شد. هنرمندان توجه بیشتری به پیشرفت و ترقی هنر خود نمودند د آثار ارزنده و بهتری را به صاحبان ذوق عرضه داشتند. بدنه پس از آنکه ساخته شد با دقت کافی خشک می‌گردید و سپس در کوره تا درجات حرارت مختلف برای هر نوع مختلف پخته می‌شود. برای پخت این ظروف کوره‌هایی قدیمی درهم ریخته شده و کوره‌هایی جدید و روی اصول صحیحتری بنا گردید بطوری که تا حرارتی برابر با ۱۳۰۰ الی ۱۳۵۰ درجه سانتیگراد که در صنعت و هنر سرامیک ایران بی سابقه بود می‌توان بالا رفت. پس از آنکه بدنه پخته شد آماده است تا روی آن لعاب داده شود و یا با لعاب نقاشی گردد. ▪ دوم لعاب کاری: لعاب از ترکیب چند نوع خاک و سنگ از قبیل کائولن و کوارتز و فلاسیات و بعضی مواد شیمیایی مثل کربنات سدیم و براکس و اسید بور یک و در پاره‌ای از مواقع بعضی مواد مخصوص ساخته می‌شود. لعاب پس از آنکه آماده و به رنگهای مختلف ساخته شد به طرق مختلف روی اشیاء ساخته شده داده می‌شود و یا بوسیله هنرمندان به وسیله نقوش طراحی شده روی آن ثابت می‌گردد اشیاء لعاب شده برای پخت مجدد در کوره قرار می‌گیرد و پس از پخت اشیاء آماده برای استفاده می‌گردد. ● رابطه سرامیک و زندگی ظروف غذا خوری – سرویسهای چای خوری – لوازم دستشویی و حمام – مقره‌های برق – چینی های داخل لوازم الکتریکی – آجر بنا – مواد نسوز مورد مصرف در صنایع مختلف همه از اشیاء سرامیک است بستگی زندگی ما با این اشیاء طوریست که شاید اصولاً با عدم استفاده از آن امکان زندگی راحت وجود نداشته باشد. علاوه بر آن بشر برای تزیین ساختمان، برای تزیین محل زیست یا کار خود از وسایل گوناگون استفاده می‌کند تا به اعصاب خود آرامش دهد و روح نو طلب خویشتن را راضی دارد. در اینجا یکی از بهترین وسایل تزئین را ظروف و اشیاء سرامیک تشکیل می‌دهد. پایداری و استحکام و مقاومت لوازم سرامیک در مقابل شرایط سخت جوی و تغییرات درجه حرارت محیط زیست و عدم زنگ زدگی آن و مقاومت در مقابل عوامل مخربی مثل باکتریها و موریانه و غیره عمر آنرا زیاد می‌نماید و اگر جز این بود امروز اطلاعی از زندگی و تمدنهای درخشانی که در نقاط مختلف دنیا قبل از دوران تاریخ مدون وجود داشته است اطلاعی در دست نداشتیم. ● اقدامات هنرهای زیبا هنرهای زیبا در چند سال اخیر با توجه به اهمیت این هنر و اینکه در چند ده سال اخیر اروپائیان به نحو اعجاز آمیزی در این فن ترقی کرده‌اند اقدامات لازم را برای احیای این هنر گرفت. آزمایشگاه کاشی سازی را تاسیس نمود، لوازم قدیمی و بدون استفاده را به وسائل جدید تبدیل کرد و هنرمندان با ارزش این فن را تشویق نمود. در هنرستان تبریز اقدام به تاسیس کارگاه کرد و از وجود هنرمندان با ارزشی چون محمد علی معمار زاده برای این کار استفاده نمود. چندین مسجد را در تهران کاشی کاری کرد که از آن جمله است: مسجد امین در خیابان فردوسی و مسجد حاج شیخ محمد حسن در خیابان بوذرجمهری دو نمایشگاه در تهران و یک نمایشگاه در آبادان دایر نمود که در نوع خود بی نظیر بود. در نمایشگاههای بین‌المللی برو کسل در ۱۹۵۸ و نمایشگاه بین‌المللی سرامیک در ۱۹۵۹ در بلژیک شرکت نمود. آثار هنرمندانه ساخته شده را در فروشگاه فردوسی و در غرفه‌های هنرهای زیبا در معرض تماشا گذارده و به هنر دوستان و خریداران عرضه داشت. در همین مدت آزمایشگاه کاشی‌سازی مطالعه کاملی روی انواع مواد اولیه قابل دسترس انجام داد و در حدود سه هزار نوع مختلف رنگ تهیه نمود. برای اولین بار ظروف مختلف سرامیک به استن‌ورstonware و لعاب مربوطه آنرا که در ۱۳۰۰ درجه سانتیگراد پخته می‌شود ساخت. امروز هنرهای زیبا و کارگاه کاشی سازی کوشش دارد هر چه بیشتر در رفع نواقص خود بکوشد و راه برای هنر نمائی هنرمندان هر چه بیشتر و بهتر باز دارد. منبع: مجله هنر و مردم

هنر سرامیک چند سالی است لغت سرامیک در ایران و بین طبقات مختلف مردم شایع و رایج و روز به روز استعمال آن بیشتر می‌شود و آن را بیشتر می‌شنویم . «سرامیک» به معنای خاص که فقط به یک فن مربوط باشد در مجامع صاحب صلاحیت دنیا مورد قبول قرار نگرفته است در سال ۱۹۲۰ در کنگره‌ای که تشکیل شده بود این لغت برای تمام لوازم و موادی که از سیلیکاتها ساخته و حرارت داده می‌شد انتخاب گردید ریشه آن از یونانی و به معنای پخته شده می‌باشد ولی ریشه قدیمی‌تر آن در زبان سانسکریت معنای چیزهای پخته شده را دارد به هر تقدیر سرامیک امروز به تمام صنایعی اطلاق می‌گردد که به نحوی از انحاء با مواد اولیه سیلیکاتی ساخته و سپس در درجات حرارت معین پخته و محکم گردیده باشد و معنی عام دارد. چینی – شیشه – بلور – سفال، آجرهای نسوز و معمولی، کاشی، لوازم بهداشتی ، وان و دستشویی – ظروف فلزی لعابی – لعاب مینا سازی و بسیاری دیگر از صنایع سیلیکات همه جزو فن سرامیک محسوب می‌گردد. بطوریکه محاسبه کرده‌اند یک سوم صنایع موجود دنیا را صنایع سرامیک تشکیل می‌دهد. از جمله رشته های سرامیک تهیه و پرداخت اشیاء هنری از خاک و سنگ می‌باشد که از قدیم به نام کاشی و سفال سازی درکشور ما رواج کامل داشته است. ● سابقه تاریخی اگر از اشیاء سرامیک مصریان قدیم صرفنظر کنیم قدیمی‌ترین ظروف سرامیک در کشور ما کشف گردیده است . این اشیاء که هر یک به تنهایی نمونه ای است از ذوق و ابتکار ایرانیان قدیم و نشان دهنده چگونگی زندگی آنها تاریخ قدیم ما را روشن می‌کند این اشیاء که تحت لیست ظروف سفالین ماقبل تاریخ در موزه ایران باستان و سایر موزه های بزرگ دنیا نگهداری می‌شود و بیشتر منقوش است از نظر فرم و چگونگی نقش در کمال استحکام و انسجام بوده و سرمشق هنرمندان بسیاری قرار گرفته و می‌گیرد. هنر سرامیک در دوره هخامنشیان آثار ارزنده‌ای برای ما به یادگار گذارده است که با ارزش‌ترین آثار سفالین آن عصر دنیا می‌باشد بعد از اسلام تا دوره سلجوقی ظروف مختلف بوسیله هنرمندان ساخته می‌شد سپس هنر سفال سازی در تزیین بنا بصورت کاشی و کاشیکاری به کار رفت و پس از حمله مغول ظروف سازی با سفال بیشتر تحت نفوذ هنر سرامیک چین قرار گرفت ولی تزیین ساختمان و کاشیکاری رواج بیشتر یافت در دوره صفویه ارزنده‌ترین آثار کاشیکاری تزئینی بنا بود بوجود آمد که در دنیا بی نظیر و شاید هرگز مانند آن ساخته نشود توجه هنرمندان دوره قاجاریه نیز بیشتر معطوف به تزیین بنا و کاشیکاری و تقلید از دوره صفویه بود که با مقداری رنگهای جدید‌‌الورود خارجی از قبیل زردهای تند و قرمز رزی مخلوط و ارزش رنگ آمیزی بدیع دوره صفوی را از دست داد. در دوره رضا شاه کبیر وقتی لزوم احیای صنایع مستظرفه احساس شد کارگاه کاشی سازی نیز تاسیس گردید و از شش هزار سال پیش جنبشی برای پیشرفت دادن هنر سرامیک در هنرهای زیبا آغاز شده است که نتایج آن به تدریج به دست می‌آید. ● چگونگی تهیه اشیاء سرامیک غالبا‌ً دارای لعاب می‌باشند بنابراین هر شیئی سرامیکی از دو قسمت ساخته می‌شود یکی از قسمتی که اسکلت اصلی شیئ را تشکیل میدهد و در اصطلاح به آن بدنه می‌گویند و دیگری قسمتی که به اسکلت اصلی شفافیت رنگ و نقش میدهد و لعاب نام دارد. ▪ اول بدنه خاک رس معمولی را همه دیده‌ایم و می‌شناسیم وقتی با آب مخلوط و گل می‌شود چسبناک می‌گردد در اصطلاح می‌گویند خاک رس پلاستیک است یا پلاستیستیه خاک رس خوب است. این گل رس را بهر شکلی که می‌خواهید درآورید و سپس بگذارید خشک شود و پس از آن که مطمئن شدید که خشک شده است و هیچ گونه رطوبت ندارد آن را در کوره بگذارید و بتدریج درجه حرارت کوره را بالا ببرید وقتی پس از ۵ تا ۶ ساعت درجه حرارت به ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ درجه سانتیگراد رسید کوره را خاموش کنید و بگذارید به تدریج سرد شود گل شما که قبل از پختن اگر با آب تماس حاصل می کرد وامی‌رفت و مجدداً به توده ای از گل تبدیل می‌شد این بار محکم و بادوام و در مقابل آب مقاوم است. پایه و اساس ساختمان بدنه روی پخت خاک می‌باشد بدیهی است برای ساختن هر نوع بدنه نوع خاک فرق می‌کند و اغلب با یک خاک تنها نمی‌توان بدنه مورد نظر را ساخت و لازم است چندین خاک یا پودر سنگهای مخصوص معدنی را با نسبتهای معین ترکیب کرد تا پس از پخت بدنه مورد نظر بدست آید. گاه چسب خاک زیاد است و گاه مواد ناخالص خاک آنرا غیر قابل مصرف می‌نماید زمانی پس از آنکه ظرف مورد نظر ساخته شد در موقع خشک شدن ترک می‌خورد و یا در کوره و هنگام پخت ترک برداشته و یا می‌شکند و این عیوب همه با ترکیب کردن خاکها و سنگها با نسبتهایی که در آزمایشگاه بدست می‌آید برطرف می‌گردد. در ساختن گلهای مختلف اغلب انواع خاک رس انواع کائولن انواع کوارتز و کوارتزیت و انواع فلدسپات و گاهی موادی از قبیل کربنات کلسیم و اکسید روی و تالک به کار می‌رود. وقتی خاکهای مختلف ترکیب شد در آسیابی که به شکل استوانه است و در آن گلوله‌هایی از جنس چینی سخت یا سیلکس وجود دارد با آب برای مدتی می‌گردد تا کاملاً نرم شود سپس مخلوط گل و آب که بصورت دوغ آب یا به قول فرنگی‌ها slip می‌باشد در دستگاهی به نام آژیتاتور که دارای پروانه متحرکی است ریخته می‌شود و از الک ریزی می‌گذرد و آب زیاد آن به وسیله دستگاه فیلتر پرس گرفته می‌شود. قالبهای گل پس از خروج از دستگاه فیلتر پرس برای مدتی نزدیک به یک ماه در انبارهای گل انبار می‌گردد تا تخمیر لازم انجام گیرد. این گل سپس به دست هنرمندان ارزنده و شایسته‌ای که هر یک در کار خود استاد می‌باشند روی چرخ کوزه‌گری رفته و یا با دست و به صور مختلف کوزه و گلدان و پایه آباژور و بشقاب و کاسه و مجسمه و دهها فرم دیگر درمی‌آید . هنرمندانی که در این رشته کار می‌کنند و به توده گل فرم میدهند و آثار بدیع هنری را به وجود می‌آورند عبارتند از : آقای محمد شب بویی که در فن چرخ کاری کمال مهارت را دارد و سالیان دراز در این رشته کار و کوشش نموده است تا امروز می‌تواند با ارزش ترین آثار را به وجود آورد . آقای محمد فخارنیا که عمری را در چرخ کاری گذرانده است . آقای منجذب طراح که خود می تواند ظروف مختلف را نیز بسازد و سپس نقش لازم را در روی آن بوجود آورد . خانم شاهین امیرخازن و خانم منیره برومند دو بانوی هنرمندی هستند که هم ظروف مختلف را می‌سازند و هم آنرا نقاشی می‌کنند. در چند سال اخیر برای تهیه گل و سایر مراحل تهیه بدنه هنرهای زیبای کشور اقدام بخرید ماشین آلات جدیدی نمود که در نوع خود برای اولین بار وارد ایران می‌شد و بتدریج سایر کارگاهها و موسسات نیز با راهنمائی هنرهای زیبا اقدام به تهیه ماشین آلاتی از آن نوع نمودند. چرخهای کوزه گری از صورت ابتدائی خود درآمد و بصورت بهتری ساخته شد. هنرمندان توجه بیشتری به پیشرفت و ترقی هنر خود نمودند د آثار ارزنده و بهتری را به صاحبان ذوق عرضه داشتند. بدنه پس از آنکه ساخته شد با دقت کافی خشک می‌گردید و سپس در کوره تا درجات حرارت مختلف برای هر نوع مختلف پخته می‌شود. برای پخت این ظروف کوره‌هایی قدیمی درهم ریخته شده و کوره‌هایی جدید و روی اصول صحیحتری بنا گردید بطوری که تا حرارتی برابر با ۱۳۰۰ الی ۱۳۵۰ درجه سانتیگراد که در صنعت و هنر سرامیک ایران بی سابقه بود می‌توان بالا رفت. پس از آنکه بدنه پخته شد آماده است تا روی آن لعاب داده شود و یا با لعاب نقاشی گردد. ▪ دوم لعاب کاری: لعاب از ترکیب چند نوع خاک و سنگ از قبیل کائولن و کوارتز و فلاسیات و بعضی مواد شیمیایی مثل کربنات سدیم و براکس و اسید بور یک و در پاره‌ای از مواقع بعضی مواد مخصوص ساخته می‌شود. لعاب پس از آنکه آماده و به رنگهای مختلف ساخته شد به طرق مختلف روی اشیاء ساخته شده داده می‌شود و یا بوسیله هنرمندان به وسیله نقوش طراحی شده روی آن ثابت می‌گردد اشیاء لعاب شده برای پخت مجدد در کوره قرار می‌گیرد و پس از پخت اشیاء آماده برای استفاده می‌گردد. ● رابطه سرامیک و زندگی ظروف غذا خوری – سرویسهای چای خوری – لوازم دستشویی و حمام – مقره‌های برق – چینی های داخل لوازم الکتریکی – آجر بنا – مواد نسوز مورد مصرف در صنایع مختلف همه از اشیاء سرامیک است بستگی زندگی ما با این اشیاء طوریست که شاید اصولاً با عدم استفاده از آن امکان زندگی راحت وجود نداشته باشد. علاوه بر آن بشر برای تزیین ساختمان، برای تزیین محل زیست یا کار خود از وسایل گوناگون استفاده می‌کند تا به اعصاب خود آرامش دهد و روح نو طلب خویشتن را راضی دارد. در اینجا یکی از بهترین وسایل تزئین را ظروف و اشیاء سرامیک تشکیل می‌دهد. پایداری و استحکام و مقاومت لوازم سرامیک در مقابل شرایط سخت جوی و تغییرات درجه حرارت محیط زیست و عدم زنگ زدگی آن و مقاومت در مقابل عوامل مخربی مثل باکتریها و موریانه و غیره عمر آنرا زیاد می‌نماید و اگر جز این بود امروز اطلاعی از زندگی و تمدنهای درخشانی که در نقاط مختلف دنیا قبل از دوران تاریخ مدون وجود داشته است اطلاعی در دست نداشتیم. ● اقدامات هنرهای زیبا هنرهای زیبا در چند سال اخیر با توجه به اهمیت این هنر و اینکه در چند ده سال اخیر اروپائیان به نحو اعجاز آمیزی در این فن ترقی کرده‌اند اقدامات لازم را برای احیای این هنر گرفت. آزمایشگاه کاشی سازی را تاسیس نمود، لوازم قدیمی و بدون استفاده را به وسائل جدید تبدیل کرد و هنرمندان با ارزش این فن را تشویق نمود. در هنرستان تبریز اقدام به تاسیس کارگاه کرد و از وجود هنرمندان با ارزشی چون محمد علی معمار زاده برای این کار استفاده نمود. چندین مسجد را در تهران کاشی کاری کرد که از آن جمله است: مسجد امین در خیابان فردوسی و مسجد حاج شیخ محمد حسن در خیابان بوذرجمهری دو نمایشگاه در تهران و یک نمایشگاه در آبادان دایر نمود که در نوع خود بی نظیر بود. در نمایشگاههای بین‌المللی برو کسل در ۱۹۵۸ و نمایشگاه بین‌المللی سرامیک در ۱۹۵۹ در بلژیک شرکت نمود. آثار هنرمندانه ساخته شده را در فروشگاه فردوسی و در غرفه‌های هنرهای زیبا در معرض تماشا گذارده و به هنر دوستان و خریداران عرضه داشت. در همین مدت آزمایشگاه کاشی‌سازی مطالعه کاملی روی انواع مواد اولیه قابل دسترس انجام داد و در حدود سه هزار نوع مختلف رنگ تهیه نمود. برای اولین بار ظروف مختلف سرامیک به استن‌ورstonware و لعاب مربوطه آنرا که در ۱۳۰۰ درجه سانتیگراد پخته می‌شود ساخت. امروز هنرهای زیبا و کارگاه کاشی سازی کوشش دارد هر چه بیشتر در رفع نواقص خود بکوشد و راه برای هنر نمائی هنرمندان هر چه بیشتر و بهتر باز دارد. منبع: مجله هنر و مردم

