مقدمه آجر به عنوان ماندگارترين و جذاب¬ترين
پوشش نمای ساختمان در طي اعصار گذشته شناخته شدهاست. همواره استادکاران و
معماران ساخت و ساز در گوشه و کنار اين کره خاکي با بهره بردن از آجر نما
تلاش¬هاي خود را جلوه¬اي زيبا و جذاب داده¬اند تا ديگران را شيفته هنر
نمايي خود کنند. تنوع رنگ و سهولت در اجراي مدل¬هاي مختلف و نيز سازگاري با
محيط زيست و دسترسي آسان به آجرنما باعث شده است تا شاهد استفاده روز
افزون آن در ممالک مختلف باشيم. مهم¬ترين عامل در تحقق فرآيند فوق استفاده
توليد¬کنندگان آجر از مواد اوليه مرغوب بوده است. صنعتگران اين عرصه توليد
با تجربه و تحقيقات علمي در پي کشف عناصر و پارامترهاي منفي و مخرب و حذف
آنها در فرآيند توليد بوده¬اند تا پايبندي و تعهد خود را نسبت به ماندگار
کردن ساختمان¬ها تحقق بخشند. يکي از عوامل مخرب نماي ساختمان شوره یا سفیدک
است که منجر به فرسوده شدن نما در مدت زمان کوتاهی می¬شود.شوره
ماده¬اي پودری و معمولاًسفيد رنگ است کهاز هزاران سال پيش تاکنون بر روی
ديوارهاي بنایی ظاهر شده و همواره سبب ايجاد مشکلاتي بودهاست. شوره بسته به
نوع نمک مي¬تواند به رنگ¬هاي سبز-قهوه¬اي يا زرد نيز باشد. معمول¬ترين نوع
شوره، شوره سفيد يا سفيدک است. از زمان¬هاي گذشته تاکنون تلاش¬هاي بسياري
براي حل مشکل شوره انجام گرفته، هزينه¬هاي زيادي صرف شده و آزمايشات
فراواني صورت گرفته است.هرچند تاکنون هيچ راه حل قطعي براي جلوگيري ازایجاد
شوره کشف نشده است اما چگونگي تشکيل، روش¬هاي جلوگيري و حذف آن در صورت
ايجاد، بررسي شده است[4]. اين مقاله مکانيسم ايجاد شوره و روش¬هاي جلوگيري
از ايجاد آن، حذف آن در صورت پديدار شدن و همچنین برخی از انواع لکه¬هایی
که بر روی دیوارهای آجری ظاهر می¬شوند را مورد بررسي قرار مي¬دهد.تعریف شورهشوره،
رسوب نمک¬هاي محلول در آب است که در اثر تبخير آب بر روي سطح ديوارهاي
بنايي باقي مي¬ماند. اين ماده معمولاً همزمان با ساخت ساختمان يا مدتي پس
از اتمام ساخت بر روي نماي ساختمان ظاهر مي¬شود[4]. شکل1- نمايي از شوره بر روي ديوارهاي آجری[4].نمکهایی که باعث ایجادشوره می¬شوند و منابع شوره در ساختمانانواع
نمک های محلول که باعث ایجاد شوره بر روی دیوارهای آجری می شوند و منابع
معمول این نمکها در جدول (ا) آورده شده است[7]. در آجر معمولاً سولفیدها و
به ويژه پریت (سولفید آهن) وجود دارد. این سولفیدها در حین پخت اکسیده
میشوند و SO3 را تولید میکنند. SO3 با اکسیدهای بازی موجود در رس واکنش
می¬دهد و سولفاتهای کلسیم، سدیم، پتاسیم و سولفات منیزیم را ایجاد می¬کند.
سولفات¬های سدیم، پتاسیم ومنیزیم هنگامی که حرارت پختآجر در کوره از 950
درجه بالاتر می¬رود آزاد می¬شوند درحالیکهسولفات کلسیم به حرارت حداقل 1200
درجه برای آزاد شدن نیاز دارد. معمولاً حرارت پخت آجر از 950 تا 1200 درجه
متغیر است بنابراین از بین سولفات¬هایکلسیم، سدیم، پتاسیم و منیزیم موجود
در آجر، تنها سولفات کلسیم در بعضی مواقع و در مقادیر کم بر روی آجر ظاهر
میشود[5]. جدول1- انواع نمکهایی که باعث ایجاد شوره می¬شوند و منابع آنها[7]. وقتی
که شوره بر روی دیوار ظاهر میشود اغلب به اشتباه عامل آن، تنها آجر شناخته
می¬شود.درحالی که نمکهای محلول در ملات و دوغاب، شن و آب مورد استفاده نیز
ممکن است باعث ایجاد شوره شوند. شکل 2 برخی از عوامل ایجاد شوره در
دیوارهای آجری رانشان می¬دهند[8].