سفالگري مبتدي روش ساخت بشقاب غذاخوري ، فنجان، كاسه،سالادخوري، ديس ميوه و كاسه بزرگ ميوه سفالي بدون چرخ سفال گري براي مبتديان وسايل لازم: -گل رس سفالي و حفاظ مشمايي - چاقوي موكت بري يا چاقوي تيز - وردنه - وسايل و ابزاري كه در هر منزلي يافت ميشود. از جمله كاسه، بشقاب، ليوان هاي بزرگ برگ درخت گردو، برگ هاي زينتي نقش دار مثل حسين يوسف و غيره ، سكه ، سيني نقش دارفلزي وغيره - برگ كاغذ و مداد - لعاب سفال هاي رنگارنگ در شيشه هاي مربا خوري - تخته مسطح يا سيني صاف بزرگ بعنوان محل كار، يا ميزجهت كار -، كره و يا كرم ظرف آب و اسفنج -لعاب هاي مورد نظر( نحوه ساخت رجوع شود به مقاله روش ساخت لعابهاي رنگي سراميك و سفال) مدلهاي مختلف( برگ درخت گردو. برگهاي ريز نقش دار،، كاسه گود با حلقه دايره اي، هر گاه ميخواهيد سفالگري كنيد به ياد نانوا ها و شيريني پز ها بيفيتد و تصور كنيد انها با خميرنان چگونه كار مي كنند؟ همان روش نيز مقدمه سفال گري است. شكل كار تقريبا يكي است و سفالگري ابتدايي چيزي جز ان نيست فقط قوه تخيل و كار دست بيشتر دران شركت دارد. اين آموزش در اينجا براي مبتديان است كه تاكنون با سفال و سفال گري آشنايي ندارند. با اينكه همه ما دوران بچگي گل بازي كرده و ان را دوست داشتيم. ولي براي طرحهاي خمره اي ظريف و كوزه سازي در مراحل پيشرفته از چرخ استفاده ميشود. 1. ابتداء وسايل كار را روي ميز بچينيد 1. گل رس را با دستهاي مرطوب بخوبي روي ميز و يا تخته نرم گلوله كرده و در مشماء قرا مي دهيم تا براي كارمان اماده شود. اگر خمير خشك بود ميتوانيم چند قطره اب برروي ان پاشيده و با دست نرم كنيم تا خمير نرم و انعطاف پذير شود. بشكلي كه وقتي بين دو انگشت مان فشار ميدهيم شكل پذير باشد. 2. از قبل وسايلي كه بعنوان قالب قرار است از ان استفاده كينم را كنار ميگذاريم.تا با ان طرح مورد نظرمان را بسازيم. بعنوان مثال با برگهاي برجسته ميتوانيم برروي خمير نقش هاي برجسته ايجاد نمائيم. براي اينكار ابتداء خميررا با دست بشكل گلوله در اورده وبا دست مرطوب در روي ميزصاف ميكنيم. پشت برگ درخت گردو و يا هر برگ مورد نظر را از قبل با كرم و يا كره چرب نموده و كنار ميگذاريم. وقتي كه خمير گل رس را صاف كرديم. پشت برگ درخت گردو و يا هر برگ مورد نظر را روي ان قرار داده و ب دست فشار ميدهيم. بعد اهسته برگ را از گوشه اي با انگشت به سمت بالا مي كشيم و نقش مورد نظر شما روي خمير ايجاد ميشود. همين عمل را با سكه يا هر سطح نقش دار ديگر ميشود انجام داد. اگر در منزل سيني و يا گلدان نقره اي نقش داري هست ميشود همين عمل چاپ را روي خمير گل رس با ان انجام داد. با قالب دايره اي و سر گرد شي ايي مانند گلدان بزرگ ،حلقه فلزي و يا بشقاب گرد چيني نيز ميشود اشكال دايره ايي شكل روي خمير ايجاد كرد. انرا به ارامي روي خمير قرارداده وبا دو دست بر روي ان فشار مي آوريم تا نقش دايره اي بوجود ايد. با تيغ موكت بري و يا چاقوي تيز دور بشقاف را كه زيرش خمير كارمان قرار دارد با ظرافت مي بريم. بعد از برش بشقاب و يا شي دايره اي شكل را برداشته و با نوك چاقو بنرمي خمير را از روي سطح مسطح بلند ميكنيم. ميتوانيم با دست به لبه هاي كارمان شكل هاي موج دار بدهيم و يا لبه هاي بشقاب را با انگشتتان دو سانت به بالا داده و با دست مرطوب انرا مرتب صاف كنيم تا شكل دلخواه را بيابد. اگر اهل نقاشي هستيد ميتوانيد با چوب ظريف و نك تيزي روي سفال را نقاشي كنيد. از چاقوي نوك تيزنيز ميتوان براي ايجاد نقش هاي هندسي مثلث ، لوزي، چهارگوش استفاده كرد، براي ايجاد دايره هاي كوچك ميتوانيم از سر خودكار و ني استفاده كنيم. خمير سفال براي نقش پذيري برجسته بسيار مستعد است و هر نقشي را مي پذيرد. اگر در ميان كار حس كرديم خميرمان كمي خشك است ميتوانيم با اسپره كمي برروي ان اب بپاشيم تا دوباره انعطاف لازم را داشته باشد. براي صاف كردن خميرگل رس ميتوان ان را لاي مشماي تميز و براقي قرار داده و به شكل دلخواه فشار داد تا زحمت كار شما كمتر شود. براي ساختن فنجان اول يك قطعه خمير را صاف كرده و بشكل مستعطيل مي بريم و كنار ميگذاريم . بعد يك قطعه خمير ديگر را پهن كرده و بشكل دايره مي بريم. اين خمير مستعطيلي شكل را روي اين خمير دايره قرار داده و بشكل يك استوانه در مي ايد . به نرمي ته اين استوانه را روي لبه خمير دايره اي مي چسبانيم و با دست مرطوب به هم جوش ميدهيم و مرتب دستها را خيس كرده وروي لبه ها مي كشيم تا همه نقاط كاملا به هم جوش بخورند. براي بلند كردن خمير از روي ميز كار از يك چاقو استفاده مي كينمي و اين كار را با احتياط انجام ميدهيم تا خمير ما صدمه نبيند. اين شي را با دست بلند مي كنيم .با يك دست نمونه كارمان را دردست گرفته و با دست مرطوب ديگر سطوح انرا مسطح مي كنيم. وقتي از كار خويش رضايت كافي را داشتيم قطعه كار را روي ميز قرار ميدهيم. براي ساختن دستگيره ، يك تكه خمير كوچك رابرداشته و بشكل گلوله اي در مياوريم . اين خمير را روي ميز كار قرار داده و با دو دست مي چرخانيد تا بشكل استوانه اي درايد. بعد سر اين استوانه را در محلي كه قرار است دسته فنجان باشد بشكل پيچي فشار ميدهيم. البته با دست ديگر بايد مراقب قطعه كارمان باشيم. بعد سر ديگر استوانه را در بخش پائين تر به همين شكل مي چسبانيم و با دست مرطوب ان را صاف مي كنيم. اگر ميخواهيم فنجانمان لبه دار شود ميتوانيم به ارامي با دست لبه فنجان را به سمت خارج برگردانيم. اگر ميخواهيم فنجانمان حالت خمره اي داشته باشد، برعكس لبه فنجان را با كمك انگشتان كمي بطرف تو مي بريم. برروي اين فنجان نيز با سكه و برگ و يا با هنر نقاشي خود ميتوانيم نقوش بسياري ترسيم كنيد. براي تهيه كاسه نيز يك خمير دايره شكل بريده كنار ميگذاريم، بعد يك گلوله خميررا بشكل استوانه اي مثل دسته فنجان به شكل الا درست كرده و بشكل طناب دور اين دايره مي چسبانيم و با انگشت مرطوب انرا صاف ميكنيم بعد دوباره همين روش را رج به رج روي هم انجام ميدهيم و در هر دور انرا با دست مرطوب صاف ميكنيم تا ديواره كاسه درست شود. بايد دقت كرد كه رج خميرهاي استوانه اي همه بترتيب مرتب روي هم قرار گيرد. دايره اخري بايد كمي تنگ ترازدايره هاي رج هاي پائين تر باشند. بعد از اينكه شكل اوليه كاسه درست شد. سطح كار را با دست مرطوب مرتب صاف مي كنيم. بعد از اتمام شكل ساده كاسه ميتوانيم روي ان را نقاشي كنيم. يا از سطوح برجسته برگ وسكه و يا هرچيز دلخواه براي نقش زني بكار بريم. براي ساختن سالادخوري ميتوانيم طرح مورد نظررا در روي يك مقوايي بريده كنار بگذاريم بعد خميرگلوله را روي ميز پهن نموده واين طرح مقوايي بريده شده به طور مثال طرح خورشيد، ستاره، گل، برگ ، ماهي، و يا هر شكل مورد نظر را روي اين خمير قرار داده دور ان را با چاقوي موكت بري مي بريم وخميرهاي اضافه را كنار زده و طرح مقوايي را از روي خمير برميداريم. با دست مرطوب نمونه كاررا صاف و منظم مي كنيم تا سطح سفال ما كاملا صاف صاف باشد. بعد از اتمام كار ميتواينم با دست به نمونه كارمان شكل هاي متقاوت موجي ، ورقه اي و يا حالت برخاسته و غيره بدهيم. هر قدر بيشتر تمرين كنيم، مهارت ما در شكل دادن به كارمان ساده و دلپذيرتر ميشود. ميتوانيم براي زيبا كردن كارمان از طرحهاي ابتكاري استفاده كنيم. بطور مثال گلوله هاي كوچكي را گرد كرده و دور لبه طرح كارمان مي چسبانيم و با ابزار دم دست به ان شكل هاي متفاوت مي دهيم. بعنوان مثال با استفاده از يك تور ميتوان براي ايجاد شكل هاي مشبك استفاده كرد. با استفاده از برگ و سكه ميتوانيم نقوش جديدي بيافرينيم. اگر كاغذ الگو بري داريم ميتوانيم انرا از قبل روي طرحي قرار داده و طرحي زيبا را كشيده و بعد در موقع كار با خمير ان طرح را روي خمير كارمان قرار دهيم و با چوب نك تيزي طرح روي كاغذ را روي خمير سفال فشار دهيم تا نقش هاي برجسته ايجاد شود. براي ساختن گلدان نيز از روش ساخت فنجان و يا كاسه استفاده ميكنيم. فقط ديواره گلدان بلندتر است و به گلدان در انتهاي ان ميتوانيم با دست لبه هاي موجداري بدهيم. و يا لبه انرا به شكل دلخواه درست ميكنيم. در يك نمايشگاه گلدان بسيار زيبا رسي شفافي ديدم كه مدل ان عين پاكت ميوه بود، طرح ديگر دانه اواكادو شكافته بزرگ به اندازه دو دست بود. در طرحي ديگر يك گلدان بشكل گردو شكافته ساخته شده بود. ساختن ليوان اب خوري نيز مانند فنجان ابتدايي( شكل استوانه اي) با حذف دسته است. ساختن ديس ميوه و يا جا ظرفي نيز با همين معيار مي باشد و بجاي خمير دايره اي شكل انرا بشكل بيضي مي سازيم و مي بريم. سطح ديس ميوه به نسبت بشقاب طبيعتا بايد بزرگتر گرفته شود. در مورد ساخت كاسه هاي بزرگ ميوه عين روش ساخت كاسه معمولي است كه در قبل توضيح داديم. با توجه به قوه تخيل ميتوانيم در گوشه ديس ميوه و يا كاسه بزرگ ميوه اجسامي مانند پرنده، خرگوش، يا تكه هاي برجسته ستاره، ماه و غيره بكار بريم. ابتداء اين قطعه را جدا درست كرده و با دست روي ديس ميوه مان ميچبانيم و با انگشتان مرطوب انرا صاف و براق ميكنيم. براي ساختن كاشي كافي است كه خمير گل رس را به شكل گلوله اي دراورده و در روي ميز كار با وردنه صاف كنيم بعد انرا با چاقوي تيز موكت بري بشكل مربع ايي مي بريم و براي زيباي يكار ميتوانيم از قالب مربعي استفاده كنيم . براي اين منطور قوطي فلزي و يا پلاستيكي شيريني را دور نيانداخته و براي اين مواقع نگه ميداريم تا از ان براحتي براي قالب زني استفاده كنيم تا همه كاشي هاي ما يك شكل و منظم درايند. هر قدر لبه قوطي شما محكم و براتر باشد كاشي هاي شما نيز زيبا تر از اب در مي ايند. وقتي كه قالب را زديم دور انرا مثل كارهاي بالا با چاقوي موكت بري مي بريم تا ظريف تر و موزون تر شود. بعد روي كاشي ها را مثل سفال هاي بالا شكل هاي مورد نظر رسم مي كنيم.بعد ازخشك شدن و عبور از دور اول كوره كاشي ها را براي لعاب دادن اماده ميكنيم. انرا در لعاب هاي دلخواه فرو برده ويالعابهاي مورد نظر را روي ان مي پاشيم تا طرحهاي رنگي تخيلي با نقوش برجسته درست شوند. از اين كاشي ها براي مكانهاي مختلف منزل مانند لبه پنجره ها ، دور ديوارها، لبه طاقها ، لبه بخاري ميتوان استفاده كرد. بخشي از كاشي ها را ميتوان بشكل يك دست و ساده با رنگهاي زيبا لعاب داده و براي مكانهاي مختلف از جمله ساختن حوض و آبراه هاي ميان باغچه، لبه ديوارها، لبه ديواره باغچه در منزل استفاده كرد. اين اثار هنري را ميتوانيم بعنوان هديه به اقوام و دوستان صميمي مان كادو كنيم. البته كاشي ها بشكل بيضي ميتوان براي پلاك منزل و نوشتن ايات قراني و دعاهاي زيبا براي منزل استفاده كرد . 3. بعد از اتمام كار كارهاي اماده شده را در قفسه اي قرار ميدهيم تا خشك شوند . بعد از چند روز كارهاي اماده شده، خشك شده را در كوره قرار ميدهيم 5. وقتي كه در كوره اين سفال ها پخته شد انها را از كوره خارج ميكنيم 6. بعد از خنك شدن با اسفنج مرطوب خاك انها را مي گيريم 7. بعد با توجه به لعابهايي كه جداگانه اماده كرده ايم، ظروف را در ان فرو برده و در روي ميز كار قرا ميدهيم تا لعالهاي اضافه خارج شوند و شكل لعابها يكنواخت باشند . 8. بعد از خشك شدن لعابها ظروف سفالي را در كوره قرار ميدهيم تا دوباره پخته شوند و شكل شيشه اي و شفاف بيايند. 9. وقتي كه سفالها پخته شدند انها را درجايي قرار ميدهيم تا خنك شوند. با اين روش ساده ظروف دست سازبا نقوش ابتكاري و رنگ ها متنوع اماده ميشود. مزيت ظروف دست ساز با پوشش لعابي اين است كه از استحكام زيادي برخورداند و قابل شتشو هستند.اين هنر تفريحي است براي وقتهاي آزاد اعضاي خانواده ها در فصول پائيز و زمستان تا دركنار يكديگر بگويند و بخندند و كارهاي نوبراي محيط منزل خلق كنند. براي كودكان سفالگري تمريني است موثربراي تقويت سيستم حركتي دست با مغز. اين تمرينات مهارت هاي فرد را در انجام مشاغل بخصوصي مانند تعميرات ، هنر هاي دستي راحت تر مي نمايد. كودكان با فراگيري اين مهارت ها قادر خواهند بود در اينده در مشاغلي كه به انان واگذارميشود بخوبي ايفاي نقش نموده و با حوصله تمام بخصوص كارهاي فني را به انجام برسانند. ..... مولف

سفالگري مبتدي روش ساخت بشقاب غذاخوري ، فنجان، كاسه،سالادخوري، ديس ميوه و كاسه بزرگ ميوه سفالي بدون چرخ سفال گري براي مبتديان وسايل لازم: -گل رس سفالي و حفاظ مشمايي - چاقوي موكت بري يا چاقوي تيز - وردنه - وسايل و ابزاري كه در هر منزلي يافت ميشود. از جمله كاسه، بشقاب، ليوان هاي بزرگ برگ درخت گردو، برگ هاي زينتي نقش دار مثل حسين يوسف و غيره ، سكه ، سيني نقش دارفلزي وغيره - برگ كاغذ و مداد - لعاب سفال هاي رنگارنگ در شيشه هاي مربا خوري - تخته مسطح يا سيني صاف بزرگ بعنوان محل كار، يا ميزجهت كار -، كره و يا كرم ظرف آب و اسفنج -لعاب هاي مورد نظر( نحوه ساخت رجوع شود به مقاله روش ساخت لعابهاي رنگي سراميك و سفال) مدلهاي مختلف( برگ درخت گردو. برگهاي ريز نقش دار،، كاسه گود با حلقه دايره اي، هر گاه ميخواهيد سفالگري كنيد به ياد نانوا ها و شيريني پز ها بيفيتد و تصور كنيد انها با خميرنان چگونه كار مي كنند؟ همان روش نيز مقدمه سفال گري است. شكل كار تقريبا يكي است و سفالگري ابتدايي چيزي جز ان نيست فقط قوه تخيل و كار دست بيشتر دران شركت دارد. اين آموزش در اينجا براي مبتديان است كه تاكنون با سفال و سفال گري آشنايي ندارند. با اينكه همه ما دوران بچگي گل بازي كرده و ان را دوست داشتيم. ولي براي طرحهاي خمره اي ظريف و كوزه سازي در مراحل پيشرفته از چرخ استفاده ميشود. 1. ابتداء وسايل كار را روي ميز بچينيد 1. گل رس را با دستهاي مرطوب بخوبي روي ميز و يا تخته نرم گلوله كرده و در مشماء قرا مي دهيم تا براي كارمان اماده شود. اگر خمير خشك بود ميتوانيم چند قطره اب برروي ان پاشيده و با دست نرم كنيم تا خمير نرم و انعطاف پذير شود. بشكلي كه وقتي بين دو انگشت مان فشار ميدهيم شكل پذير باشد. 2. از قبل وسايلي كه بعنوان قالب قرار است از ان استفاده كينم را كنار ميگذاريم.تا با ان طرح مورد نظرمان را بسازيم. بعنوان مثال با برگهاي برجسته ميتوانيم برروي خمير نقش هاي برجسته ايجاد نمائيم. براي اينكار ابتداء خميررا با دست بشكل گلوله در اورده وبا دست مرطوب در روي ميزصاف ميكنيم. پشت برگ درخت گردو و يا هر برگ مورد نظر را از قبل با كرم و يا كره چرب نموده و كنار ميگذاريم. وقتي كه خمير گل رس را صاف كرديم. پشت برگ درخت گردو و يا هر برگ مورد نظر را روي ان قرار داده و ب دست فشار ميدهيم. بعد اهسته برگ را از گوشه اي با انگشت به سمت بالا مي كشيم و نقش مورد نظر شما روي خمير ايجاد ميشود. همين عمل را با سكه يا هر سطح نقش دار ديگر ميشود انجام داد. اگر در منزل سيني و يا گلدان نقره اي نقش داري هست ميشود همين عمل چاپ را روي خمير گل رس با ان انجام داد. با قالب دايره اي و سر گرد شي ايي مانند گلدان بزرگ ،حلقه فلزي و يا بشقاب گرد چيني نيز ميشود اشكال دايره ايي شكل روي خمير ايجاد كرد. انرا به ارامي روي خمير قرارداده وبا دو دست بر روي ان فشار مي آوريم تا نقش دايره اي بوجود ايد. با تيغ موكت بري و يا چاقوي تيز دور بشقاف را كه زيرش خمير كارمان قرار دارد با ظرافت مي بريم. بعد از برش بشقاب و يا شي دايره اي شكل را برداشته و با نوك چاقو بنرمي خمير را از روي سطح مسطح بلند ميكنيم. ميتوانيم با دست به لبه هاي كارمان شكل هاي موج دار بدهيم و يا لبه هاي بشقاب را با انگشتتان دو سانت به بالا داده و با دست مرطوب انرا مرتب صاف كنيم تا شكل دلخواه را بيابد. اگر اهل نقاشي هستيد ميتوانيد با چوب ظريف و نك تيزي روي سفال را نقاشي كنيد. از چاقوي نوك تيزنيز ميتوان براي ايجاد نقش هاي هندسي مثلث ، لوزي، چهارگوش استفاده كرد، براي ايجاد دايره هاي كوچك ميتوانيم از سر خودكار و ني استفاده كنيم. خمير سفال براي نقش پذيري برجسته بسيار مستعد است و هر نقشي را مي پذيرد. اگر در ميان كار حس كرديم خميرمان كمي خشك است ميتوانيم با اسپره كمي برروي ان اب بپاشيم تا دوباره انعطاف لازم را داشته باشد. براي صاف كردن خميرگل رس ميتوان ان را لاي مشماي تميز و براقي قرار داده و به شكل دلخواه فشار داد تا زحمت كار شما كمتر شود. براي ساختن فنجان اول يك قطعه خمير را صاف كرده و بشكل مستعطيل مي بريم و كنار ميگذاريم . بعد يك قطعه خمير ديگر را پهن كرده و بشكل دايره مي بريم. اين خمير مستعطيلي شكل را روي اين خمير دايره قرار داده و بشكل يك استوانه در مي ايد . به نرمي ته اين استوانه را روي لبه خمير دايره اي مي چسبانيم و با دست مرطوب به هم جوش ميدهيم و مرتب دستها را خيس كرده وروي لبه ها مي كشيم تا همه نقاط كاملا به هم جوش بخورند. براي بلند كردن خمير از روي ميز كار از يك چاقو استفاده مي كينمي و اين كار را با احتياط انجام ميدهيم تا خمير ما صدمه نبيند. اين شي را با دست بلند مي كنيم .با يك دست نمونه كارمان را دردست گرفته و با دست مرطوب ديگر سطوح انرا مسطح مي كنيم. وقتي از كار خويش رضايت كافي را داشتيم قطعه كار را روي ميز قرار ميدهيم. براي ساختن دستگيره ، يك تكه خمير كوچك رابرداشته و بشكل گلوله اي در مياوريم . اين خمير را روي ميز كار قرار داده و با دو دست مي چرخانيد تا بشكل استوانه اي درايد. بعد سر اين استوانه را در محلي كه قرار است دسته فنجان باشد بشكل پيچي فشار ميدهيم. البته با دست ديگر بايد مراقب قطعه كارمان باشيم. بعد سر ديگر استوانه را در بخش پائين تر به همين شكل مي چسبانيم و با دست مرطوب ان را صاف مي كنيم. اگر ميخواهيم فنجانمان لبه دار شود ميتوانيم به ارامي با دست لبه فنجان را به سمت خارج برگردانيم. اگر ميخواهيم فنجانمان حالت خمره اي داشته باشد، برعكس لبه فنجان را با كمك انگشتان كمي بطرف تو مي بريم. برروي اين فنجان نيز با سكه و برگ و يا با هنر نقاشي خود ميتوانيم نقوش بسياري ترسيم كنيد. براي تهيه كاسه نيز يك خمير دايره شكل بريده كنار ميگذاريم، بعد يك گلوله خميررا بشكل استوانه اي مثل دسته فنجان به شكل الا درست كرده و بشكل طناب دور اين دايره مي چسبانيم و با انگشت مرطوب انرا صاف ميكنيم بعد دوباره همين روش را رج به رج روي هم انجام ميدهيم و در هر دور انرا با دست مرطوب صاف ميكنيم تا ديواره كاسه درست شود. بايد دقت كرد كه رج خميرهاي استوانه اي همه بترتيب مرتب روي هم قرار گيرد. دايره اخري بايد كمي تنگ ترازدايره هاي رج هاي پائين تر باشند. بعد از اينكه شكل اوليه كاسه درست شد. سطح كار را با دست مرطوب مرتب صاف مي كنيم. بعد از اتمام شكل ساده كاسه ميتوانيم روي ان را نقاشي كنيم. يا از سطوح برجسته برگ وسكه و يا هرچيز دلخواه براي نقش زني بكار بريم. براي ساختن سالادخوري ميتوانيم طرح مورد نظررا در روي يك مقوايي بريده كنار بگذاريم بعد خميرگلوله را روي ميز پهن نموده واين طرح مقوايي بريده شده به طور مثال طرح خورشيد، ستاره، گل، برگ ، ماهي، و يا هر شكل مورد نظر را روي اين خمير قرار داده دور ان را با چاقوي موكت بري مي بريم وخميرهاي اضافه را كنار زده و طرح مقوايي را از روي خمير برميداريم. با دست مرطوب نمونه كاررا صاف و منظم مي كنيم تا سطح سفال ما كاملا صاف صاف باشد. بعد از اتمام كار ميتواينم با دست به نمونه كارمان شكل هاي متقاوت موجي ، ورقه اي و يا حالت برخاسته و غيره بدهيم. هر قدر بيشتر تمرين كنيم، مهارت ما در شكل دادن به كارمان ساده و دلپذيرتر ميشود. ميتوانيم براي زيبا كردن كارمان از طرحهاي ابتكاري استفاده كنيم. بطور مثال گلوله هاي كوچكي را گرد كرده و دور لبه طرح كارمان مي چسبانيم و با ابزار دم دست به ان شكل هاي متفاوت مي دهيم. بعنوان مثال با استفاده از يك تور ميتوان براي ايجاد شكل هاي مشبك استفاده كرد. با استفاده از برگ و سكه ميتوانيم نقوش جديدي بيافرينيم. اگر كاغذ الگو بري داريم ميتوانيم انرا از قبل روي طرحي قرار داده و طرحي زيبا را كشيده و بعد در موقع كار با خمير ان طرح را روي خمير كارمان قرار دهيم و با چوب نك تيزي طرح روي كاغذ را روي خمير سفال فشار دهيم تا نقش هاي برجسته ايجاد شود. براي ساختن گلدان نيز از روش ساخت فنجان و يا كاسه استفاده ميكنيم. فقط ديواره گلدان بلندتر است و به گلدان در انتهاي ان ميتوانيم با دست لبه هاي موجداري بدهيم. و يا لبه انرا به شكل دلخواه درست ميكنيم. در يك نمايشگاه گلدان بسيار زيبا رسي شفافي ديدم كه مدل ان عين پاكت ميوه بود، طرح ديگر دانه اواكادو شكافته بزرگ به اندازه دو دست بود. در طرحي ديگر يك گلدان بشكل گردو شكافته ساخته شده بود. ساختن ليوان اب خوري نيز مانند فنجان ابتدايي( شكل استوانه اي) با حذف دسته است. ساختن ديس ميوه و يا جا ظرفي نيز با همين معيار مي باشد و بجاي خمير دايره اي شكل انرا بشكل بيضي مي سازيم و مي بريم. سطح ديس ميوه به نسبت بشقاب طبيعتا بايد بزرگتر گرفته شود. در مورد ساخت كاسه هاي بزرگ ميوه عين روش ساخت كاسه معمولي است كه در قبل توضيح داديم. با توجه به قوه تخيل ميتوانيم در گوشه ديس ميوه و يا كاسه بزرگ ميوه اجسامي مانند پرنده، خرگوش، يا تكه هاي برجسته ستاره، ماه و غيره بكار بريم. ابتداء اين قطعه را جدا درست كرده و با دست روي ديس ميوه مان ميچبانيم و با انگشتان مرطوب انرا صاف و براق ميكنيم. براي ساختن كاشي كافي است كه خمير گل رس را به شكل گلوله اي دراورده و در روي ميز كار با وردنه صاف كنيم بعد انرا با چاقوي تيز موكت بري بشكل مربع ايي مي بريم و براي زيباي يكار ميتوانيم از قالب مربعي استفاده كنيم . براي اين منطور قوطي فلزي و يا پلاستيكي شيريني را دور نيانداخته و براي اين مواقع نگه ميداريم تا از ان براحتي براي قالب زني استفاده كنيم تا همه كاشي هاي ما يك شكل و منظم درايند. هر قدر لبه قوطي شما محكم و براتر باشد كاشي هاي شما نيز زيبا تر از اب در مي ايند. وقتي كه قالب را زديم دور انرا مثل كارهاي بالا با چاقوي موكت بري مي بريم تا ظريف تر و موزون تر شود. بعد روي كاشي ها را مثل سفال هاي بالا شكل هاي مورد نظر رسم مي كنيم.بعد ازخشك شدن و عبور از دور اول كوره كاشي ها را براي لعاب دادن اماده ميكنيم. انرا در لعاب هاي دلخواه فرو برده ويالعابهاي مورد نظر را روي ان مي پاشيم تا طرحهاي رنگي تخيلي با نقوش برجسته درست شوند. از اين كاشي ها براي مكانهاي مختلف منزل مانند لبه پنجره ها ، دور ديوارها، لبه طاقها ، لبه بخاري ميتوان استفاده كرد. بخشي از كاشي ها را ميتوان بشكل يك دست و ساده با رنگهاي زيبا لعاب داده و براي مكانهاي مختلف از جمله ساختن حوض و آبراه هاي ميان باغچه، لبه ديوارها، لبه ديواره باغچه در منزل استفاده كرد. اين اثار هنري را ميتوانيم بعنوان هديه به اقوام و دوستان صميمي مان كادو كنيم. البته كاشي ها بشكل بيضي ميتوان براي پلاك منزل و نوشتن ايات قراني و دعاهاي زيبا براي منزل استفاده كرد . 3. بعد از اتمام كار كارهاي اماده شده را در قفسه اي قرار ميدهيم تا خشك شوند . بعد از چند روز كارهاي اماده شده، خشك شده را در كوره قرار ميدهيم 5. وقتي كه در كوره اين سفال ها پخته شد انها را از كوره خارج ميكنيم 6. بعد از خنك شدن با اسفنج مرطوب خاك انها را مي گيريم 7. بعد با توجه به لعابهايي كه جداگانه اماده كرده ايم، ظروف را در ان فرو برده و در روي ميز كار قرا ميدهيم تا لعالهاي اضافه خارج شوند و شكل لعابها يكنواخت باشند . 8. بعد از خشك شدن لعابها ظروف سفالي را در كوره قرار ميدهيم تا دوباره پخته شوند و شكل شيشه اي و شفاف بيايند. 9. وقتي كه سفالها پخته شدند انها را درجايي قرار ميدهيم تا خنك شوند. با اين روش ساده ظروف دست سازبا نقوش ابتكاري و رنگ ها متنوع اماده ميشود. مزيت ظروف دست ساز با پوشش لعابي اين است كه از استحكام زيادي برخورداند و قابل شتشو هستند.اين هنر تفريحي است براي وقتهاي آزاد اعضاي خانواده ها در فصول پائيز و زمستان تا دركنار يكديگر بگويند و بخندند و كارهاي نوبراي محيط منزل خلق كنند. براي كودكان سفالگري تمريني است موثربراي تقويت سيستم حركتي دست با مغز. اين تمرينات مهارت هاي فرد را در انجام مشاغل بخصوصي مانند تعميرات ، هنر هاي دستي راحت تر مي نمايد. كودكان با فراگيري اين مهارت ها قادر خواهند بود در اينده در مشاغلي كه به انان واگذارميشود بخوبي ايفاي نقش نموده و با حوصله تمام بخصوص كارهاي فني را به انجام برسانند. ..... مولف