تشکیل شوره در اثر حرکت نمک های محلول از خاک به سمت آجر. ب: تشکیل شوره در اثر نفوذ آب به قسمت بالای دیوار[8]. نقش ملات در تشکیل شوره اولین و آشکارترین منبع که باعث آلوده شدن آجر به شوره می¬شود ملاتاست. ملات حداقل از چهار طرف و گاهی از 5 طرف با آجر در تماس است. ملات در حالت مرطوببا آجر به کار برده می شود که در این حالت رطوبت فراوانی را برای انتقال نمک های محلول از ملات به آجر فراهم می¬کند. اگر میزان نمکهای محلول ملات، قابل توجه باشد به تناسب مقدار رطوبت انتقال یافته، نمکهای محلول ملات به سمت آجر حمل خواهند شد[8]. نقش آجر در ایجاد شوره آجر ممکن است محتوی نمکهای محلول باشد و باعث ایجاد شوره شود. پتانسیل آجر برای شوره زدن را می-توان با استفاده از تست شورهمطابق با روش موجود در استانداردآمریکا(ASTM C67)مورد بررسی قرار داد[8]. در این آزمون آجر را برای یک دوره 7 روزه در آب مقطر قرار می¬دهند.در پایان هفت روز آجر را خشک کرده و ازنظر شوره مورد بررسی قرار می¬دهند و با آجری که درون آب نبوده (آجر شاهد ) مقایسه می¬کنند.فرد انجام دهنده آزمون بر اساس مشاهدات چشمی، آجرهای مورد آزمون را شوره زده(effloresced)یا بدون شوره (not effloresced)ارزیابی می¬کند[3]. در آجرهای رسی که ماده اولیه آنها خاک رس است معمولاً پتانسیل ایجاد شوره وجود دارد، چنانچه میزان این شوره کم باشد و منجر به پوسته شدن آجر نشود و زیبایی نما را تحت تأثیر قرار ندهد، مشکل¬ساز نخواهد بود و می¬توان آن را به راحتی بر طرف کرد.شرایط آزمون شوره مطابق با استاندارد آمریکا، خیلی سخت گیرانه تر از شرایط محیطی نرمالی است که ممکن است آجر را در معرض شوره قرار دهد. آجرهایی که مطابق با این آزمون، شوره زدهارزیابی می¬شوند، ممکن است در شرایط محیطی نرمال هنگامی که آجر در ساختمان به کار می¬رود، در معرض شوره نباشند (شروط لازم برای ایجاد شوره برقرار نشود). آجرهایی که مطابق با این آزمون بدون شوره،ارزیابی می¬شوند، ممکن است در شرایط محیطی نرمال هنگامی که آجر در ساختمان به کار می¬رود، در معرض شوره باشند (زیرا حرکت نمک های محلول از سایر منابع ایجاد کننده شوره، مانند ملاتها به سمت آجر باعث ایجاد شوره می¬شود)[8].شکل3- آزمون شوره برای آجر کف فرش[6]. شکل4- الف:آزمون شوره برای آجر های نمای ساخته شده از سنگ شیل در آزمایشگاه کارخانه آجر نماچین.ب:نتیجه آزمون (بدون شوره) شکل5- الف:آزمون شوره برای آجر های نما ساخته شده از خاک آهکی در آزمایشگاه کارخانه آجر نماچین.ب: نتیجه آزمون (شوره دار به میزان کم).مکانیسم ایجاد شورهبراي ايجاد شوره سه شرط زير بايد فراهم شود[4]:1. وجود نمک¬هاي محلول در ديوار 2. وجود رطوبت کافي که نمک¬ها را به محلول¬هاي نمکي تبديل کند. 3. وجود مسيري براي حرکت محلول¬هاي نمکي به سمت سطح ديوار و تبخير نمک¬هاي محلول در سطحآناليز شيميايي شوره نشان داده است که شوره ها عمدتاً سولفاتهاي قليايي هستند. سولفات¬هاي قليايي در آجر، ملات و دوغاب سيمان يا در هر سه وجود دارند. اين سولفات¬هاي قليايي در آب حل مي¬شوند و پس از عبور از منافذ موجود در ديوار به سطح آن مي¬رسند، سپس در اثر تبخير آب محلول¬هاي سولفاته ، رسوب سفيد رنگ (سفيدک) بر روي ديوار ظاهر مي¬شود[4]. شکل6-مسير حرکت نمک هاي محلول از راه منافذ موجود در ديوار به سمت سطح آن و ايجاد شوره[4] انواع شوره ها شوره¬ها انواع مختلفی دارند:شوره¬هاي سولفاتی، شوره¬هاي کربناتی، شوره¬هاي کلروري وشوره¬هاي نيتراتي [1].شوره¬هاي سولفاتي :پس از هر بارندگی، آب باران کم وبیش در سطح دیوار نشت می¬کند، بویژه دردیوارهایی که باران خورشان زیاد است. چون آب باران خالص است، بیشتر جسم¬ها را در خود حل می¬کند. اگر دیوار با ملات گچ ساخته شده باشد، یا با ملات گچ بند کشی شده باشد، یا برای ساختن ملات، آب سولفات دار مصرف شده باشد، یا برای زود گیر کردن ملات، ماسه آهک به آن گچ زده باشند، آب باران که با CO2هوا H2CO3 را تشکیل داده است، در ملات دیوار نشست کرده با گچ ترکیب می-شود و به سطح دیوار می¬آید. پس از بخار شدن آب ، سولفات حل شده در آن، به شکل شوره یا سفیدک در روی دیوار به جا می¬ماند . این کار تا وقتی ادامه می¬یابد که همه گچ مصرف شده در دیوار به شکل سفیدک روی دیوار ظاهر شود[1]. شوره کربناتي اگر پس از مصرف کردن آجر، دوغاب آهک ملات آهکی و سیمانی را بمکد،Ca(OH)2موجود در آن باCO2هواترکیب شده،آب و CaCO3 را تولید می¬کند سپس آب بخار می¬شود و CaCO3روی دیوار باقی می¬ماندو شوره می¬زند. هرگاه آب ملات سخت باشد و بیش از اندازه سنگ آهک داشته باشد پس از گرفتن ملات و بخارشدن آب زیادی، گرد سنگ آهک به شکل سفیدک روی دیوار باقی می¬ماند. چنانچه باران در دیوار نشت کند، به ويژه اگر دیوار تازه ساخته شده باشد، آب باران که کمی CO2 در خود حل کرده است با کربنات کلسیم مانده در دیوار ترکیبCa (HCO3)2را می سازد که بر روی دیوار ظاهر می-شود. پس از خروجCO2 و آب،CaCO3 به شکل شوره یا سفیدک بر روی دیوار باقی می¬ماند[1]. شوره کلروري چنانچه برای پاک کردن سفیدک کربناتی نمای دیوار، روی آن را جوهر نمکآبکی کم مایه بپاشند در این صورت جوهر نمک با سفیدک آهکی دیوار ترکیب کلرور کلسیم را می¬دهد که آن را باید با آب شست.CaCO3+ 2 HCL CaCl2+ H2O+CO2اگر جوهر نمک پر مایه باشد یا خوب پاشیده نشود، یا پیش از پاشیدن ان، نمای دیوار آب پاشی و خیس نشده باشد، جوهر نمک آبکی لای درزها و بندهای دیوار می¬ماند ، آجر آن را می¬مکد و با آهک شکفته ملات کلسیم را می¬سازد. پس از خشک شدن دیوار ، کلرور کلسیم به شکل سفیدک روی دیوار باقی می¬ماند. اگر در ساختن دیوار ، سنگ یا آجر کلرور دار مصرف شود یا آب کلرور دار در دیوار نشت کند ، روی آن سفیدک کلروری می¬زند.کلرور کلسیم نم کش است هرگاه آب باران آن را از روی دیوار نشوید ، در هوای نمناک نم می¬کشد و روی دیوار لکه های نم پیدا می¬شود. پس از خشک شدن دیوار، کلرور بلوری شده به شکل سفیدک روی دیوار می¬ماند.کلرور بلوری شده هنگام نمناکی هوا، از نو نم می¬کشد و روی دیوار لکه¬ی نم نمایان می¬گردد. اگر این کار دنبال شود و کلرور پی در پی،بلوری و غیر بلوری گردد، ملات دیوار خراب می¬شود[1]. شوره نیتراتی اگر آجر از خاک شوره¬دار ساخته شده باشد يا ماسه، شورهداشته باشد اين شوره رطوبت ديوار را جذب مي¬کند و به شکل لکه نم بر ديوار ظاهر مي¬شود که پس از خشک شدن ديوار،شوره نيتراتي بر روي ديوار پديدار مي¬گردد. هرگاه آجر پیش از مصرف به جسم های نیترات دار مانند پهن یا رستنی های پوسیده آلوده شده باشد، در هوای نمناک نیترات آنها آب می¬مکدو روی دیوار لکه های نم پیدا می¬شود که پس از خشک شدن، به شکل لکه های سفیدک نیتراتی به جا می¬ماند[1]. کنترل شوره هرچند از لحاظ اقتصادي امکان حذف کامل هيچ يک از شروط لازم براي شوره وجود ندارد ولي به سادگي مي¬توان با کاهش این شروط از ايجاد شوره جلوگيري کرد[4]. 1. کاهش سولفات هاي قليايي در رس تشکيل دهنده آجر، ملات و دوغاب سيمانکاهش سولفات هاي قليايي رسي که در آجر به کار برده مي شود:رسي که در پخت آجر به کار برده مي¬شود اغلب داراي سولفات¬هاي قليايي است. جهت خنثي کردن سولفات¬هاي قليايي از کربنات باريم استفاده مي¬شود.جديدترين آجرهاي رسي داراي کربنات باريم هستند.کربنات باريم سولفات¬هاي قليايي را غيرقابل حرکت و نامحلول مي¬کند و به اين طريق از ايجاد شوره بر سطح ديوارهاي آجري جلوگيري می¬کنند.[4]. BaCO3 + CaSO4 --------------- BaSO4 + CaCO3 کاهش سولفات هاي قليايي درملات و دوغاب سيمان:استفاده از سيمان با مواد قليايي کم (کمتر از 6/. درصد وزني سيمان) احتمال ايجاد شوره بر روي ديوار را کاهش خواهد داد.کاهش سولفات هاي قليايي در شن ودر آب استفاده شده در ملات و دوغاب سيمانشن¬هاي آلوده با سولفات¬هاي قليايي سبب ايجاد شوره مي¬شوند. لذا شن¬هاي شسته شده¬اي که حامل سولفات¬هاي قليايي نباشند، احتمال ايجاد شوره را کاهش خواهند داد.آب استفاده شده در ملات و دوغاب سيمان مي¬تواند آلوده به سولفات¬هاي قليايي باشد لذا تاحد امکان بايد از آب شيرين و بدون نمک استفاده کرد[4].2. جلوگيري از نفوذ آب به داخل ديوار بناييکاهش نفوذ آب به داخل ديوار با معماري خوب و ساخت باکيفيت قابل تحقق است. به اين منظور مي¬توان موارد زير را جهت کاهش نفوذ آب به داخل ساختمان در هنگام ساخت رعايت کرد[4]:الف: استفاده از حداقل آب مورد نياز هنگام ساخت دوغاب و سيمان. ب: استفاده از سايه¬بانها يا درب¬پوش¬هاي سنگي روي ديوارها شکل7- ساخت سايه¬بانهاي مشرف بر ديوارها مي¬تواند از نفوذ آب به داخل ديوار جلوگيري کند[4].ج: استفاده از مواد پوششي بر روي نماي ساختمان براي ضد آب کردن آن د: عايق¬بندي (توسط ايزوگام) در قسمت پاييني ديوار که با زمين مرتبط است.برخی از سیستم های ساخت، احتمال شوره زنی را کاهش می دهند. این سیستم¬ها عبارتند از:الف:دیوارهای حفره دار(Cavity Walls):دیوارهای دارای سیستم زهکشی یا حفره دار برای پایداری در برابر نفوذ باران و حداقل شوره زنی توصیه شده اند.این سیستم زهکشی حفره ای را فراهم می¬کند که آجرهای بیرونی را از دیگر اجزای دیوار جدا می¬کند.در این سیستم فضای خالیair space)) اجازه میدهد آب از پشت جداره آجرها زهکشی شود بدون اینکه باعث حرکت نمکهای محلول به سطح دیوار شود[8].شکل8-الف: سیستم زهکشی در دیوار[8].ب:دیوار حفره دار.ب) سیستم نمای خشک(cladding system):در این سیستم اجرای نما است براي اتصال اجزای نما شامل آجر، سنگ و غيره از ملات استفاده نمي¬شود بلکه از تجهيزات فلزي مانند ريل، پيچ و غيره استفاده مي-شود.