انواع لعاب ها 1- خمير مصری Egyption اولين لعابها تقريباً حدود 7000 سال پيش به وسيله مصريان رواج پيدا کرد . اين افرد مقداری نمکهای سدیم و قدری اکسيد مس را به خاک می افزودند . وقتی گل خشک می شود نمکها به سطح ظرف می آيند . در هنگام حرارت دادن اين نمکها آب شده و به صورت لعابی در می آيند در طول زمان صنعتگران مخلوطی از خاکستر سودا Soda ash- خاک – ماسه و اکسيد مس را در ترکيب خود به کار بردند . اين ترکيب را سپس با قلم روی ظروف خود زدند و آن را در دمای پايين حرارت دادند لعاب قلیایی درجه حرارت پایین Low fire alkaline glaze لعاب قليايی به وسيله فلاکس هايی مانند اکسيد سديم يا اکسيد پتاسيم ذوب می شوند . اين مواد که از فلاکس های قوی هستند در صورت استفاده بيش از حد باعث شره کردن لعاب می شوند . لعابهای اوليه قليايی مديترانه ای بيشتر پوسته شده و يا ترک می خوردند . اکثر آنها در اسيدهای غذايی حل می شوند . به هر حال لعاب قليايی به دليل اينکه رنگ زرد روشن و آبی زيبا ايجاد می کند و به آسانی در درجه حرارت پايين ذوب می شود استفاده فراوان دارد . امروز به خاطر اينکه از حل شدن لعاب در آبهای اسيدوار جلوگيری به عمل می آورند اين گونه لعابها را قبل از مصرف يک بار پخته و آسياب می کنند و اصطلاحاً به آن فريت FRITمی گويند . 2- لعاب سربی Lead glaze سولفيت سرب يا سنگ گالن اولين ماده ای بود که گفته می شود به عنوان لعاب در دوره بابلی ها مورد استفاده قرار می گرفت . اين ماده را به صورت پودر روی ظرف خام می پاشيدند که پس از حرارت دادن به حالت پوششی شيشه ای در می آمد . در يک لعاب ساده تقريباً 50 درصد از ترکيبات سرب به کار می رود . همچنين برای شفافيت بيشتر کنترل ذوب و افزايش کيفيت رنگی از ساير فلاکس ها نيز استفاده می شود . لعابهای درجه پايين به سادگی خراش برداشته و ظاهری کدر پيدا می کنند . حرارت دادن بالای مخروط حرارتی در لعابهای سربی شفافيت و جذابيت خاصی ايجاد می کند . ترکيبات سرب سمی است ولی می شود به آسانی فريت شده و غير سمی می شوند . به طور کلی استفاده از اکسيد سرب خام ممنوع شده است . 3- لعاب آون چربن Aventurine glaze معمولاً از ماده ای با ذوب درجه پايين که دارای سرب زياد است برای اين لعاب استفاده می کنند و با اضافه کردن مقدار 7 تا 12 درصد اکسيد آهن ( که در هنگام حرارت دادن در ترکيب ذوب می شود) حاصل می گردد وقتی که ظرف سرد شد اين آهن کريستاليزه شده و به رنگهای قرمز يا طلايی بر سطح ظرف ظاهر می شود از ساير فلاکس های درجه پايين می توان برای خلق برخی از جلوه های هنری استفاده کرد . 4- لعابهای کريستالين Crystalline glaze لعابها معمولاً در هنگام سرد شدن ماده ای غير کريستالين هستند . مقداری اکسيد آلومين لعاب را غليظ کرده و از کريستاليزه شدن آن جلوگيری می کند . لعاب با مقدار کم و يا بدون اکسيد آلومينيوم سريعاً سرازير می شود . اما موجب رشد کريستالها می شود . لعابی هم که دارای مقدار فراوانی اکسيد زنگ باشد کريستال به وجود می آورد . روتيل يا تيتانيوم نيز کمک می کند . لعابهای حاوی فلاکس های قليايی با ترکيبات ليتيوم به نسبت لعابهایی که فاقد ترکيبات هستند مرغوب ترند . مخلوط کردن لعاب با سيليکات سديم مايع به جای آب رشد اينگونه کريستالها را افزايش می دهد . برای ايجاد بهترين نوع رشد کريستالی کوره تا دمای معمولی حرارت داده می شود سپس تا 38 درجه به سرعت خنک می شود در اين درجه حرارت تا چند ساعت دمای کوره ثابت نگهداشته می شود عمل رشد کريستالها در لعاب کاری فنی بسيار ظريف است . بنابراين احتياج به تجربيات فراوان در ساختن پايه لعاب و اکسيدهای رنگی دارد تا نتيجه رضايت بخش حاصل شود . 5- لعاب خاکستری Ash glaze ساختن اولين لعاب خاکستری شايد کاملاً اتفاقی بوده است . مثلاً امکان دارد ظروفی که در نزديکی آتش خانه کوره های چوب سوز بوده اند تحت تاثير اين پديده واقع شده و خاکستر مواد طبيعی که ممکن است از سوختن انواع چوب ، پوسته گندم يا برنج حاصل شده باشد بر روی ظروف نشسته و به قشری شيشه ای مبدل گشته اند . خاکستر حاوی 30 الی 70 درصد سيليس 10 الی 15 درصد آلومين و ساير مواد مانند ترکيبات پتاسيم ، کلسيم و منيزيم است . بيشتر خاکسترها بصورت يک ماده شبيه به آب در درجه مخروطی 10 ذوب می شوند . برای بهبود کيفی لعابهای خاکستری اين ماده معمولاً با مقدار اندکی کائولين ، کربنات کلسيم و يا فلداسپار مخلوط می شوند . قبل از آنکه خاکستر به عنوان لعاب مورد استفاده قرار گيرد لازم است که آن را يکبار الک کرده تا مواد نسوخته از ان جدا شود . در اين هنگام بايد از دستکش لاستيکی و ماسک استفاده کرد زيرا خاکستر دارای مواد خورنده قليايی است . برای خارج کردن نمکهای محلول از ان بايد خاکستر را با آب مخلوط و آن را از الک 60 مش عبور داد سپس می گذاريم تا ماده ته نشين شود . آب اضافی را که شامل نمک های محلول است خالی می کنيم . شستن مجدد نيز ممکن است مطلوب باشد خاکستر را قبل از استفاده کاملاً خشک می کنيم . 6- لعاب دوغابی Slip glaze بسياری از خاک های معمولی رسی اگر تا درجه 1236 سانتيگراد مخروطی 8 حرارت داده شوند . به يک لعاب صف شفاف و قهوه ای بدل می شوند . در بسياری از ظروف قديمی ساخت چين و آمريکا از دوغاب خاک های رسی اطراف محل استفاده می شده است . برای آزمايش اين موضوع مقدار کمی از خاک مزبور را در يک ظرف پخته شده قرار داده و آن را تا دمای دلخواه حرارت می دهيم . اگر خاک کاملاً ذوب شد برای لعاب ماده خوبی محسوب می شود . همچنين مقدار اندکی از فريت ها یا فلدسپارها موجب تسهيل در ذوب می شوند . بهتر است از لعابهای دوغابی زمانی که ظرف پخته نشده و حالت چرمينگی دارد استفاده کرد . اين موضوع باعث می شود که لعاب و ظرف همزمان انقباض پيدا کنند . چنانچه روی ظرف پخته شده ( در حالت بيسکوييت) به کار برده شود لعاب ترک خورده و پوسته پوسته می شود . 7- لعاب فريت Frit glaze فريت عبارت است از عمل ذوب کردن لعاب قبل از آنکه لعاب کاری شود . فریت کردن باعث می شود که مواد حاصل در لعاب به مواد غیر محلول تبدیل شوند . مواد خام معمولاً سرب یا قلیایی ها در کوره های مخصوص با سيليس ذوب می شوند و به صورت قطعه ای شيشه ای در می آيند که فريت خوانده می شوند . هنگامی که ماده در کوره کاملاً ذوب شد از سوراخش که در پايين کوره تعبيه شده مستقيماً به درون آب ريخته می شوند . ذرت شيشه مانند بعد از خشک شدن آسياب شده و به نرمی مورد نظر در می آيند . ساختن فريت در کارگاه دشوار است و معمولاً فريت آماده از کارخانجات خريداری می شود . 8- لعاب مات Matt glaze به لعاب تيره ای که روی ظرف به طور نازک کشيده شده يا کاملاً حرارت نديده باشد لعاب مات نمی گويند بلکه لعاب مات کاملاً شيشه ای و پخته شده است اما شفاف نيست ، اضافه کردن ترکيبات باريم بيشتر از 2% مولکول لعاب را مات می کند . باريم در لعابهایی که B2O 3دارد حالتی شيشه ای ايجاد می کند . افزايش اکسيد آلومينيوم نيز بر ميزان دير گذاری لعاب می افزايد در نتيجه سطحی مات می آفريند . استفاده از لعابهای مات برای ظروف غذا خوری به دليل ايجاد کريستالهای ريز مفيد نيست و معمولاً در اين گونه موارد از لعابهای شفاف استفاده می کنند . 9- لعاب بريستول Bristol glaze لعاب های بريستول برای اولين بار در قرن نوزدهم در انگلستان رواج پيدا کرد و جانشينی برای لعابهای سربی به شمار می رفت . استفاده از اکسيد روی بعنوان فلاکس در لعابهای بريستول مرسوم بود . اين لعاب از مخروط حرارتی شماره 2 تا مخروط 14 پخته می شوند . معمولی ترين دوران پختن اين نوع لعاب ها بين مخروط 5 الی مخروط 9 است . برعکس آنچه که شايع است استفاده از اين نوع لعاب دشوار نيست و به آسانی می توان آن را در حالتهای مختلف شيشه ای – مات – شفاف – رنگی يا اوپک مصرف کرد . ترکيبات عمومی اکسيد روی ، قليايی ها ، قليايی های زمينی کائولين و سيليس دارای ويسکوزيته زيادی بوده و بدون شره کردن می توان از آن استفاده کرد . اين لعاب در مقابل عوامل آب و هوايی ، سايش و خورندگی اسيدها مقاوم است به همين دليل به مقدار فراوان در صنايع لوازم بهداشتی مانند دستشويی ، وان ، حمام و غيره کاربرد دارد . معمولاً از اين لعاب برای اشيای يکبار پخت هم استفاده می شود . به وسيله جايگزينی اکسید روی کلسينه شده و کائولين کلسينه شده اين نوع لعاب را می توان بر اشيايی که يکبار در کوره پخته شده اند با قلم و يا پيسوله به کاربرد در اين مورد کمتر اشکالات حرارتی پديد می آيد . کليه لعاب های مورد پخت احتياج به شرايط مخصوص در کوره دارد . معايب لعاب گاهی اوقات پس از پخت اشکالاتی در سطح کاشی ها ايجاد مي گردد که در ادامه به برخی از آنها و همچنين علت بروزشان اشاراتی خواهيم نمود : 1. شکستگی :در سطح لعاب به علت عدم تطابق ضريب انبساط بين بدنه و لعاب 2. شره کردن لعاب :شل بودن بيش از حد لعاب به طوريکه بدنه به موقع فرصت جذب آب لعاب را پيدا نکند

روش ساخت لعاب در سفالگري و سراميك سازي طبيعت هميشه بهترين معلم بشر بوده. وقتي كه انسان روش برافروختن آتش را درك و ان را فراگرفت، بزرگترين تحول و انقلاب در زندگي روزانه بشر پديدار آمد. پايه هاي اوليه تمدن با اين رخداد بنا نهاده شد. احتمال دارد بشر با ابداء روش پخت نان بتدريج به شيوه سفالگري نيز پي برده باشد. احتمال ديگر اين است وقتي كه انسان در دامن طبيعت و در كلبه هاي دست ساز زندگي مي كرده درزمان فراغت به بازمانده هاي آتشفشاني برميخورده و با ديدن اين اثاراز جمله سنگهاي و سيليس ها ي ذوب شده به راز ساختن لعاب پي مي برد. بشر از راه تجربه و آزمايش بتدريج اين دانش را تكامل ميبخشد. تركيب و ساخت لعاب هاي شفاف سفال با تكامل دانش شيمي و آشنايي انسان با فلزات و كاربرد ان مرتبط است. اهميت سفال و لعال سازي امروزه بخوبي در زندگي مدني مشهود است. بخش مهمي از ساختمان سازي و معماري، از جمله تركيبات حمام وآشپزخانه را در بر مي گيرد و با افزايش سطح بهداشت عمومي و نيز كاهش بيماري هاي خطرناك مسري ارتباطي مستقيمي دارد. زيرا در طول تاريخ مي بينيم سرزمين هايي كه ازاين موهبت برخوردار بوده اند به مراتب از طول عمر ورفاه بهداشتي بهتري بهره مند بوده و سطح مرگ مير نيزبالطبع دران كمتر مي بوده. در واقع ميتوان گفت كه صنعت سراميك سازي كه بخشي از صنعت سفالگري را تشكيل ميداده يكي از بزرگترين خدمتها را به بخش بهداشت در تاريخ نموده. هر قدر دانش بشردر بخش شيمي و لعاب سازي، سراميك سازي بيشتر پيشرفت مي نموده به همان اندازه نيز در شهر سازي و معماري موفقيت او افزوني مي يافته. در اين بخش ابتداء با انواع لعاب ها و روش ساخت اوليه ان و دربخش بعدي با فرمول روش ساخت انواع لعاب هاي رنگي به شكل كاربردي وعملي آشنا مي شويد.اهميت صنعت سفالگري و سراميك سازي و روش تهيه لعاب به نيازهاي اوليه بشر درعدم سرايت او به بيماري هاي مسري در بهداشت غذايي و بهداشت بدني مربوط بوده. در مرحله دوم نماد هنري و فرهنگي اين صنعت اهميت ميابد. زماني كه بشر هنوز كاغذ را اختراع نكرده بود، نقش سفال مانند ابزاررسانه ايي بوده تا فرهنگ و دانش و تجارب خويش را دران محفوظ دارد. بطور مثال ايرانيان با سفال مكاتبات و محاسبات خويش را به انجام ميرساندند. اين ماده نرم اين امكان را براي بشر فراهم ميكرده تا خط سمبل گويايي شكل گيرد وانسان تجارب و تفكرات خويش را دران نقش زند......... مولف منشاء لعاب ها لعاب (Glaze)يک لايه شيشه ای نازکی است که بعد از پخت لعاب در يک درجه حرارت معينی حاصل بشود . البته آنقدر ذوب نمی شود که روی کار حرکت کند . تصور می شود که شيشه قبل از لعاب توسط مصريان بين 3000 تا 12000 سال قبل از ميلاد کشف شده باشد که اين کشف احتمالاً اتفاقی و از ترکيب شن و نمک در يک آتش بزرگ پديد آمده است . مصريان به اين ترکيب شن و ماسه ، خاک رس هم اضافه کردند و ديدند که اين مخلوط روی يک سطح عمودی که روی آتش قرار دارد می ايستد به اين ترتيب لعاب کشف شد . لعاب شيشه در ترکيب شيميايی با شيشه فرق دارد . اگر چه لعاب خود يک نوع شيشه است ولی شيشه به تنهايی و در يک حالت گداخته شکل می گيرد در حالی که لعاب با خاک رس يا فلز شکل می گيرد . امروزه شيشه از سيليس ساخته می شود و شکل اکسيده شدن شيشه يا اکسيدها باعث می شوند که سيليس سخت در حرارت پايين تر گداخته شود . موادی که در شيشه استفاده می شود سرب و کربنات سديم می باشند . لعاب حداقل يک جزء ترکيبی بيشتر از شيشه دارد تا بتواند شيشه ذوب شده را روی یکسطح عمودی نگهدارد و آن هم اکسيد آلومينيوم می باشد که حالت چسبندگی آن را تشکيل می دهد . منبع اصلی لعاب خاک رس است . مصريان از لعابهای قليايی بخاطر سديم (نمک) آن استفاده می کردند . چون اين ماده بيشتر در دسترس بود . چينی ها تا سال 200 قبل از ميلاد لعابهايی با حرارت بالا را توسعه دادن که اين کار با استفاده از چوب برای آتش کردن کوره ها انجام می گرفت . آنها دريافتند که حرارت ناشی از ذغال چوب که به ظروف می خورد باعث جلا دادن آنها می شود . بعلاوه چينی ها به ذغال چوب ترکيبی از اکسيد سرب و نوعی سنگ سيليکاتی اضافه می کردند . در سال 500 قبل از ميلاد چينی ها از رنگهای مختلف سربی استفاده می کردند که ترکيباتی از اکسيد يک فلزی ، مخصوصاً از مس بود که نوعی لعاب فيروزه ای توليد می کرد ولی در لعاب سربی سبز چمنی با سبز مغز پسته ای ايجاد می شود . اصولاً رنگ ها اثر زيادی از طريق ترکيب لعابها ايجاد می کند . لعاب می تواند مات يا بلوری باشد . شفاف يا کدر باشد . زبر يا نرم باشد و بالاخره رنگی يا ساده باشد . لعاب همچنين وسيله جانبی است برای تزيينات و غير قابل نفوذ ، با دوام ، قابل شستشو و مقاوم در برابر مواد اسيدی و باکتری دار بطور کلی سطح بدنه کار را ضخيم نمی کند يا اگر تخلخلی روی بدنه باشد آن را می پوشاند . لعابها می توانند از نظر فرمول هم ريشه باشند در آزمايشات مواد خام يا منابع ديگر نيز از يک فرمول ريشه ای محسوب می شوند . ترکيبات رنگی در لعاب دقيقاً همان هايی نيستند که در نقاشی بکار می روند و نمی توانند عيناً مثل رنگهای نقاشی بکار می روند و پخت آنها بايد در حرارتهاب مختلف مدنظر قرار گيرد . مثلاً رنگدانه های سراميک بعضی وقتها مثل رنگدانه های نقاشی می باشند و حتی بعضی رنگهای نقاشی می توانند در رنگهای لعابی و با حرارت پخت پايين بکار روند شما می توانيد ترکيبات رنگی اکسيد فلز شيشه را با لعابها امتحان کنيد و همينطور با رنگين سازهای تجاری و يا با رنگهای نقاشی . در بعضی از اقوام و فرهنگها از لعاب برای جلا دادن استفاده نمی کنند سرخپوستان آمريکای شمالی و جنوبی خود ظروف سفالی را با صيقل دادن شفاف و براق می کنند . يا روی ظرف گلی دوغابی از جنس خود ظرف سفال می ريزند تا سطح آن شفاف شود . بعضی از قبايل آمريکای جنوبی و مرکزی و همچنين آفريقاييها و سرخپوستان دريافتند که اجزاء و عناصر ماده ای مثل « شير» روی کار سفالی تمام خلل و فرج بدنه را کاملاً می پوشاند يا مثلاً ديگران دريافتند که رزين ( صمغ) درخت اگر داخل کوزه های داغ ماليده شود آن را شفاف می کند . اين نوع روکش ها ممکن است دوام زيادی داشته باشند اما دائمی نيستند بخاطر اينکه از لعاب ساخته نشده اند .

سرامیک ، صنعت سخت تهیه کننده : مجید مکاری منبع : راسخون مقدمه چند سالی است لغت سرامیک در ایران و بین طبقات مختلف مردم شایع و رایج و روز به روز استعمال آن بیشتر می‌شود و آن را بیشتر می‌شنویم . «سرامیک» به معنای خاص که فقط به یک فن مربوط باشد در مجامع صاحب صلاحیت دنیا مورد قبول قرار نگرفته است در سال ۱۹۲۰ در کنگره‌ای که تشکیل شده بود این لغت برای تمام لوازم و موادی که از سیلیکاتها ساخته و حرارت داده می‌شد انتخاب گردید ریشه آن از یونانی و به معنای پخته شده می‌باشد ولی ریشه قدیمی‌تر آن در زبان سانسکریت معنای چیزهای پخته شده را دارد به هر تقدیر سرامیک امروز به تمام صنایعی اطلاق می‌گردد که به نحوی از انحاء با مواد اولیه سیلیکاتی ساخته و سپس در درجات حرارت معین پخته و محکم گردیده باشد و معنی عام دارد. چینی – شیشه – بلور – سفال، آجرهای نسوز و معمولی، کاشی، لوازم بهداشتی ، وان و دستشویی – ظروف فلزی لعابی – لعاب مینا سازی و بسیاری دیگر از صنایع سیلیکات همه جزو فن سرامیک محسوب می‌گردد. بطوریکه محاسبه کرده‌اند یک سوم صنایع موجود دنیا را صنایع سرامیک تشکیل می‌دهد. از جمله رشته های سرامیک تهیه و پرداخت اشیاء هنری از خاک و سنگ می‌باشد که از قدیم به نام کاشی و سفال سازی درکشور ما رواج کامل داشته است. ● سابقه تاریخی اگر از اشیاء سرامیک مصریان قدیم صرفنظر کنیم قدیمی‌ترین ظروف سرامیک در کشور ما کشف گردیده است . این اشیاء که هر یک به تنهایی نمونه ای است از ذوق و ابتکار ایرانیان قدیم و نشان دهنده چگونگی زندگی آنها تاریخ قدیم ما را روشن می‌کند این اشیاء که تحت لیست ظروف سفالین ماقبل تاریخ در موزه ایران باستان و سایر موزه های بزرگ دنیا نگهداری می‌شود و بیشتر منقوش است از نظر فرم و چگونگی نقش در کمال استحکام و انسجام بوده و سرمشق هنرمندان بسیاری قرار گرفته و می‌گیرد. هنر سرامیک در دوره هخامنشیان آثار ارزنده‌ای برای ما به یادگار گذارده است که با ارزش‌ترین آثار سفالین آن عصر دنیا می‌باشد بعد از اسلام تا دوره سلجوقی ظروف مختلف بوسیله هنرمندان ساخته می‌شد سپس هنر سفال سازی در تزیین بنا بصورت کاشی و کاشیکاری به کار رفت و پس از حمله مغول ظروف سازی با سفال بیشتر تحت نفوذ هنر سرامیک چین قرار گرفت ولی تزیین ساختمان و کاشیکاری رواج بیشتر یافت در دوره صفویه ارزنده‌ترین آثار کاشیکاری تزئینی بنا بود بوجود آمد که در دنیا بی نظیر و شاید هرگز مانند آن ساخته نشود توجه هنرمندان دوره قاجاریه نیز بیشتر معطوف به تزیین بنا و کاشیکاری و تقلید از دوره صفویه بود که با مقداری رنگهای جدید‌‌الورود خارجی از قبیل زردهای تند و قرمز رزی مخلوط و ارزش رنگ آمیزی بدیع دوره صفوی را از دست داد. در دوره رضا شاه کبیر وقتی لزوم احیای صنایع مستظرفه احساس شد کارگاه کاشی سازی نیز تاسیس گردید و از شش هزار سال پیش جنبشی برای پیشرفت دادن هنر سرامیک در هنرهای زیبا آغاز شده است که نتایج آن به تدریج به دست می‌آید. ● چگونگی تهیه اشیاء سرامیک غالبا‌ً دارای لعاب می‌باشند بنابراین هر شیئی سرامیکی از دو قسمت ساخته می‌شود یکی از قسمتی که اسکلت اصلی شیئ را تشکیل میدهد و در اصطلاح به آن بدنه می‌گویند و دیگری قسمتی که به اسکلت اصلی شفافیت رنگ و نقش میدهد و لعاب نام دارد. ▪ اول بدنه : خاک رس معمولی را همه دیده‌ایم و می‌شناسیم وقتی با آب مخلوط و گل می‌شود چسبناک می‌گردد در اصطلاح می‌گویند خاک رس پلاستیک است یا پلاستیستیه خاک رس خوب است. این گل رس را بهر شکلی که می‌خواهید درآورید و سپس بگذارید خشک شود و پس از آن که مطمئن شدید که خشک شده است و هیچ گونه رطوبت ندارد آن را در کوره بگذارید و بتدریج درجه حرارت کوره را بالا ببرید وقتی پس از ۵ تا ۶ ساعت درجه حرارت به ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ درجه سانتیگراد رسید کوره را خاموش کنید و بگذارید به تدریج سرد شود گل شما که قبل از پختن اگر با آب تماس حاصل می کرد وامی‌رفت و مجدداً به توده ای از گل تبدیل می‌شد این بار محکم و بادوام و در مقابل آب مقاوم است. پایه و اساس ساختمان بدنه روی پخت خاک می‌باشد بدیهی است برای ساختن هر نوع بدنه نوع خاک فرق می‌کند و اغلب با یک خاک تنها نمی‌توان بدنه مورد نظر را ساخت و لازم است چندین خاک یا پودر سنگهای مخصوص معدنی را با نسبتهای معین ترکیب کرد تا پس از پخت بدنه مورد نظر بدست آید. گاه چسب خاک زیاد است و گاه مواد ناخالص خاک آنرا غیر قابل مصرف می‌نماید زمانی پس از آنکه ظرف مورد نظر ساخته شد در موقع خشک شدن ترک می‌خورد و یا در کوره و هنگام پخت ترک برداشته و یا می‌شکند و این عیوب همه با ترکیب کردن خاکها و سنگها با نسبتهایی که در آزمایشگاه بدست می‌آید برطرف می‌گردد. در ساختن گلهای مختلف اغلب انواع خاک رس انواع کائولن انواع کوارتز و کوارتزیت و انواع فلدسپات و گاهی موادی از قبیل کربنات کلسیم و اکسید روی و تالک به کار می‌رود. وقتی خاکهای مختلف ترکیب شد در آسیابی که به شکل استوانه است و در آن گلوله‌هایی از جنس چینی سخت یا سیلکس وجود دارد با آب برای مدتی می‌گردد تا کاملاً نرم شود سپس مخلوط گل و آب که بصورت دوغ آب یا به قول فرنگی‌ها slip می‌باشد در دستگاهی به نام آژیتاتور که دارای پروانه متحرکی است ریخته می‌شود و از الک ریزی می‌گذرد و آب زیاد آن به وسیله دستگاه فیلتر پرس گرفته می‌شود. قالبهای گل پس از خروج از دستگاه فیلتر پرس برای مدتی نزدیک به یک ماه در انبارهای گل انبار می‌گردد تا تخمیر لازم انجام گیرد. این گل سپس به دست هنرمندان ارزنده و شایسته‌ای که هر یک در کار خود استاد می‌باشند روی چرخ کوزه‌گری رفته و یا با دست و به صور مختلف کوزه و گلدان و پایه آباژور و بشقاب و کاسه و مجسمه و دهها فرم دیگر درمی‌آید . هنرمندانی که در این رشته کار می‌کنند و به توده گل فرم میدهند و آثار بدیع هنری را به وجود می‌آورند عبارتند از : آقای محمد شب بویی که در فن چرخ کاری کمال مهارت را دارد و سالیان دراز در این رشته کار و کوشش نموده است تا امروز می‌تواند با ارزش ترین آثار را به وجود آورد . آقای محمد فخارنیا که عمری را در چرخ کاری گذرانده است . آقای منجذب طراح که خود می تواند ظروف مختلف را نیز بسازد و سپس نقش لازم را در روی آن بوجود آورد . خانم شاهین امیرخازن و خانم منیره برومند دو بانوی هنرمندی هستند که هم ظروف مختلف را می‌سازند و هم آنرا نقاشی می‌کنند. در چند سال اخیر برای تهیه گل و سایر مراحل تهیه بدنه هنرهای زیبای کشور اقدام بخرید ماشین آلات جدیدی نمود که در نوع خود برای اولین بار وارد ایران می‌شد و بتدریج سایر کارگاهها و موسسات نیز با راهنمائی هنرهای زیبا اقدام به تهیه ماشین آلاتی از آن نوع نمودند. چرخهای کوزه گری از صورت ابتدائی خود درآمد و بصورت بهتری ساخته شد. هنرمندان توجه بیشتری به پیشرفت و ترقی هنر خود نمودند د آثار ارزنده و بهتری را به صاحبان ذوق عرضه داشتند. بدنه پس از آنکه ساخته شد با دقت کافی خشک می‌گردید و سپس در کوره تا درجات حرارت مختلف برای هر نوع مختلف پخته می‌شود. برای پخت این ظروف کوره‌هایی قدیمی درهم ریخته شده و کوره‌هایی جدید و روی اصول صحیحتری بنا گردید بطوری که تا حرارتی برابر با ۱۳۰۰ الی ۱۳۵۰ درجه سانتیگراد که در صنعت و هنر سرامیک ایران بی سابقه بود می‌توان بالا رفت. پس از آنکه بدنه پخته شد آماده است تا روی آن لعاب داده شود و یا با لعاب نقاشی گردد. ▪ دوم لعاب کاری: لعاب از ترکیب چند نوع خاک و سنگ از قبیل کائولن و کوارتز و فلاسیات و بعضی مواد شیمیایی مثل کربنات سدیم و براکس و اسید بور یک و در پاره‌ای از مواقع بعضی مواد مخصوص ساخته می‌شود. لعاب پس از آنکه آماده و به رنگهای مختلف ساخته شد به طرق مختلف روی اشیاء ساخته شده داده می‌شود و یا بوسیله هنرمندان به وسیله نقوش طراحی شده روی آن ثابت می‌گردد اشیاء لعاب شده برای پخت مجدد در کوره قرار می‌گیرد و پس از پخت اشیاء آماده برای استفاده می‌گردد. ● رابطه سرامیک و زندگی ظروف غذا خوری – سرویسهای چای خوری – لوازم دستشویی و حمام – مقره‌های برق – چینی های داخل لوازم الکتریکی – آجر بنا – مواد نسوز مورد مصرف در صنایع مختلف همه از اشیاء سرامیک است بستگی زندگی ما با این اشیاء طوریست که شاید اصولاً با عدم استفاده از آن امکان زندگی راحت وجود نداشته باشد. علاوه بر آن بشر برای تزیین ساختمان، برای تزیین محل زیست یا کار خود از وسایل گوناگون استفاده می‌کند تا به اعصاب خود آرامش دهد و روح نو طلب خویشتن را راضی دارد. در اینجا یکی از بهترین وسایل تزئین را ظروف و اشیاء سرامیک تشکیل می‌دهد. پایداری و استحکام و مقاومت لوازم سرامیک در مقابل شرایط سخت جوی و تغییرات درجه حرارت محیط زیست و عدم زنگ زدگی آن و مقاومت در مقابل عوامل مخربی مثل باکتریها و موریانه و غیره عمر آنرا زیاد می‌نماید و اگر جز این بود امروز اطلاعی از زندگی و تمدنهای درخشانی که در نقاط مختلف دنیا قبل از دوران تاریخ مدون وجود داشته است اطلاعی در دست نداشتیم. ● اقدامات هنرهای زیبا هنرهای زیبا در چند سال اخیر با توجه به اهمیت این هنر و اینکه در چند ده سال اخیر اروپائیان به نحو اعجاز آمیزی در این فن ترقی کرده‌اند اقدامات لازم را برای احیای این هنر گرفت. آزمایشگاه کاشی سازی را تاسیس نمود، لوازم قدیمی و بدون استفاده را به وسائل جدید تبدیل کرد و هنرمندان با ارزش این فن را تشویق نمود. در هنرستان تبریز اقدام به تاسیس کارگاه کرد و از وجود هنرمندان با ارزشی چون محمد علی معمار زاده برای این کار استفاده نمود. چندین مسجد را در تهران کاشی کاری کرد که از آن جمله است: مسجد امین در خیابان فردوسی و مسجد حاج شیخ محمد حسن در خیابان بوذرجمهری دو نمایشگاه در تهران و یک نمایشگاه در آبادان دایر نمود که در نوع خود بی نظیر بود. در نمایشگاههای بین‌المللی برو کسل در ۱۹۵۸ و نمایشگاه بین‌المللی سرامیک در ۱۹۵۹ در بلژیک شرکت نمود. آثار هنرمندانه ساخته شده را در فروشگاه فردوسی و در غرفه‌های هنرهای زیبا در معرض تماشا گذارده و به هنر دوستان و خریداران عرضه داشت. در همین مدت آزمایشگاه کاشی‌سازی مطالعه کاملی روی انواع مواد اولیه قابل دسترس انجام داد و در حدود سه هزار نوع مختلف رنگ تهیه نمود. برای اولین بار ظروف مختلف سرامیک به استن‌ورstonware و لعاب مربوطه آنرا که در ۱۳۰۰ درجه سانتیگراد پخته می‌شود ساخت. امروز هنرهای زیبا و کارگاه کاشی سازی کوشش دارد هر چه بیشتر در رفع نواقص خود بکوشد و راه برای هنر نمائی هنرمندان هر چه بیشتر و بهتر باز دارد. انواع سرامیک 1- ارتن ور Earthen Ware: قطعه ای از سرامیک را نامند که بین 850 درجه سانتیگراد تا 1000 درجه سانتی گراد آتش دیده و دارای تخلخل نامرتب باشد. ارتن ور از لحاظ ترکیب به چندین نوع تقسیم شده که به شرح ذیل می باشد : الف ـ ارتن ور طبیعی Natural Earthen Ware: که معمولا از یک نوع ماده اولیه ودارای حداکثر ناخالصی است. ب ـ ارتن ور ظریف Fine Earthen Ware: عبارت است از قطعه ایی که مرکب ازمواد اولیه پرچسب و کم چسب و دارای حداقل ناخالصی است. ج ـ ارتن ور تالکی Earthen Ware Talc: که نوعی از ارتن ور با استحکام زیاد است و بعلت ریزی دانه های تالک محصول مرغوبی را بدست می دهد. دـ- ارتن ور نیمه شیشه ای Semivitruse Earthen Ware: که از ترکیب سه ماده اصلی تشکیل شده و دارای تخلخلی متوسط بوده وحاوی درصد جذب آب کم می باشد. این نوع ارتن ور سفید رنگ برخی اوقات شفاف نیز بوده و به علت عدم اتصال ( آلومینیوم سیلیکات) بین ذرات، بسیار ترد و شکننده می باشد. بدین لحاظ اکثر اوقات با چینی اصل اشتباه شده و در زبان عرف بنام بدل چینی مشهور است. 2- استون ور Stone Ware: قطعه ایی است لعاب دار و یا بدون لعاب که قسمت اعظم آن از مواد دیرگداز تهیه شده و تا نیمه شیشه ای شدن (درجه بحرانی) گرما دیده و در درجات c˚1200 تا c˚1300 در مسیر حرارت قرار گرفته است. 3ـ چینی China: این نوع سرامیک دارای بدنه ای کاملاً سفید و شفاف با درصد تخلخل کم و گاهی صفر است. لعاب چینی همواره ترانسپرانت و شیشه ای می باشد. درجه پخت این محصول بین c˚1200 تا c˚1450 می باشد . چینی از مواد اولیه مرغوب و کاملاً خالص تهیه شده است . 4- پرسیلن Porcelain: پرسیلن ها یک بدنه کاملاً سخت و شفاف سرامیکی اند که معمولاً دارای ترکیبات سه ماده ایی می باشند. این نوع اجسام ابتدا در حرارت (c˚900 الی c˚ 950) آتش داده شده و سپس لعابی که معمولاً شفاف است با درجه حرارت بالاتر (بین 1300 الی 1500) بر روی آن داده می شود. در مورد بعضی از پرسلین ها مانند پرسیلن های الکتریکی هردوی این اعمال در یک جا انجام می گیرد. در زبان فنی عرفی اکثر قطعات فنی و مهندس و نیز چینی های بدون لعاب را که دارای درصد تخلخل صفر باشد پرسلین می نامند. 