سیستم نمای خشک یکی از بهترین سیستم ها یی است که به میزان زیاد در برابر نفوذ آب مقاوم است.این سیستم مجهز به یک فضای خالی تهویه در پشت نما (بین نما و صفحه عایق) است که به خروج سریع آب کمک می کند[2].اجرای سیستم نمای خشک علاوه برسایر مزایا، به دلیل استفاده نکردن از ملات،وجود فضای خالی تهویه و خروج سریع آب نفوذ کرده، احتمال شوره زنی را شدیداً کاهش می¬دهد. شکل9- سیستم نمای خشک3. کاهش امکان حرکت رطوبت از داخل ديوار به سطح آناگر منافذ طبيعي در ديوار کاهش يابد امکان حرکت محلول هاي نمکي به سطح و امکان ايجاد شوره کم خواهد شد[4]. روش¬هاي حذف شوره در صورت پديدار شدن بر روي نمااولين گام براي از بين بردن شوره شناسايي نمک است. اگر نمک محلول در آب عامل ايجاد شوره باشد بهترين روش حذف آن استفاده از برس خشک است. يک روش سنتي براي حذف شوره استفاده از شن است. عمل سايش سطح توسط شن، سطح آجر و اتصالات آنها را سايش داده و نمک¬هاي رسوب کرده بر سطح را حذف مي¬کند. اين عمل باعث افزايش خلل و فرج روي ديوار و افزايش جذب آب خواهد شد بنابراين پس از شن¬شويي بايد ديوار را با استفاده از مواد ضد آب، آب¬بندي کرد[4]. استفاده از مواد شيميايي نيز در حذف شوره مؤثر است. بعد از استفاده از محلول¬هاي شيماييبرطرف¬کننده شوره، ديوار بايد کاملاً با آب تميز شسته شود. يک ماده شيميايي معمول که براي حذف شوره به کار مي¬رود محلول اسيد کلريدريک و آب است اين محلول در نسبت 1 به 12 (اسيد کلريدريک به آب)به کار می¬رود. شناسايي نوع نمک ايجاد کننده شوره در برطرف کردن آن بسيار حائز اهمييت است لذا در صورتيکه که نمک ايجاد کننده شوره بتواند با اسيد کلريدريک واکنش دهد (مانند نمکهاي کربناتي) و موجب ايجاد شوره¬هاي ديگري بر روي نما شود، استفاده از محلول¬هاي ديگر مانند محلول اسيد فسفريک و آب به نسبت 1 به9 ( ا قسمت اسيد فسفريک به 9 قسمتآب) مي¬تواند مفيد باشد[4].تميز کردن شوره از ديوار درمان شوره نيست. اين کار تنها علائم شوره را از روي ديوار حذف مي¬کند و امکان پديدار شدن مجدد آن بر روي ديوار وجود دارد مگر اينکه يکي از سه شرط ايجاد کننده آن برطرف شود. استفاده از آب در هنگام اسيدشويي ديوار، باعث مي¬شود شوره در بعضي موارد مجدداً ظاهر شود و اين¬بار شدت آن بيش از دفعه قبل خواهد بود. بنابراين بايد بعد از اتمام عمل شن¬شويي و يا شستشوي ديوار با محلولهاي شيمیايي، ديوار را با استفاده از مواد ضد آب،آب¬بندي کرد[4]. ظهور شوره بر روي يک ديوار نشان¬دهنده¬ي وجود نمکهاي محلول در ديوار و امکان انتقال محلول¬هاي نمکي از ديوار به سطح مي¬باشد. حال بايد از نفوذ آب به ديوار و تبديل نمکهاي جامد به محلول¬هاي نمکي ايجاد کننده شوره جلوگيري کرد. اما بهتر است قبل از اقدام به آب¬بندي ديوار منتظر بمانيم تا ظهور شوره¬ها بر روي ديوار به حداکثر مقدار خود برسند.بايد مراقب بود که نمک در زير سطح ديوار به دام نيفتند زيرا اين وضعيت باعث ايجاد شوره¬هاي زير سطحي مي¬شود. اگر محلول¬هاي نمکي توسط يک ماده دفع کننده آب، در زير سطح بيروني آجر يا ديوار متوقف شوند،پس از تبخير آب موجود در اين محلول¬هاي نمکي، به تدريج اين نمکها در زير سطح ديوار رسوب کرده و سپس تبلور مي¬یابند و انبساط کريستال¬هاي نمک باعث خرد شدن يا فروپاشي آجر خواهد شد[4].شوره يک مسئله قابل کنترل است. هرچند شوره نبايد مشکل ديوارهاي جديد باشد. با حذف سه شرط لازم يا يکي از شروط لازم براي ايجاد شوره، استفاده از مصالح ساختماني خوب ، رعايت جزئيات و کيفيت بالاي ساختمان¬سازي مي¬توان امکان ايجاد شوره بر روي ديوارهاي جديد را بسيار کاهش داد.مقایسه شوره و لکه¬هایی که بر روی دیوار ایجاد می¬شودشناسایی منشأ شوره، لکه یا مواد خارجی موجود بر روی دیوار اولین گامدر جهت حذف شوره یا لکه است.برخی لکه ها اغلب با شوره اشتباه گرفته می¬شوند زیرا شناسایی درست شوره یا لکه ممکن است سخت باشد و توصیه می¬شود از تجربه افرادی که در زمینه آجر تخصص دارند استفاده شود. هنگامی که تشخیص به درستی انجام شود شوره یا لکه را می¬توانبر طرفکرد. روشهای نامناسب حذف لکه یا شوره ممکن است منجر به ایجاد لکه های بیشتر یا صدمه زدن به آجر شود. شوره معمولاً یک رسوب بی¬ضرر از نمکهای محلول است که می¬تواند بر روی فضاهای محدودی در سطح آجر (شکل10- الف) و یا روی ملاتهای اتصال دهنده آجر ظاهر شود( شکل10-ب)[9].هر چند بسیاری از محققان رسوب کربنات تشکیل شده بر روی دیوار های آجری را شوره به حساب مي آورند ولی برخی منابع [9] معتقدندهر لکه سفیدی که بر روی دیوار آجری ظاهر می¬شود لزوماً شوره نیست و لکه¬های حاصل از رسوب کربنات و رسوب سیلیکاتی نباید با شوره اشتباه شوند.شکل10- الف: شوره بر روی فضاهای محدودی در سطح آجر ب: شوره بر روی ملاتهای اتصال¬دهنده آجر[9].