5- سرامیک های خاص Special Ceramics: بخشی از این نوع سرامیک برای قطعات غیر مادی جهت صنایع الکترونیک بوده که شامل تیتانیت ها Titanite و فریت ها . Ferrites می باشد. همچنین سایر قسمت ها شامل بدنه های دیرگداز بسیار نرم، اجسام شیمیائی، پرسلین های دندانپزشکی، بدنه های مقاوم در برابر شوک های حرارتی، ابزارهای برش سرامیکی و بدنه های انتقال دهنده اشعه مادون قرمز می باشد. تعریف • از نظر واژه: سرامیک به کلیه جامدات غیر آلی و غیر فلزی گفته می‌شود. • از نظر ساختار شیمیایی: کلیه موادی که از مخلوط خاک رس با ماسه و فلدسپار در دمای بالا بدست می‌آیند و توسط توده شیشه مانندی انسجام یافته و بسیار سخت و غیر قابل حل در حلال‌ها و تقریبا گداز ناپذیر می‌‌باشند، سرامیک نامیده می‌شوند. نقش اجزای سه‌گانه در سرامیک • خاک رس: موجب نرمی ‌و انعطاف و تشکیل ذرات بلوری سرامیک می‌شود. • ماسه: قابلیت چین خوردن ، پس از خشک و گرم شدن و تشکیل ذرات بلوری سرامیک را کاهش می‌دهد. • فلدسپار: در کاهش دادن دمای پخت و تشکیل توده شیشه‌اى و چسباننده ذرات بلوری سرامیک موثر است. خواص سرامیک‌ها خواص سرامیک‌ها بسته به نوع و درجه خلوص هر یک از اجزای اصلی ، مواد افزودنی ، لعاب ، زمان حرارت دادن ، مواد اکسنده و کاهنده‌هاى موجود در محیط ، تغییر می‌کند. در قرن حاضر صنعت سرامیک سازی توسعه و تنوع شگرفی یافته و اهمیت و کاربردهای آن نیز وسعت پیدا کرده است. سرامیک‌های ویژه • مقره‌های برق: که عایقهای خوبی برای گرما و برق هستند و در آنها از Al2O3 ، Zr2O3 استفاده می‌شود. • سرامیک‌های مغناطیسی: در در این نوع سرامیک از اکسیدهای آهن استفاده می‌شود. مهمترین کاربرد آنها در تهیه عنصرهای حافظه در کامپیوتر است. • سرامیک‌های شیشه‌اى: وقتی شیشه معمولی پس از تهیه در دمای بالایی قرار گیرد، تعداد قابل توجهی از ذرات بلور در آن تشکیل می‌شود و خاصیت شکنندگی آن کم می‌گردد و بر خلاف شیشه‌های معمولی دیگر ، ایجاد یا پیدایش شکاف کوچک در آنها ساری نمی‌باشد،‌ یعنی این شکافها خود به خود پیشرفت نمی‌کنند. از این نوع سرامیک‌ها برای تهیه ظروف آشپزخانه یا ظروفی که برای حرارت دادن لازم باشند، استفاده می‌شود که آن را اصطلاحا پیروسرام می‌نامند. لعابها و انواع آنها لعابها طیف وسیعی از ترکیبات آلی و معدنی را در بر می‌گیرند. لعاب مربوط به سرامیک معمولا مخلوط شیشه مانندی متشکل از کوارتز ، فلدسپار و اکسید سرب (PbO) است. این اجزا را پس از آسیاب شدن و نرم کردن به صورت خمیری رقیق درمی‌‌آورند. آنگاه وسیله سرامیکی مورد نظر را در این خمیر غوطه‌ور کرده و پس از سرد و خشک شدن ، آن را در کوره تا دمای معین حرارت می‌دهند. پس از لعاب دادن روی چینی ، روی آن مطالب مورد نظر را می‌نویسند و یا طرح مورد نظر را نقاشی می‌کنند و دوباره روی آن را لعاب داده و یک بار دیگر حرارت می‌دهند. در این صورت وسیله مورد نظر پرارزش‌تر و نوشته و طرح روی آن بادوام‌تر می‌شود. لعابها در انواع زیر وجود دارند: لعاب بی‌رنگ: این نوع لعاب که برای پوشش سطح چینی‌های بدلی ظریف بکار می‌رود، بی رنگ و شفاف است و از مخلوط کلسیم و سیلیس و خاک چینی سفید تهیه می‌شود. • لعاب رنگی: برای رنگ آبی از اکسید مس (Cu2O) ، برای رنگ زرد از اکسید آهن (FeO) و برای رنگ سبز از اکسید کروم (Cr2O3) ، برای رنگ زرد از کرومات سرب و برای رنگ ارغوانی از ارغوانی کاسیوس استفاده می‌شود. • لعاب کدر: این نوع لعاب که برای پوشش چپنی‌های بدلی معمولی بکار می‌رود و از مخاـوط SnO2 , PbO , SiO2 , Pb3O4 ، نمک و کربنات سدیم تهیه می‌‌شود که آن را پس از ذوب کردن ، سرد کردن و پودر کردن ، در آب به صورت حمام شیر در می‌آورند و شئی لعاب دادنی را در آن غوطه‌ور می‌کنند. ظروف لعابی ظروف لعابی درواقع ، نوعی ظروف آهنی هستند که سطح آنها را به منظور جلوگیری از زنگ زدن ، از لعاب می‌پوشانند. البته این نوع ظروف را نباید زیاد گرم یا سرد و یا پرتاب کرد و یا اینکه تحت ضربه قرارداد، زیرا لعاب سطح آنها ترک برداشته و می‌ریزد. انواع چینی چینی‌ها در واقع از انواع سرامیک محسوب می‌‌شوند و به دو دسته چینی‌های اصل یا سخت و چینی‌های بدلی تقسیم می‌شوند. • چینی‌های اصل: o چینی ظرف: که می‌توان آن را نوعی شیشه کدر دانست، مانند ظرف چینی معروف به سور. از ویژگیهای این نوع چینی آن است که لعاب رنگی را به خود می‌‌گیرد. o چینی سیلیسی: این نوع چینی که به چینی لیموژ معروف است، درکشورهای فرانسه ، ژاپن و چین تهیه می‌‌شود. مواد اولیه آن خاک چینی سفید ، شن سفید و فلدسپار است. o چینی آلومینیوم‌دار: این نوع چینی به نام چینی ساکس و بایو در فرانسه تهیه می‌‌شود و دارای Al2O3 , SiO2 , CaO است. • چینی‌های بدلی: خمیر این نوع چینی‌ها ترکیبی حد واسط از خمیر سفال و خمیر چینی‌های ظریف است. در نتیجه سختی آنها از چینی‌های اصل کمتر است. از این رو ، حتما باید آنها را با لعاب بپوشانند. این نوع چینی‌ها خود به دو دسته تقسیم می‌شوند: o بدل چینی‌های معمولی که خمیر آنها رنگی است و از این رو ، با لعاب کدر پوشانیده می‌شود. o بدل چینی ظریف که خمیر آنها مانند خمیر چینی بی‌رنگ است اما بر خلاف چینی در مقابل نور شفاف نیست. معمولا سطح این نوع چینی‌ها را از لعاب بی‌رنگ ورنی مانند و شفاف می‌پوشانند تا ظاهری مانند چینی اصل پیدا کنند. طبقه‌بندی سرامیک‌ها سرامیک‌ها از لحاظ کاربرد به شکل زیر طبقه‌بندی می‌شوند: سرامیک‌های سنتی (سیلیکاتی) سرامیک‌های مدرن (مهندسی) سرامیک های اکسیدی سرامیک های غیر اکسیدی سرامیک‌های اکسیدی را از لحاظ ساختار فیزیکی می‌توان به شکل زیر طبقه‌بندی کرد: سرامیک‌های مدرن مونولیتیک (یکپارچه) سرامیک‌های مدرن کامپوزیتی سرامیک‌های سنتی این سرامیک‌ها همان سرامیک‌های سیلیکاتی هستند. مثل کاشی، سفال، چینی، شیشه، گچ، سیمان و ... سرامیک‌های مدرن این فرآورده‌ها عمدتاً از مواد اولیهٔ خالص و سنتزی ساخته می‌شوند. این نوع سرامیک‌ها اکثراً در ارتباط با صنایع دیگر مطرح شده‌اند. سرامیک‌های اکسیدی برخی از پرکاربردترین این نوع سرامیک‌ها عبارت‌اند از: برلیا (BeO) تیتانیا (TiO2) آلومینا (Al2O3) زیرکونیا (ZrO2) منیزیا (MgO) سرامیک‌های غیراکسیدی این نوع سرامیک‌ها با توجه به ترکیبشان طبقه‌بندی می‌شوند که برخی از پرکاربردترین آنها در زیر آمده‌اند: 1. نیتریدها BN TiN Si3N4 GaN 2.کاربیدها SiC TiC WC شیمی سرامیک مواد اولیه سرامیکها سرامیکها ، از سه ماده اولیه خاک رس ، فلدسپارها و ماسه تهیه می‌شود. خاک رس ،‌ همان سیلیکاتهای آلومینیوم هیدراته است که به صورت کانی‌های مختلفی یافت می‌شوند. طبقه‌بندی کانی‌های رس کانی‌های سیلیکاتی دو لایه‌ای • کائولینیت : بررسی پراش اشعه ایکس ، وجود دو لایه را در کائولینیت نشان می‌دهد. لایه اول شامل واحدهای 2-Si2O5 چهار وجهی است و لایه دوم از واحدهای هشت وجهی 2-Al2(OH)4 تشکیل شده است. از اتصال دو لایه ، یک لایه واحد بوجود می‌آید که تکرار آن ، لایه کائولینیت را می‌سازد. • هالوی‌سیت : کانی دیگر ، هالوی‌سیت است که در مقایسه با کائولینیت کاربرد کمتری دارد. کانیهای سیلیکاتی سه لایه‌ای • مونت موری لونیت : مونت موری لونیت دارای سه لایه ، دو لایه به صورت چهاروجهی‌های سیلیکاتی و لایه وسط به صورت گروه‌های هیدروکسی آلومینات است. به علت توانایی گیر انداختن سیستمهای مولکولی مختلف ، اغلب به عنوان کاتالیست مصرف دارند. • ایلیت : ساختمان ایلیت ، تقریبا شبیه مونت موری لونیت می‌باشد و چون همیشه همراه با مخلوط کانیهای دیگر است فرمول دقیقی نمی‌توان برای آن در نظر گرفت. ترکیبات ثانوی خاک رس و تاثیر آن بر سرامیکها ترکیبات ثانوی ، شامل ترکیبات آهن ، ماسه ، کربناتهای کلسیم و منیزیم ، میکا و مواد آلی است که مقادیر آنها در انواع خاک رس متغیر می‌باشد. ترکیبات آهن موجود در خاک رس مثل پیریتها و هیدروکسیدهای آهن و . . . باعث پایین آمدن نقطه ذوب و تغییر رنگ سرامیک قبل از پخت به زرد متمایل به قهوه‌ای و بعد از پخت به صورتی متمایل به قرمز تیره می‌شوند. ماسه ،‌ باعث کم شدن حالت پلاستیته و کاهش قدرت چسبندگی می‌شود. کربناتهای کلسیم و منیزیم به عنوان ناخالصی باعث آسیب دیدگی محصول شده و بعد از پخت ، باعث افزایش خلل و فرج و کاهش قدرت مکانیکی و خواص نسوزی محصول می‌شوند. نمکهای سولفات و کربنات و کلریدهای فلزات قلیایی خاک رس و وانادیوم ، قابل حل در خاکهای رس هستند و موجب پخش مواد در توده خاک رس می‌شوند. ترکیبات وانادیوم لکه‌های زرد متمایل به سبز ، روی محصول ایجاد می‌کنند. ترکیبات آلی موجود در خاک رس ، باعث ایجاد رنگ خاکستری می‌شوند. انواع سیلیکا دی‌اکسید سیلیکون ، معمولا به سه صورت سنگ ، گرانول و پودر وجود دارد. دی‌اکسید سیلیکون در حالت سنگ به صورت کوارتز یافت می‌شود که در این حالت خیلی کمیاب است. به علت خالص بودن بهترین نوع سیلیکا برای مصرف در سرامیک‌ها است. نوع گرانول در صنعت سرامیک سازی خیلی رایج می‌باشد. این نوع سیلیکا را معمولا قبل از مصرف ، دانه‌بندی کرده ، می‌شویند. نوع پودر سیلیکا معمولا خالص نبوده و در ساخت سرامیک چندان مصرف ندارد. نقش فلدسپارها در سرامیک‌سازی فلدسپارها خاصیت سیال‌کنندگی دارند و امروزه نیز از این ترکیبات در صنعت سرامیک استفاده می‌کنند. نقش این ترکیبات در سرامیک سازی ، ایجاد فاز شیشه‌ای در توده اولیه است. انواع فلدسپارها در سرامیک 1. فلدسپار پتاسیم KO , Al2O3 , 6SiO2 2. فلدسپار سدیم Na2O , Al2O3 , 6SiO2 3. فلدسپار کلسیم CaO , Al2O3 , 6SiO2 از بین اینها فلدسپار پتاسیم از همه مهمتر است، ولی در عمل موادی که به عنوان سیال کننده بکار می‌روند، مخلوطی از فلدسپارهای مختلف هستند. خواص برتر سرامیک‌ها نسبت به مواد دیگر دیرگدازی بالا سختی زیاد مقاومت به خوردگی بالا استحکام فشاری بالا مواد سراميكي انعطاف‌پذير محققان دانشگاه كُرنل با استفاده از نانوشيمي، يك گروه جديد از مواد تركيبيي را توليد كرده و به نام سراميكهاي انعطاف‌پذير نامگذاري كرده‌اند. مواد جديد، كاربردهاي گسترده‌اي، از قطعات ميكروالكترونيكي گرفته تا جداسازي مولكولهاي بزرگ، مانند پروتئينها خواهند داشت. آنچه در اين زمينه، حتي براي خود محققان، بيشتر جلب توجه مي‌كند آن است كه ساختمان مولكولي مادة جديد در زير ميكروسكوپ الكتروني (TEM) كه به صورت ساختمان مكعبي است، با پيشگوييهاي رياضي قرن گذشته مطابقت مي‌كند. اولريش ويسنر، استاد علوم و مهندسي مواد دانشگاه كُرنل، مي‌گويد: "ما اكنون در تحقيقات پليمري به ساختمانهايي برخورد مي‌كنيم كه رياضيدانها مدتها قبل وجود آنها را از نظر تئوري اثبات كرده‌اند." ساختمان مادة جديد، خيلي پيچيده‌تر از آن ماده‌ا‌ي است كه"Plumber’s nightmare" ناميده شده‌است. ويسنر در گردهمايي سالانة جامعة فيزيك آمريكا در مركز گردهمايي اينديانا، در مورد سراميكهاي انعطاف‌پذير جديد، ‌گفت: "رفتار فازي كوپليمر، موجب جهت دهي تركيبهاي نانوساختاري آلي/معدني مي‌شود." به عقيدة وي، اين ماده يك زمينة تحقيقاتي مهيج و ضروري است كه نتايج علمي و تكنولوژيكي بسيار هنگفتي از آن بدست مي‌آيد. گروه تحقيقاتي ويسنر از طريق شكلهاي كاملاً هندسي كه در طبيعت يافت مي‌شوند، به طرف نانوشيمي هدايت شد. يك مثال كاملاً مشهود براي ساختار ظريف دو اتميها، جلبك تك‌سلولي است كه ديواره‌هاي پوستة آن از حفره‌هاي سيليكاتي كاملاً جانشين‌شده[9] ساخته شده‌است. ويسنر مي‌گويد: "كليد طبيعي اين جانشيني، كنترل كامل شكل آنها از طريق خود ساماني تركيبات آلي، در جهت رشد مواد غيرآلي (معدني) است." محققان دانشگاه كُرنل تصديق كرده‌اند كه ساده‌ترين راه تقليد از طبيعت، استفاده از پليمرهاي آلي -‌مخصوصاً موادي موسوم به كوپليمرهاي دي‌بلاك[10]– است؛ زيرا اين مواد مي‌توانند به‌طور شيميايي به صورت نانوساختارهاي با اَشكال هندسي مختلف ساماندهي شوند. اگر پليمر بتواند به طريقي با مواد غيرآلي (معدني) -‌يك سراميك، خصوصاً يك ماده از نوع سيليكاتي- ذوب شود، مادة تركيبي حاصل، تركيبي از خواص زير را خواهد داشت: ü انعطاف‌پذيري و كنترل ساختار (از پليمر) ü عملكرد بالا (از سراميك). ويسنر مي‌گويد: "خواص مواد حاصل، فقط جمع سادة خواص پليمرها و سراميك نبوده، حتي ممكن است اين مواد خواص كاملاً جديدي نيز داشته ‌باشند." محققان دانشگاه كُرنل تاكنون فقط تكه‌هاي كوچكي از سراميك انعطاف‌پذير، با وزن چند گرم ساخته‌اند كه البته براي آزمايش خواص مواد، كافي است. مادة حاصل، شفاف و قابل خم‌كردن است، در عين حال مقاومت قابل توجهي داشته و بر خلاف سراميك خالص خُرد نمي‌شود. دربعضي موارد، اين ماده، يك هادي يوني بوده و قابليت كاربرد به صورت الكتروليت‌ باتريهاي با كارآيي بالا را دارد. همچنين مادة جديد ممكن است در پيلهاي سوختي بكار برود. در بعضـي مـوارد هندسـة 6 وجهـي مـاده-كه از طريـق جفت‌شـدن حاصـل مي‌شـود -بسيار بـه ساختـار دو اتميها شبيـه است. در عـوض ويسـنرمي‌گويد: "با دستيابي به اين ساختار مولكولي تقريباً مي‌توان گفت كه به طبيعت كامل‌شده‌ا‌ي دست يافته‌ايم." ساختار متخلخل سراميكهاي انعطاف‌پذير وقتي شكل مي‌گيرد كه ماده در دماهاي بالا عمليات حرارتي شود. به عقيدة ويسز، اين در حقيقت اولين ماده با چنين هندسه و توزيع كم اندازة حفره‌هاست. چون ماده فقط حفره‌هاي 20-10 نانومتري دارد. محققين دانشگاه كُرنل، در تلاشند تا دريابند كه "آيا اين مواد مي‌توانند براي جداسازي پروتئينهاي زنده استفاده شوند؟" ويسنرعقيده دارد كه به‌خاطر قابليت خود ساماندهي اين مواد، مي‌توان آنها را به صورت ناپيوسته و در مقياس زياد توليد كرد. او مي‌گويد: "ما مي‌توانيم ساختار را كاملاً كنترل كنيم. ما مي‌توانيم با كنترل خيلي خوبي اين ماده را به مقياس نانو برسانيم. ما حالا مي‌دانيم كه چگونه مجموعه‌ا‌ي از ساختارهاي با شكل و اندازه حفره‌هاي يكسان، بسازيم." محققان دانشگاه كُرنل اين عمل را با كنترل "فازها" و يا با معماري مولكولي ماده بوسيلة كنترل‌كردن مخلوطي از پليمر و سراميك انجام مي‌دهند. ماده از چند مرحلة انتقالي عبور مي‌كند؛ از مكعبي به 6 وجهي و سپس به ‌نازك و مسطح و بعد به 6 وجهي وارونه و مكعبي وارونه. ماده پس از مرحلة مسطح و قبل از مرحلة 6 وجهي وارونه، به صورت ساختمان مكعبي دوگانه موسوم به Plamber’s nightmare مي‌باشد كه قبلاً در سيستمهاي پليمري يافت نشده‌بود. اين ساختمان اولين ساختار با چنين قابليت انطباق بالايي است كه بوسيلة تركيب خاصي از پليمرها و سراميكها توليد مي‌شود. ويسنرمي‌گويد: "اين شانس وجود دارد كه ما به مجموعه‌ا‌ي از ساختارهاي دوگانة ديگر كه در پليمرها وجود دارد و ديگران چيزي در مورد آنها نمي‌دانند، دست پيدا كنيم. ما راه را براي يافتن هرچه بيشتر چنين ساختارهايي باز كرده‌ايم." نانوذرات هيدروژل نرم محققان مؤسسه فناوري جورجيا، خانواده‌اي از نانوذرات با پايه هيدروژل را بوجود آورده‌اند كه مي‌توانند براي تشكيل كريستالهاي فوتوني مورد استفاده قرار گيرند. مي‌توان ويژگيهاي نوري اين كريستالها را بوسيله تنظيم مقدار ذرات موجود در آب -توسط حرارت- دقيقاً تنظيم كرد. اين ذرات كروي يكدست و نرم مي‌توانند مبنايي براي "سيال فوتوني" باشند ؛ اين سيال را مي‌توان به منظور تشكيل ساختارهاي خودسامان كه طول موجهاي ويژه‌اي از نور را از خود عبورمي‌دهند، مورد استفاده قرار داد. موارد كاربرد اين ساختارها عبارتند از: سوئيچهاي نوري، ارتباطات راه دور، روشهاي جديد تشخيص بيماري با استفاده از ذرات حساس به مولكولهاي زيستي. آندرليون، استاديار شيمي و بيوشيمي اين موسسه گفت: " ما روش بسيار ابتدايي و ساده‌اي براي بدست آوردن يك نوع ذره و توليد انواع مواد نوري از آن داريم و ديگر لازم نيست كه براي هر ماده نوري، يك ذرة جديد تهيه كنيم. ما محلولي پليمري داريم كه مي‌تواند به روشهاي معمولي مانند لايه‌نشاني چرخشي، قالبگيري و ريخته‌گري تهيه شود كه اين روشهاي معمولي را نمي‌توان براي انواع ديگر مواد فوتوني كلوئيدي بكار برد." ليون و همكارانش تقريباً صد نوع مختلف از ذرات هيدروژل با قطرهايي حدود 50 نانومتر تا 2 ميكرون را ساخته‌اند. دماي كريستــاله شدن ذرات در طــي فرآيند تشكيــل، بطــور شيميايي در محدوده °C60-10كنترل مي‌شود. اين نانوذرات ازاتصال پلي-ان-ايزوپروپيل اكريل‌آميد (pNIPAm) با متيلنبيس (اكريل‌آميد) (BIS) حاصل مي‌شوند. پس از رسوب پليمر در محلول، ذرات با يك فرآيند گريز از مركز ساده از آب جدا مي‌شوند. نتيجه كار، ماده ژلاتيني شفافي است كه آبي كمرنگ، سبز يا قرمز بوده و گرانروي[11] آن بيشتر از عسل است. به منظور دستيابي به ويژگيهاي نوري مطلوب و دلخواه براي ماده ژلاتيني، بايد آن را تا بالاتر از دماي تغيير فاز ذرات سازنده هيدروژل گرم كرد. در اين حالت، كريستالهاي فوتوني نظم خود را از دست داده و مقداري از آب نانوذرات كاسته مي‌شود. پس از دفع مقدار كمي از آب، اين امكان به ذرات داده مي‌شود كه خنك‌شده، دوباره آب جذب كرده و دوباره كريستاليزه شوند. اين سيكل گرمايي موجب مي‌شودكه ذرات هيدروژل نرم، آرايش شش‌وجهي سه‌بعدي پيدا كرده و ساختاري دي‌الكتريك تناوبي بيابند. -كه براي ويژگيهاي نوري لازم است.- مرحله گرم كردن و دوباره سرد كردن[12] حدوداً 15 مرتبه تكرار مي‌شود تا ساختار كريستالي با ويژگيهاي نوري دلخواه بدست آيد. محققين بوسيله كنترل هيدراته شدن ذرات، مي‌توانند رنگ مواد را تحت كنترل بگيرند. بنا به اظهارات دكتر ليون، آنها كنترل خيلي خوبي در هر دو زمينه دامنه انتقال و دقت فرآيند داشته و توان طراحي رنگ مواد را دارند. در دماي بالاتر از دماي تغيير فاز، مواد سريعاً به حالت مايع در‌آمده و مي‌توان آنها را با استفاده از روشهاي استاندارد تهيه پليمر، بر روي سطوح پخش كرده و شكل‌دهي كرد. با آنكه ممكن است امكان كاربرد عملي اين ذرات تا چندين سال ديگر طول بكشد، اما محققين موارد استفاده‌اي را در صنعت ارتباطات پيش‌بيني مي‌كنند؛ بدين ترتيب كه كريستالهاي فوتوني با قابليت تنظيم دقيق مي‌توانند به منظور استخراج اطلاعات ضبط شده بر روي فيبرهاي نوري در طول موجهاي ويژه، مورد استفاده قرار گيرند. فرستادن سيگنالهاي كددار در طول موجهاي مختلف اين امكان را به فيبرها مي‌دهد كه طي فرآيندي موسوم به multiplexing حجم زيادي از اطلاعات را انتقال دهند. كريستالهاي قابل تنظيم كه از طريق فرآيند جورجيا تهيه مي‌شوند فقط محدوده باريكي از طول موجها را از خود عبور داده وامكان بازيافت جريانهاي خاصي از اطلاعات را از فيبرهاي نوري فراهم ‌كنند. بعلاوه، اين گروه در مواردي كه نانوذرات به دما حساس باشند، ذراتي ساخته‌اند كه انتقال فاز در آنها براساس حساسيت به ميزان PH و حضور يونهاي فلزي صورت مي‌گيرد. آنها همچنين مشغول كار بر روي ذراتي هستندكه به پروتئينهاي خاص يا ديگر مولكولهاي زيستي حساسيت نشان مي‌دهند؛ و اين مي‌تواند در علم پزشكي براي پي بردن به علائم بيماري و تشخيص آنها مفيد واقع شود. با اين وجود هنوز كارهاي زيادي باقي‌مانده كه بايد بر روي مواد مورد بحث انجام شود. ليون معتقد است كه مي‌توان نوعي نانوپودر به همان روش تهيه كريستالها توليد كرد كه قادر به انعكاس طول موجهاي ويژه‌اي باشد. به عقيدة وي، اين مواد به علت خودسامان بودن، پايداري ترموديناميكي زيادي دارند؛ بنابراين خواص نوري اين ذرات حاصل آرايش خاص ترموديناميكي آنهاست و اين، امكان توليد موادي با ماهيت بسيار پايدار را به ما مي‌دهد. سرعت توليد، پايداري و تكرار‌پذيري اين فرآيند از جمله مزاياي آن به شمار مي‌رود. کاربردهای مختلف مواد سرامیکی در زیر کاربردهای رایج مواد سرامیکی به همراه چندنمونه از مواد رایج در هر کاربرد آورده شده‌است: 1. الکتریکی و مغناطیسی عایق‌های ولتاژ بالا (AlN- Al2O3) دی الکتریک (BaTiO3) پیزوالکتریک (ZnO- SiO2) پیروالکتریک (Pb(ZrxTi1-x)O3)) مغناطیس نرم (Zn1-xMnxFe2O4) مغناطیس سخت (SrO.6Fe2O3) نیمه‌رسانا (ZnO- GaN-SnO2) رسانای یونی (β-Al2O3) تابانندهٔ الکترون (LaB6) ابررسانا (Ba2LaCu3O7-δ) 2.سختی بالا ابزار ساینده، ابزار برشی و ابزار سنگ‌زنی (2O3TiN-Al) مقاومت مکانیکی (SiC- Si3N4) 3.نوری فلورسانس (Y2O3) ترانسلوسانس(نیمه‌شفاف) (SnO2) منحرف کنندهٔ نوری (PLZT) بازتاب نوری (TiN) بازتاب مادون قرمز (SnO2) انتقال دهندهٔ نور (SiO2) 4.حرارتی پایداری حرارتی (ThO2) عایق حرارتی (CaO.nSiO2) رسانای حرارتی (AlN - C) 5.شیمیایی و بیوشیمیایی پروتزهای استخوانی P3O12(Al2O3.Ca5(F,Cl)) سابستریت (TiO2- SiO2) کاتالیزور (KO2.mnAl2O3) 6.فناوری هسته‌ای سوخت‌های هسته‌ای سرامیکی مواد کاهش‌دهنده‌ی انرژی نوترون مواد کنترل کننده‌ی فعالیت راکتور منابع : فن و هنر سرامیک چیست؟ http://www.aftab.ir شیمی سرامیک http://daneshnameh.roshd.ir انواع سرامیک http://www.newdesign.ir سرامیک http://fa.wikipedia.org سرامیک http://daneshnameh.roshd.ir مواد سراميكي انعطاف‌پذير http://ceramicyazd.blogfa.com/ /الف

سفالگري و سراميک سازي به محصولاتی اطلاق می شود که با استفاده از گل رس و همچنین گل حاصل از سنگهای کوارتز و کائولن به کمک دست و چرخ سفالگری ساخته و سپس پخته می شود. برای تکمیل اشیاء ساخته شده، بر حسب سنت و رسوم منطقه ای که در آن کار می شود، اقدام به نقاشی، کنده کاری و یا ایجاد نقوش برجسته روی آنها شده و از لعاب مناسب برای پوشش سطح اشیاء استفاده می گردد.

تکنولوژی سرامیک صنعت سرامیک سازی صنعتی است که در آن از ترکیبات معدنی وخاک استفاده گسترده ای به عمل آمده است . لذا سرامیک را امروزه اینطور تعریف مکنند : محصولاتی که از یک ماده ویا مخلوطی از مواد معدنی وغیر فلزی هستند که به وسیله عملیات حرارتی ساخته میشوند.ودر این مقاله با توجه به گستردگی مطلب در این زمینه به بحثی مختصر در زمینه مواد اصلی بکار رفته در تهیه لعاب و رنگها در سرامیک میپردازیم. مواد اصلی که در تهیه لعاب استفاده میشود و تاثیرات آن برلعاب به شرح زیر است: 1 – سیلیس : سیلیس را میتوان به صورتهای کوارتز یا ترکیب در خاکهای معدنی مانند خاک چینی یا فلدسپات در لعابسازی مورد استفاده قرار داده و شکل حقیقی این ماده که به چه صورتی مورد استفاده واقع گردد در خواص لعاب موثر است . تمام لعابها دارای سیلیس بعنوان ماده اصلی که حالت شیشه ای ایجاد میکند میباشند ولعاب بدون سیلیس نمی تواند یک لعاب کامل بوده ودارای خواص لازم باشد البته نسبت ترکیب آن در لعابها فرق میکند وهرقدر مقدار سیلیس درلعاب بیشتر باشد درجه حرارت کامل شدن بالا میرود ودر لعابهایی که در ترکیب آنها اکسید بور استفاده میشود سیلیس واکسید بور تولید سیلیکات میکنند که غیر محلول است واگر مصرف سیلیس در لعاب بیش از حد لازم باشد نواقص زیر به وجود میاید : الف – شفافیت لعاب کم میشود . ب – غلظت حرارتی افزایش پیدا میکندولعاب در درجه حرارت پیش بینی شده کامل نمیگردد . ج _ اگر در لعاب سربی مقدار سیلیس زیاد شود سیلیکات سرب ایجاد میشود ( 3PbO ,SiO2 ) ودر نتیجه لعاب حالت سخت وکدری به خود میگیرد . 2_اکسید بور : این اکسید یکی از مهمترین اکسیدهای اسیدی است که به عنوان ماده ای که حالت شیشه ای ایجاد میکند مورد استفاده قرار میگیرد . با جایگزینی مقداری از سیلیس توسط اکسید بور به صورت اسید بوریک H3BO3 در ترکیب لعاب میتوان درجه حرارت را کاهش داده ولعاب را در حرارت پایین تری کامل کرد نظربه این که براتها حرارت کمتری از سیلیکاتها احتیاج دارند B2O3را میتوان به صورت براکسNa2B4O7 , 10H2O وبراکس کلسینه شده Na2B4O7 واسید بوریکH3BO3 مورد استفاده قرار داد . B2O3نقش مهمی به عنوان کمک ذوب در ترکیب لعاب دارد مخصوصا اگر همراه با اکسیدهای CaO ,Na2O باشد . استعمال درست ودقیق این اکسید شفافیت وجلای لعابهای سربی را افزایش میدهد ولی درلعابهای غیر سربی این خاصیت بستگی به مقدار CaO دارد . استعمال زیاد از حد B2O3 نواقص زیر را بوجود میآورد : الف – مقاومت لعاب را در برابر آب واسید کم میکند . ب - درلعابهایی که اکسید کلسیم وجود دارد برات کلسیم رنگ لعاب را تغییر میدهد . ج – درروی بدنه هایی که زیررنگ کار شده لعاب ورنگ اثر میکندوموجبات تغییر رنگ آنها را بوجود میآورد. به عنوان مثال آبی مات برنگ زرد متمایل ویا صورتی برنگ سبز تبدیل میشود . 3 - اکسید الومینیم : اکسید آلومینیم بعنوان یک اکسید خنثی یکی از مهمترین مواد اصلی در لعابسازی است که مانع کریستالیزه شدن لعاب میگردد واین اکسید بصورت خاک چینی Al2O3 ,2SiO,2H2O یافلدسپات Na2O ,Al2O3,SiO2 مورد استفاده قرار میگیرد ولی اگر لعاب بهتری مورد نظر باشد از خاک چینی کلسینه شده استفاده میشود . برای جلوگیری ازکریستالیزه شدن لعاب نسبت اکسید آلومینیم به سیلیس برابر1 به 10 میباشد. لعابهایی که بخواهیم کریستالیزه شوند بمقدار کم یا اصلا از اکسید آلومینیم استفاده نمی کنیم . اکسید آلومینیم مانع از در رفتن لعاب وشره کردن ان میشود همچنین مقاوت لعاب را در برابر آب واسید افزایش میدهد خاصیت مهم آن پیوستگی کامل لعاب وبدنه است . استفاده بیش از حد آن موجب افزایش غلظت لعاب در موقع ذوب شدن میشود وممکن است لعاب در حرارت پیش بینی شده کامل نگردد . 4- سرب : سرب معمولا بصورت بی سیلیکات سرب بکار میرود 3SiO2,PbO ازآنجاییکه سرب ماده ای سمی است بکار بردن سرب در لعابهای خام بسیار زیان آور است و استعمال آن باید کنترل شود . سرب یکی از مهمترین اکسید های بازی در لعابهای سربی است وسرب خواص زیر را به لعاب میدهد : الف – لعاب را درخشنده میکند . ب – زیر رنگها را به خوبی نشان میدهد . ج – میتوان با اطمینان آنها را حرارت داد . لیکن باید توجه داشت که اولا سرب در حرارت بالاتر از 1150 درجه سانتیگراد فراراست وثانیا استعمال بیش از حد آن استحکام لعاب را کاهش میدهد . 5 – اکسیدهای سدیم وپتاسیم : از این دو بعنوان کمک ذوب در لعاب استفاده میشود واکسید سدیم را میتوان از براکس ویا بیکربنات سدیم تامین کرد لیکن این مواد محلولند وبایستی قبل از استعمال فریزشوند همچنین میتوان از فلدسپاتهای سدیم وپتاسیم استفاده کرد که هردو غیر محلولند . فلدسپات سدیم Na2O , Al2O3 , 6SiO2 فلدسپات پتاسیم K2O , Al2O3 , 6SiO2 مسلم است که اکسید آلومینیم وسیلیس نیز بایستی در محاسبه منظور گردد همچنین گاهی از کربنات ونیترات پتاسیم استفاده میشود که باز هردو محلولند . نسبت مولکولی این دواکسید نباید بیش از2/0 باشد درغیر این صورت احتمال ترک خوردن لعاب زیاد میشود . 6 – اکسید کلسیم : این اکسید به صورت CaO وکربنات کلسیم مورد استفاده قرار میگیرد . اکسید کلسیم فراوان ترین عناصر خاکی است . درطبیعت بصورت کربنات کلسیم وگاهی همراه با کربنات منیزیم به مقدار زیاد یافت میشود . اکسید کلسیم خواص زیر زا به لعاب میدهد : الف – مقاومت دربرابر آب واسید را افزایش میدهد . ب - مقاومت لعاب را دربرابر خراش افزایش میدهد . ج – لعاب را بهتر به بدنه می چسباند ومانع پوسته شدن آن میگردد . د – مقاومت لعاب را دربرابر ترک زیا د میکند . ه – باعث سهولت در ذوب لعاب میشود . استعمال بیش از حد آن موجب فرم گرفتن سیلیکات کلسیم میشود که لعاب را خشک وسخت میکند . 7 – اکسید منیزیم : خواص اکسید منیزیم نظیر اکسید کلسیم است وبصورت دولومیت CaCO3 , MgCO3 ویا پودر تالک Mg3SiO10(OH)2 مورد استفاده قرار میگیرد . موادرنگی در تزیین سرامیک مواد رنگی ممکن است به ترکیبهای بدنه یا لعاب اضافه شود یاروی بیسکویت (لعاب پخته شده ) بکار برده شود و همچنین ممکن است بعنوان ناخالصی در مواد خام موجود باشد . معمولی ترین رنگی که به طورطبیعی موجود است آهن می باشد که ممکن است به شکل اکسید ،هیدروکسید ، کربنات یا سولفید موجود باشد . بسیاری از خاکها بطور محسوس شامل مقادیری از ترکیبات آهن هستند و ممکن است رنگ بعد از پخت آنها از رنگ عاج، نخودی تا قرمز باشد، بسته به مقدار آهن موجود در آن . موادی دیگر ممکن است خودشان رنگی نباشند ولی بر روی رنگ آهن در بدنه پخته شده موثر باشند . اکسیدهای کلسیم ، منیزیم ، آلومینیم ، اثر رنگ آهن را کاهش میدهد . در حالی که وجود اکسید تیتانیم رنگ آن را شدت میدهد . خاکهایی که دارای آهن هستند بعنوان تزیین در آجرهای ساختمانی وچینی سازی مورد استفاده قرار میگیرند . هر چه درجه حرارتی که رنگ بکار برده میشود افزایش یابد شانس انتخاب رنگها کمتر است. بنابراین رنگهایی که به عنوان دکور روی لعابها بکار برده میشوند متنوع تر هستند .زیرا اینها در درجه حرارتی که تازه لعاب نرم شده ورنگ روی آن ثابت میشود بکار برده میشوند. دکورهایی که دربدنه ودرلعاب ویا روی سطح بیسکویت بکاربرده میشوند باید بتوانند درحرارت بالاایستادگی کنند واین انتخاب رنگ رامحدود میکند.از طرف دیگر چنین دکورهایی ممکن است با لعاب ترکیب شوند درحالیکه دکور روی لعاب کمتر درمعرض چنین ترکیبهایی است . برای بکار بردن دکور روشهای گوناگونی وجود دارد شامل : نقاشی با دست، اسپری ، مهر زدن، چاپ ،عکس برگردان وغیره . موادی که در رنگها بکار برده میشوند معمولا کلسینه میشوند تا گازهایی که ممکن است در موقع حرارت متصاعد شوند خارج شده و همچنین مواد رنگی را غیر محلول وغیر فعال میسازد . این مواد اغلب از نظر شیمیایی کمپلکس هستند ولی بر پایه نمک های فلزی قرار دارند که از نظر وضع رنگی میتوان به طور خلاصه بوسیله اکسیدهای آنها مورد رسیدگی قرار دهیم . اکسید آنتیموان : بشکل آنتیموان سرب بکاربرده میشود ودر روی لعاب، ودر خود لعاب سربی تولید رنگ زرد میکند . اکسید کروم : این ماده تولید رنگهای متنوع میکند در لعاب تولید رنگ سبز میکند . در حالیکه کرومات سرب رنگ قرمز وکرومات باریم رنگ زرد میدهند .در صورتیکه قلع موجود باشد رنگهای میخکی میدهد . کروم همچنین جزئی از ترکیب رنگهای قهوه ای وسیاه است. اکسید کبالت : به واسطه تشکیل سیلیکات آلومینو کبالت تولید رنگهای آبی قوی میکند، این رنگها حتی در حرارتهای بالا هم ثابت اند. اکسید مس: در اکثر لعابها رنگ سبز میدهد، ولی درلعابهای مخصوص که مقدار قلیایی آنها زیاد است، تولید رنگهای آبی میکند . در اتمسفر احیا در داخل لعاب یا روی لعاب رنگهای قرمز را میتوان بدست آورد . طلا : در لعابی که قلع دارد رنگهای مایل به ارغوانی و میخکی میدهد . طلای فلزی را میتوان بشکل طلای مایع بکار برد که در این صورت پس ازپخت دارای رنگهای درخشان است ویا میتوان با فلاکس( فلاکس ماده ای است که درجه حرارت ذوب ماده ویا موادی را که به آنها اضافه میشود پایین میاورد ) ترکیب کرد که در این صورت باید آنرا پرداخت کرد تا تولید رنگ لوستر کند . اکسید آهن: در لعاب رنگهای زرد وقهوه ای تولید میکند ودر اتمسفر احیاء رنگهای سبز بدست میآید.در روی لعاب رنگهای قرمز، قهوه ای میدهد. رنگ سیاه نیز شامل آهن است . اکسید منگنز : در لعاب رنگهای قهوه ای میدهد .در لعابهایی که دارای قلیایی زیاد هستند جایی که منگناتها شکل میگیرندرنگهای میخکی وبنفش میدهد . همچنین جزئی از رنگهای قهوه ای وسیاه است . اکسید نیکل : در صورتیکه کبالت موجود باشد، رنگهای سبز میدهد، جایی که اکسید روی باشد تولید رنگهای آبی میکند همچنین جزئی از ترکیبات رنگهای قهوهای وزرد است . پلاتین : مانند طلا، پلاتین را میتوان در دکور فلزی بکار برد، رنگ لوستر آن ثابت تر ازنقره است وجلای خود رااز دست نمیدهد . اکسید تیتانیم : همراه با آهن تولید رنگهای زرد وقهوه ای میکند، در کاشیهای دیوار ایجاد دکور مرمر نما میکند . اکسید اورانیم : بشکل اکسید یا اورانات سدیم وارد لعاب میشود . در لعاب تولید رنگهای زرد، نارنجی وسیاه میکند . در لعابهایی که دارای مقدار زیادی سرب هستند کریستالهای قرمز ایجاد میشود . جهت مطالعه بیشتر به کتاب تکنولوزی سرامیک تالیف مرتضی توکلی وسایت : http://www.google.com مراجعه کنید.