بیرون¬زدگی آهک(Lime Run)(رسوب کربنات)این لکه¬ها معمولاً به رنگ سفید یا خاکستری ظاهر می¬شوند، پوسته هایی از این لکه¬ها منشأ می¬گیرد و نمای دیوار را فرسوده می¬کنند (شکل 11- الف).این لکه¬ها تقریباً همیشه در اطراف یک سوراخ کوچک یا شکاف باز روی سطح دیوار اتفاق می¬افتند (شکل 11- ب).شکل11- الف: بیرون زدگی آهکی(Lime Run) ب: بیرون زدگی آهکی در اطراف شکاف و یا سوراخ¬های موجود در دیوار[9].منبع کلسیم که بیرون¬زدگی آهکی را تشکیل می¬دهد می¬تواند ملات یا دیگر مواد سازنده دیوار باشد. آب، کلسیم موجود را به شکل محلول از شکافهایی که در دیوار وجود دارند، به سطح می¬آورد و در سطح دیوار، این محلول با دی¬اکسید¬کربن هوا واکنش داده و رسوب پوسته پوسته کربنات کلسیم را تشکیل می¬دهد.برای کاهش امکان ایجاد لکه¬های آهکی، آب اضافی باید حذف شود یا حتی الامکان مسیر آن به سطح دیوار قطع شود[9].کف سفید رنگ(white scum)(رسوب سیلیکاتی)این لکه¬ها دارای رنگ سفید یا خاکستری می¬باشند و باعث تغییر رنگ نمای آجر می¬شوند.که این تغییر رنگ ممکن است در تمام سطح آجر یا در شکل¬های کوچک نامنظم روی آجر ظاهر شود(شکل 12).این رسوب معمولاً با شستن آجر با محلول اسید هیدروکلریک، روی دیوار ظاهر می¬شود. این رسوب نباید با مواد کف مانند سفیدی که گاهی در حین ساخت آجر و قبل از کاربرد آجر در نما، روی آجر ایجاد می¬شوند اشتباه شود[9]. شکل12- کف سفید رنگ (white scum) لکه های سبز یا زرد وانادیم لکه های سبز یا زرد که بر روی آجر ظاهر می¬شوند معمولاً در اثر رسوب نمکهای وانادیم می باشند. این نمکها شامل سولفاتها، کلریدها یا هیدراتهای وانادیم هستند. مکانیسم پیدایش این لکه ها بر روی آجر مانند مکانیسم ظهور شوره است. این لکه ها ممکن است بر روی آجرهای قرمز، زرد نخودی یا آجر سفید ظاهر شوند. این لکه ها بر روی آجرهای رنگ روشن، آشکار تر هستند. جلوگیری از پیدایش لکه های وانادیم مهم است زیرا حذف این لکه ها سخت است و ممکن است در اثر تمیز کردن به لکه های قهوه ای رنگ تبدیل شوند. یکی از راههای کم کردن پتانسیل آجر برای پیدایش این لکه ها، ذخیره کردن آجر در زیر پوششهای حفاظتی بدون لکه است.شکل13 تصاویری از وجود لکه¬های وانادیم بر روی آجر را نشان می¬دهد[9]. لکه های وانادیم بر روی آجرتحت شرایط خاص لکه قهوه¬ای، قهوه¬ای مایل به زرد و گاهی خاکستری بر روی ملاتهای اتصال دهنده آجر ظاهر می¬شود (شکل14-الف). گاهی این لکه قهوه¬ای علاوه بر روی ملات اتصال دهنده روی خود آجر نیز توسعه می¬یابد (شکل14- ب). این نوع لکه در نتیجه وجود اکسید منگنز است که می¬تواند به عنوان عامل رنگ در ماده اولیه آجر به کار رود و سپس در اثر واکنش با یک اسید، این لکه¬ها را ایجاد می¬کند. در طول پروسه پخت آجر، عامل منگنز تحت تأثیر چندین واکنش شیمیایی، غیر قابل حل در آب می¬شود درحالی¬که این ماده قابلیت حل در اسید ضعیف را دارد. وقتی که آجر در معرض شستشو با اسید قرار می¬گیرد و یا در بعضی مناطق جغرافیایی در معرض باران اسیدی قرار گیرد، اکسید منگنز در اسید حل شده و به سمت سطح آجر حرکت می¬کند و باعث پدیدار شدن لکه خواهد شد[9]. شکل14-الف: وجود لکه¬های منگنز بر روی ملاتهای اتصال دهنده آجر. ب: لکه منگنز توسعه یافته که علاوه بر روی ملاتهای اتصال¬دهنده آجر ، بر روی خود آجر نیز نمایان شده است[9].لکه¬های حاصل از منابع خارجی ( منابعی غیر از مصالحی که در تشکیل دیوار به کار می¬روند)لکه¬های دیگری که آجر راتحت تأثیر قرار می¬دهند معمولاً به وسیله منابع دیگری مانند آلودگی، رشد موجودات زنده و غیره ایجاد می¬شوند. معمولاً منبع ایجاد کننده این لکه¬ها آشکاراست. لکه های حاصل از رشد موجودات زنده می¬توانند شامل جلبک یاکپک باشند (شکل15-الف).شکل15- الف: لکه حاصل از رشد موجودات زنده. ب:لکه حاصل از وجود مس در نزدیکی دیوار[9].مواد ویژه ای که در بالا و یا در نزدیکی دیوار قرار می¬گیرند مانند مس (شکل15-ب)، برنز، آلومینیوم، گچ یا رنگ (شکل 16-الف)می¬تواند باعث لکه آجر شود. بعلاوه آب سخت حاصل از سیستم آبیاری بارانی (شکل 16- ب) می¬تواند بر روی دیوار اثر بگذاردچنانچه در هر کذام از موارد فوق تشخیص لکه به درستی انجام شود می¬توان روش مناسبی را برای شستشوی آجر انتخاب کرد[9].شکل 16 - الف:لکه حاصل از رنگ.ب: لکه حاصل از آب سخت[9].فهر ست منابع1. حامي، ا.مصالح ساختماني. 1381. انتشارات دانشگاه تهران. چاپ سیزدهم.2. طالبي، ژ.1385. بهبود عملکرد حرارتي ساختمان¬هاي مسکوني عايق کاري حرارتي از خارج.پنجمين همايش بهينه سازي مصرف سوخت در ساختمان. تهران، ارديبهشت ماه3. ASTM C 67, Standard Test Methods for Sampling and Testing Brick and Structural Clay Tile4. Based on a technical paper written by Michael Merrigan, P.E.1986.Efflorescence: Cause and Control, originally published in The Masonry Society Journal5. Bueger, Ch. Barquin, F. 2005. Efflorescence on clay bricks masonry: towards a new test method. 10DBMC International Conference On Durability of Building Materials and Components LYON [France] 17-20 April. 6. Harold, B. Newman, CrE.2009. The Efflorescence report.7. Technical Notes on Brick Construction.1985.Efflorescence: Cause and Mechanisms part I of II.8. Technical Notes on Brick Construction.2006. Efflorescence Causes and Prevention.9. Technical Notes on Brick Construction.2006.Stains Identificationand Prevention
تشکیل شوره در اثر حرکت نمک های محلول از خاک به سمت آجر. ب: تشکیل شوره در اثر نفوذ آب به قسمت بالای دیوار[8]. نقش ملات در تشکیل شوره اولین و آشکارترین منبع که باعث آلوده شدن آجر به شوره می¬شود ملاتاست. ملات حداقل از چهار طرف و گاهی از 5 طرف با آجر در تماس است. ملات در حالت مرطوببا آجر به کار برده می شود که در این حالت رطوبت فراوانی را برای انتقال نمک های محلول از ملات به آجر فراهم می¬کند. اگر میزان نمکهای محلول ملات، قابل توجه باشد به تناسب مقدار رطوبت انتقال یافته، نمکهای محلول ملات به سمت آجر حمل خواهند شد[8]. نقش آجر در ایجاد شوره آجر ممکن است محتوی نمکهای محلول باشد و باعث ایجاد شوره شود. پتانسیل آجر برای شوره زدن را می-توان با استفاده از تست شورهمطابق با روش موجود در استانداردآمریکا(ASTM C67)مورد بررسی قرار داد[8]. در این آزمون آجر را برای یک دوره 7 روزه در آب مقطر قرار می¬دهند.در پایان هفت روز آجر را خشک کرده و ازنظر شوره مورد بررسی قرار می¬دهند و با آجری که درون آب نبوده (آجر شاهد ) مقایسه می¬کنند.فرد انجام دهنده آزمون بر اساس مشاهدات چشمی، آجرهای مورد آزمون را شوره زده(effloresced)یا بدون شوره (not effloresced)ارزیابی می¬کند[3]. در آجرهای رسی که ماده اولیه آنها خاک رس است معمولاً پتانسیل ایجاد شوره وجود دارد، چنانچه میزان این شوره کم باشد و منجر به پوسته شدن آجر نشود و زیبایی نما را تحت تأثیر قرار ندهد، مشکل¬ساز نخواهد بود و می¬توان آن را به راحتی بر طرف کرد.شرایط آزمون شوره مطابق با استاندارد آمریکا، خیلی سخت گیرانه تر از شرایط محیطی نرمالی است که ممکن است آجر را در معرض شوره قرار دهد. آجرهایی که مطابق با این آزمون، شوره زدهارزیابی می¬شوند، ممکن است در شرایط محیطی نرمال هنگامی که آجر در ساختمان به کار می¬رود، در معرض شوره نباشند (شروط لازم برای ایجاد شوره برقرار نشود). آجرهایی که مطابق با این آزمون بدون شوره،ارزیابی می¬شوند، ممکن است در شرایط محیطی نرمال هنگامی که آجر در ساختمان به کار می¬رود، در معرض شوره باشند (زیرا حرکت نمک های محلول از سایر منابع ایجاد کننده شوره، مانند ملاتها به سمت آجر باعث ایجاد شوره می¬شود)[8].شکل3- آزمون شوره برای آجر کف فرش[6]. شکل4- الف:آزمون شوره برای آجر های نمای ساخته شده از سنگ شیل در آزمایشگاه کارخانه آجر نماچین.ب:نتیجه آزمون (بدون شوره) شکل5- الف:آزمون شوره برای آجر های نما ساخته شده از خاک آهکی در آزمایشگاه کارخانه آجر نماچین.ب: نتیجه آزمون (شوره دار به میزان کم).مکانیسم ایجاد شورهبراي ايجاد شوره سه شرط زير بايد فراهم شود[4]:1. وجود نمک¬هاي محلول در ديوار 2. وجود رطوبت کافي که نمک¬ها را به محلول¬هاي نمکي تبديل کند. 3. وجود مسيري براي حرکت محلول¬هاي نمکي به سمت سطح ديوار و تبخير نمک¬هاي محلول در سطحآناليز شيميايي شوره نشان داده است که شوره ها عمدتاً سولفاتهاي قليايي هستند. سولفات¬هاي قليايي در آجر، ملات و دوغاب سيمان يا در هر سه وجود دارند. اين سولفات¬هاي قليايي در آب حل مي¬شوند و پس از عبور از منافذ موجود در ديوار به سطح آن مي¬رسند، سپس در اثر تبخير آب محلول¬هاي سولفاته ، رسوب سفيد رنگ (سفيدک) بر روي ديوار ظاهر مي¬شود[4]. شکل6-مسير حرکت نمک هاي محلول از راه منافذ موجود در ديوار به سمت سطح آن و ايجاد شوره[4] انواع شوره ها شوره¬ها انواع مختلفی دارند:شوره¬هاي سولفاتی، شوره¬هاي کربناتی، شوره¬هاي کلروري وشوره¬هاي نيتراتي [1].