سرامیک انعطاف پذیر 18مارس 2002- محققان دانشگاه كُرنل با استفاده از نانوشيمي، يك گروه جديد از مواد تركيبيي را توليد كرده و به نام سراميكهاي انعطاف‌پذير نامگذاري كرده‌اند. مواد جديد، كاربردهاي گسترده‌اي، از قطعات ميكروالكترونيكي گرفته تا جداسازي مولكولهاي بزرگ، مانند پروتئينها خواهند داشت. آنچه در اين زمينه، حتي براي خود محققان، بيشتر جلب توجه مي‌كند آن است كه ساختمان مولكولي مادة جديد در زير ميكروسكوپ الكتروني (TEM) كه به صورت ساختمان مكعبي است، با پيشگوييهاي رياضي قرن گذشته مطابقت مي‌كند. اولريش ويسنر، استاد علوم و مهندسي مواد دانشگاه كُرنل، مي‌گويد: "ما اكنون در تحقيقات پليمري به ساختمانهايي برخورد مي‌كنيم كه رياضيدانها مدتها قبل وجود آنها را از نظر تئوري اثبات كرده‌اند." ساختمان مادة جديد، خيلي پيچيده‌تر از آن ماده‌ا‌ي است كه"Plumber’s nightmare" ناميده شده‌است. ويسنر در گردهمايي سالانة جامعة فيزيك آمريكا در مركز گردهمايي اينديانا، در مورد سراميكهاي انعطاف‌پذير جديد، ‌گفت: "رفتار فازي كوپليمر، موجب جهت دهي تركيبهاي نانوساختاري آلي/معدني مي‌شود." به عقيدة وي، اين ماده يك زمينة تحقيقاتي مهيج و ضروري است كه نتايج علمي و تكنولوژيكي بسيار هنگفتي از آن بدست مي‌آيد. گروه تحقيقاتي ويسنر از طريق شكلهاي كاملاً هندسي كه در طبيعت يافت مي‌شوند، به طرف نانوشيمي هدايت شد. يك مثال كاملاً مشهود براي ساختار ظريف دو اتميها، جلبك تك‌سلولي است كه ديواره‌هاي پوستة آن از حفره‌هاي سيليكاتي كاملاً جانشين‌شده[9] ساخته شده‌است. ويسنر مي‌گويد: "كليد طبيعي اين جانشيني، كنترل كامل شكل آنها از طريق خود ساماني تركيبات آلي، در جهت رشد مواد غيرآلي (معدني) است." محققان دانشگاه كُرنل تصديق كرده‌اند كه ساده‌ترين راه تقليد از طبيعت، استفاده از پليمرهاي آلي -‌مخصوصاً موادي موسوم به كوپليمرهاي دي‌بلاك[10]– است؛ زيرا اين مواد مي‌توانند به‌طور شيميايي به صورت نانوساختارهاي با اَشكال هندسي مختلف ساماندهي شوند. اگر پليمر بتواند به طريقي با مواد غيرآلي (معدني) -‌يك سراميك، خصوصاً يك ماده از نوع سيليكاتي- ذوب شود، مادة تركيبي حاصل، تركيبي از خواص زير را خواهد داشت: ü انعطاف‌پذيري و كنترل ساختار (از پليمر) ü عملكرد بالا (از سراميك). ويسنر مي‌گويد: "خواص مواد حاصل، فقط جمع سادة خواص پليمرها و سراميك نبوده، حتي ممكن است اين مواد خواص كاملاً جديدي نيز داشته ‌باشند." محققان دانشگاه كُرنل تاكنون فقط تكه‌هاي كوچكي از سراميك انعطاف‌پذير، با وزن چند گرم ساخته‌اند كه البته براي آزمايش خواص مواد، كافي است. مادة حاصل، شفاف و قابل خم‌كردن است، در عين حال مقاومت قابل توجهي داشته و بر خلاف سراميك خالص خُرد نمي‌شود. دربعضي موارد، اين ماده، يك هادي يوني بوده و قابليت كاربرد به صورت الكتروليت‌ باتريهاي با كارآيي بالا را دارد. همچنين مادة جديد ممكن است در پيلهاي سوختي بكار برود. در بعضـي مـوارد هندسـة 6 وجهـي مـاده-كه از طريـق جفت‌شـدن حاصـل مي‌شـود -بسيار بـه ساختـار دو اتميها شبيـه است. در عـوض ويسـنرمي‌گويد: "با دستيابي به اين ساختار مولكولي تقريباً مي‌توان گفت كه به طبيعت كامل‌شده‌ا‌ي دست يافته‌ايم." ساختار متخلخل سراميكهاي انعطاف‌پذير وقتي شكل مي‌گيرد كه ماده در دماهاي بالا عمليات حرارتي شود. به عقيدة ويسز، اين در حقيقت اولين ماده با چنين هندسه و توزيع كم اندازة حفره‌هاست. چون ماده فقط حفره‌هاي 20-10 نانومتري دارد. محققين دانشگاه كُرنل، در تلاشند تا دريابند كه "آيا اين مواد مي‌توانند براي جداسازي پروتئينهاي زنده استفاده شوند؟" ويسنرعقيده دارد كه به‌خاطر قابليت خود ساماندهي اين مواد، مي‌توان آنها را به صورت ناپيوسته و در مقياس زياد توليد كرد. او مي‌گويد: "ما مي‌توانيم ساختار را كاملاً كنترل كنيم. ما مي‌توانيم با كنترل خيلي خوبي اين ماده را به مقياس نانو برسانيم. ما حالا مي‌دانيم كه چگونه مجموعه‌ا‌ي از ساختارهاي با شكل و اندازه حفره‌هاي يكسان، بسازيم." محققان دانشگاه كُرنل اين عمل را با كنترل "فازها" و يا با معماري مولكولي ماده بوسيلة كنترل‌كردن مخلوطي از پليمر و سراميك انجام مي‌دهند. ماده از چند مرحلة انتقالي عبور مي‌كند؛ از مكعبي به 6 وجهي و سپس به ‌نازك و مسطح و بعد به 6 وجهي وارونه و مكعبي وارونه. ماده پس از مرحلة مسطح و قبل از مرحلة 6 وجهي وارونه، به صورت ساختمان مكعبي دوگانه موسوم به Plamber’s nightmare مي‌باشد كه قبلاً در سيستمهاي پليمري يافت نشده‌بود. اين ساختمان اولين ساختار با چنين قابليت انطباق بالايي است كه بوسيلة تركيب خاصي از پليمرها و سراميكها توليد مي‌شود. ويسنرمي‌گويد: "اين شانس وجود دارد كه ما به مجموعه‌ا‌ي از ساختارهاي دوگانة ديگر كه در پليمرها وجود دارد و ديگران چيزي در مورد آنها نمي‌دانند، دست پيدا كنيم. ما راه را براي يافتن هرچه بيشتر چنين ساختارهايي باز كرده‌ايم." اين تحقيقات بوسيلة بنياد ملي علوم، انجمن ماكس-پلانك و مركز تحقيقات مواد دانشگاه كُرنل، پشتيباني شده‌است. منبع: www. cornel. edu نانوذرات هيدروژل نرم 8 آوريل 2002- محققان مؤسسه فناوري جورجيا، خانواده‌اي از نانوذرات با پايه هيدروژل را بوجود آورده‌اند كه مي‌توانند براي تشكيل كريستالهاي فوتوني مورد استفاده قرار گيرند. مي‌توان ويژگيهاي نوري اين كريستالها را بوسيله تنظيم مقدار ذرات موجود در آب -توسط حرارت- دقيقاً تنظيم كرد. اين ذرات كروي يكدست و نرم مي‌توانند مبنايي براي "سيال فوتوني" باشند ؛ اين سيال را مي‌توان به منظور تشكيل ساختارهاي خودسامان كه طول موجهاي ويژه‌اي از نور را از خود عبورمي‌دهند، مورد استفاده قرار داد. موارد كاربرد اين ساختارها عبارتند از: سوئيچهاي نوري، ارتباطات راه دور، روشهاي جديد تشخيص بيماري با استفاده از ذرات حساس به مولكولهاي زيستي. آندرليون، استاديار شيمي و بيوشيمي اين موسسه گفت: " ما روش بسيار ابتدايي و ساده‌اي براي بدست آوردن يك نوع ذره و توليد انواع مواد نوري از آن داريم و ديگر لازم نيست كه براي هر ماده نوري، يك ذرة جديد تهيه كنيم. ما محلولي پليمري داريم كه مي‌تواند به روشهاي معمولي مانند لايه‌نشاني چرخشي، قالبگيري و ريخته‌گري تهيه شود كه اين روشهاي معمولي را نمي‌توان براي انواع ديگر مواد فوتوني كلوئيدي بكار برد." ليون و همكارانش تقريباً صد نوع مختلف از ذرات هيدروژل با قطرهايي حدود 50 نانومتر تا 2 ميكرون را ساخته‌اند. دماي كريستــاله شدن ذرات در طــي فرآيند تشكيــل، بطــور شيميايي در محدوده °C60-10كنترل مي‌شود. اين نانوذرات ازاتصال پلي-ان-ايزوپروپيل اكريل‌آميد (pNIPAm) با متيلنبيس (اكريل‌آميد) (BIS) حاصل مي‌شوند. پس از رسوب پليمر در محلول، ذرات با يك فرآيند گريز از مركز ساده از آب جدا مي‌شوند. نتيجه كار، ماده ژلاتيني شفافي است كه آبي كمرنگ، سبز يا قرمز بوده و گرانروي[11] آن بيشتر از عسل است. به منظور دستيابي به ويژگيهاي نوري مطلوب و دلخواه براي ماده ژلاتيني، بايد آن را تا بالاتر از دماي تغيير فاز ذرات سازنده هيدروژل گرم كرد. در اين حالت، كريستالهاي فوتوني نظم خود را از دست داده و مقداري از آب نانوذرات كاسته مي‌شود. پس از دفع مقدار كمي از آب، اين امكان به ذرات داده مي‌شود كه خنك‌شده، دوباره آب جذب كرده و دوباره كريستاليزه شوند. اين سيكل گرمايي موجب مي‌شودكه ذرات هيدروژل نرم، آرايش شش‌وجهي سه‌بعدي پيدا كرده و ساختاري دي‌الكتريك تناوبي بيابند. -كه براي ويژگيهاي نوري لازم است.- مرحله گرم كردن و دوباره سرد كردن[12] حدوداً 15 مرتبه تكرار مي‌شود تا ساختار كريستالي با ويژگيهاي نوري دلخواه بدست آيد. محققين بوسيله كنترل هيدراته شدن ذرات، مي‌توانند رنگ مواد را تحت كنترل بگيرند. بنا به اظهارات دكتر ليون، آنها كنترل خيلي خوبي در هر دو زمينه دامنه انتقال و دقت فرآيند داشته و توان طراحي رنگ مواد را دارند. در دماي بالاتر از دماي تغيير فاز، مواد سريعاً به حالت مايع در‌آمده و مي‌توان آنها را با استفاده از روشهاي استاندارد تهيه پليمر، بر روي سطوح پخش كرده و شكل‌دهي كرد. با آنكه ممكن است امكان كاربرد عملي اين ذرات تا چندين سال ديگر طول بكشد، اما محققين موارد استفاده‌اي را در صنعت ارتباطات پيش‌بيني مي‌كنند؛ بدين ترتيب كه كريستالهاي فوتوني با قابليت تنظيم دقيق مي‌توانند به منظور استخراج اطلاعات ضبط شده بر روي فيبرهاي نوري در طول موجهاي ويژه، مورد استفاده قرار گيرند. فرستادن سيگنالهاي كددار در طول موجهاي مختلف اين امكان را به فيبرها مي‌دهد كه طي فرآيندي موسوم به multiplexing حجم زيادي از اطلاعات را انتقال دهند. كريستالهاي قابل تنظيم كه از طريق فرآيند جورجيا تهيه مي‌شوند فقط محدوده باريكي از طول موجها را از خود عبور داده وامكان بازيافت جريانهاي خاصي از اطلاعات را از فيبرهاي نوري فراهم ‌كنند. بعلاوه، اين گروه در مواردي كه نانوذرات به دما حساس باشند، ذراتي ساخته‌اند كه انتقال فاز در آنها براساس حساسيت به ميزان PH و حضور يونهاي فلزي صورت مي‌گيرد. آنها همچنين مشغول كار بر روي ذراتي هستندكه به پروتئينهاي خاص يا ديگر مولكولهاي زيستي حساسيت نشان مي‌دهند؛ و اين مي‌تواند در علم پزشكي براي پي بردن به علائم بيماري و تشخيص آنها مفيد واقع شود. با اين وجود هنوز كارهاي زيادي باقي‌مانده كه بايد بر روي مواد مورد بحث انجام شود. ليون معتقد است كه مي‌توان نوعي نانوپودر به همان روش تهيه كريستالها توليد كرد كه قادر به انعكاس طول موجهاي ويژه‌اي باشد. به عقيدة وي، اين مواد به علت خودسامان بودن، پايداري ترموديناميكي زيادي دارند؛ بنابراين خواص نوري اين ذرات حاصل آرايش خاص ترموديناميكي آنهاست و اين، امكان توليد موادي با ماهيت بسيار پايدار را به ما مي‌دهد. سرعت توليد، پايداري و تكرار‌پذيري اين فرآيند از جمله مزاياي آن به شمار مي‌رود. سرمايه مالي اين تحقيق توسط شركت تحقيقاتي فناوري جورجيا تأمين شده است. مقاله‌اي نيز در اين زمينه جهت درج در مجله "Advanced Materials" پذيرفته شده و نتيجه كارهاي قبلي در شماره 13 ژولاي 2000 مجله "Physical Chemistry" به چاپ رسيده است