شوره¬هاي سولفاتي :پس از هر بارندگی، آب باران کم وبیش در سطح دیوار نشت می¬کند، بویژه دردیوارهایی که باران خورشان زیاد است. چون آب باران خالص است، بیشتر جسم¬ها را در خود حل می¬کند. اگر دیوار با ملات گچ ساخته شده باشد، یا با ملات گچ بند کشی شده باشد، یا برای ساختن ملات، آب سولفات دار مصرف شده باشد، یا برای زود گیر کردن ملات، ماسه آهک به آن گچ زده باشند، آب باران که با CO2هوا H2CO3 را تشکیل داده است، در ملات دیوار نشست کرده با گچ ترکیب می-شود و به سطح دیوار می¬آید. پس از بخار شدن آب ، سولفات حل شده در آن، به شکل شوره یا سفیدک در روی دیوار به جا می¬ماند . این کار تا وقتی ادامه می¬یابد که همه گچ مصرف شده در دیوار به شکل سفیدک روی دیوار ظاهر شود[1]. شوره کربناتي اگر پس از مصرف کردن آجر، دوغاب آهک ملات آهکی و سیمانی را بمکد،Ca(OH)2موجود در آن باCO2هواترکیب شده،آب و CaCO3 را تولید می¬کند سپس آب بخار می¬شود و CaCO3روی دیوار باقی می¬ماندو شوره می¬زند. هرگاه آب ملات سخت باشد و بیش از اندازه سنگ آهک داشته باشد پس از گرفتن ملات و بخارشدن آب زیادی، گرد سنگ آهک به شکل سفیدک روی دیوار باقی می¬ماند. چنانچه باران در دیوار نشت کند، به ويژه اگر دیوار تازه ساخته شده باشد، آب باران که کمی CO2 در خود حل کرده است با کربنات کلسیم مانده در دیوار ترکیبCa (HCO3)2را می سازد که بر روی دیوار ظاهر می-شود. پس از خروجCO2 و آب،CaCO3 به شکل شوره یا سفیدک بر روی دیوار باقی می¬ماند[1]. شوره کلروري چنانچه برای پاک کردن سفیدک کربناتی نمای دیوار، روی آن را جوهر نمکآبکی کم مایه بپاشند در این صورت جوهر نمک با سفیدک آهکی دیوار ترکیب کلرور کلسیم را می¬دهد که آن را باید با آب شست.CaCO3+ 2 HCL CaCl2+ H2O+CO2اگر جوهر نمک پر مایه باشد یا خوب پاشیده نشود، یا پیش از پاشیدن ان، نمای دیوار آب پاشی و خیس نشده باشد، جوهر نمک آبکی لای درزها و بندهای دیوار می¬ماند ، آجر آن را می¬مکد و با آهک شکفته ملات کلسیم را می¬سازد. پس از خشک شدن دیوار ، کلرور کلسیم به شکل سفیدک روی دیوار باقی می¬ماند. اگر در ساختن دیوار ، سنگ یا آجر کلرور دار مصرف شود یا آب کلرور دار در دیوار نشت کند ، روی آن سفیدک کلروری می¬زند.کلرور کلسیم نم کش است هرگاه آب باران آن را از روی دیوار نشوید ، در هوای نمناک نم می¬کشد و روی دیوار لکه های نم پیدا می¬شود. پس از خشک شدن دیوار، کلرور بلوری شده به شکل سفیدک روی دیوار می¬ماند.کلرور بلوری شده هنگام نمناکی هوا، از نو نم می¬کشد و روی دیوار لکه¬ی نم نمایان می¬گردد. اگر این کار دنبال شود و کلرور پی در پی،بلوری و غیر بلوری گردد، ملات دیوار خراب می¬شود[1]. شوره نیتراتی اگر آجر از خاک شوره¬دار ساخته شده باشد يا ماسه، شورهداشته باشد اين شوره رطوبت ديوار را جذب مي¬کند و به شکل لکه نم بر ديوار ظاهر مي¬شود که پس از خشک شدن ديوار،شوره نيتراتي بر روي ديوار پديدار مي¬گردد. هرگاه آجر پیش از مصرف به جسم های نیترات دار مانند پهن یا رستنی های پوسیده آلوده شده باشد، در هوای نمناک نیترات آنها آب می¬مکدو روی دیوار لکه های نم پیدا می¬شود که پس از خشک شدن، به شکل لکه های سفیدک نیتراتی به جا می¬ماند[1]. کنترل شوره هرچند از لحاظ اقتصادي امکان حذف کامل هيچ يک از شروط لازم براي شوره وجود ندارد ولي به سادگي مي¬توان با کاهش این شروط از ايجاد شوره جلوگيري کرد[4]. 1. کاهش سولفات هاي قليايي در رس تشکيل دهنده آجر، ملات و دوغاب سيمانکاهش سولفات هاي قليايي رسي که در آجر به کار برده مي شود:رسي که در پخت آجر به کار برده مي¬شود اغلب داراي سولفات¬هاي قليايي است. جهت خنثي کردن سولفات¬هاي قليايي از کربنات باريم استفاده مي¬شود.جديدترين آجرهاي رسي داراي کربنات باريم هستند.کربنات باريم سولفات¬هاي قليايي را غيرقابل حرکت و نامحلول مي¬کند و به اين طريق از ايجاد شوره بر سطح ديوارهاي آجري جلوگيري می¬کنند.[4]. BaCO3 + CaSO4 --------------- BaSO4 + CaCO3 کاهش سولفات هاي قليايي درملات و دوغاب سيمان:استفاده از سيمان با مواد قليايي کم (کمتر از 6/. درصد وزني سيمان) احتمال ايجاد شوره بر روي ديوار را کاهش خواهد داد.کاهش سولفات هاي قليايي در شن ودر آب استفاده شده در ملات و دوغاب سيمانشن¬هاي آلوده با سولفات¬هاي قليايي سبب ايجاد شوره مي¬شوند. لذا شن¬هاي شسته شده¬اي که حامل سولفات¬هاي قليايي نباشند، احتمال ايجاد شوره را کاهش خواهند داد.آب استفاده شده در ملات و دوغاب سيمان مي¬تواند آلوده به سولفات¬هاي قليايي باشد لذا تاحد امکان بايد از آب شيرين و بدون نمک استفاده کرد[4].2. جلوگيري از نفوذ آب به داخل ديوار بناييکاهش نفوذ آب به داخل ديوار با معماري خوب و ساخت باکيفيت قابل تحقق است. به اين منظور مي¬توان موارد زير را جهت کاهش نفوذ آب به داخل ساختمان در هنگام ساخت رعايت کرد[4]:الف: استفاده از حداقل آب مورد نياز هنگام ساخت دوغاب و سيمان. ب: استفاده از سايه¬بانها يا درب¬پوش¬هاي سنگي روي ديوارها شکل7- ساخت سايه¬بانهاي مشرف بر ديوارها مي¬تواند از نفوذ آب به داخل ديوار جلوگيري کند[4].ج: استفاده از مواد پوششي بر روي نماي ساختمان براي ضد آب کردن آن د: عايق¬بندي (توسط ايزوگام) در قسمت پاييني ديوار که با زمين مرتبط است.برخی از سیستم های ساخت، احتمال شوره زنی را کاهش می دهند. این سیستم¬ها عبارتند از:الف:دیوارهای حفره دار(Cavity Walls):دیوارهای دارای سیستم زهکشی یا حفره دار برای پایداری در برابر نفوذ باران و حداقل شوره زنی توصیه شده اند.این سیستم زهکشی حفره ای را فراهم می¬کند که آجرهای بیرونی را از دیگر اجزای دیوار جدا می¬کند.در این سیستم فضای خالیair space)) اجازه میدهد آب از پشت جداره آجرها زهکشی شود بدون اینکه باعث حرکت نمکهای محلول به سطح دیوار شود[8].شکل8-الف: سیستم زهکشی در دیوار[8].ب:دیوار حفره دار.ب) سیستم نمای خشک(cladding system):در این سیستم اجرای نما است براي اتصال اجزای نما شامل آجر، سنگ و غيره از ملات استفاده نمي¬شود بلکه از تجهيزات فلزي مانند ريل، پيچ و غيره استفاده مي-شود.سیستم نمای خشک یکی از بهترین سیستم ها یی است که به میزان زیاد در برابر نفوذ آب مقاوم است.این سیستم مجهز به یک فضای خالی تهویه در پشت نما (بین نما و صفحه عایق) است که به خروج سریع آب کمک می کند[2].اجرای سیستم نمای خشک علاوه برسایر مزایا، به دلیل استفاده نکردن از ملات،وجود فضای خالی تهویه و خروج سریع آب نفوذ کرده، احتمال شوره زنی را شدیداً کاهش می¬دهد. شکل9- سیستم نمای خشک3. کاهش امکان حرکت رطوبت از داخل ديوار به سطح آناگر منافذ طبيعي در ديوار کاهش يابد امکان حرکت محلول هاي نمکي به سطح و امکان ايجاد شوره کم خواهد شد[4]. روش¬هاي حذف شوره در صورت پديدار شدن بر روي نمااولين گام براي از بين بردن شوره شناسايي نمک است. اگر نمک محلول در آب عامل ايجاد شوره باشد بهترين روش حذف آن استفاده از برس خشک است. يک روش سنتي براي حذف شوره استفاده از شن است. عمل سايش سطح توسط شن، سطح آجر و اتصالات آنها را سايش داده و نمک¬هاي رسوب کرده بر سطح را حذف مي¬کند. اين عمل باعث افزايش خلل و فرج روي ديوار و افزايش جذب آب خواهد شد بنابراين پس از شن¬شويي بايد ديوار را با استفاده از مواد ضد آب، آب¬بندي کرد[4]. استفاده از مواد شيميايي نيز در حذف شوره مؤثر است. بعد از استفاده از محلول¬هاي شيماييبرطرف¬کننده شوره، ديوار بايد کاملاً با آب تميز شسته شود. يک ماده شيميايي معمول که براي حذف شوره به کار مي¬رود محلول اسيد کلريدريک و آب است اين محلول در نسبت 1 به 12 (اسيد کلريدريک به آب)به کار می¬رود. شناسايي نوع نمک ايجاد کننده شوره در برطرف کردن آن بسيار حائز اهمييت است لذا در صورتيکه که نمک ايجاد کننده شوره بتواند با اسيد کلريدريک واکنش دهد (مانند نمکهاي کربناتي) و موجب ايجاد شوره¬هاي ديگري بر روي نما شود، استفاده از محلول¬هاي ديگر مانند محلول اسيد فسفريک و آب به نسبت 1 به9 ( ا قسمت اسيد فسفريک به 9 قسمتآب) مي¬تواند مفيد باشد[4].تميز کردن شوره از ديوار درمان شوره نيست. اين کار تنها علائم شوره را از روي ديوار حذف مي¬کند و امکان پديدار شدن مجدد آن بر روي ديوار وجود دارد مگر اينکه يکي از سه شرط ايجاد کننده آن برطرف شود. استفاده از آب در هنگام اسيدشويي ديوار، باعث مي¬شود شوره در بعضي موارد مجدداً ظاهر شود و اين¬بار شدت آن بيش از دفعه قبل خواهد بود. بنابراين بايد بعد از اتمام عمل شن¬شويي و يا شستشوي ديوار با محلولهاي شيمیايي، ديوار را با استفاده از مواد ضد آب،آب¬بندي کرد[4]. ظهور شوره بر روي يک ديوار نشان¬دهنده¬ي وجود نمکهاي محلول در ديوار و امکان انتقال محلول¬هاي نمکي از ديوار به سطح مي¬باشد. حال بايد از نفوذ آب به ديوار و تبديل نمکهاي جامد به محلول¬هاي نمکي ايجاد کننده شوره جلوگيري کرد. اما بهتر است قبل از اقدام به آب¬بندي ديوار منتظر بمانيم تا ظهور شوره¬ها بر روي ديوار به حداکثر مقدار خود برسند.بايد مراقب بود که نمک در زير سطح ديوار به دام نيفتند زيرا اين وضعيت باعث ايجاد شوره¬هاي زير سطحي مي¬شود. اگر محلول¬هاي نمکي توسط يک ماده دفع کننده آب، در زير سطح بيروني آجر يا ديوار متوقف شوند،پس از تبخير آب موجود در اين محلول¬هاي نمکي، به تدريج اين نمکها در زير سطح ديوار رسوب کرده و سپس تبلور مي¬یابند و انبساط کريستال¬هاي نمک باعث خرد شدن يا فروپاشي آجر خواهد شد[4].شوره يک مسئله قابل کنترل است. هرچند شوره نبايد مشکل ديوارهاي جديد باشد. با حذف سه شرط لازم يا يکي از شروط لازم براي ايجاد شوره، استفاده از مصالح ساختماني خوب ، رعايت جزئيات و کيفيت بالاي ساختمان¬سازي مي¬توان امکان ايجاد شوره بر روي ديوارهاي جديد را بسيار کاهش داد.مقایسه شوره و لکه¬هایی که بر روی دیوار ایجاد می¬شودشناسایی منشأ شوره، لکه یا مواد خارجی موجود بر روی دیوار اولین گامدر جهت حذف شوره یا لکه است.برخی لکه ها اغلب با شوره اشتباه گرفته می¬شوند زیرا شناسایی درست شوره یا لکه ممکن است سخت باشد و توصیه می¬شود از تجربه افرادی که در زمینه آجر تخصص دارند استفاده شود. هنگامی که تشخیص به درستی انجام شود شوره یا لکه را می¬توانبر طرفکرد. روشهای نامناسب حذف لکه یا شوره ممکن است منجر به ایجاد لکه های بیشتر یا صدمه زدن به آجر شود. شوره معمولاً یک رسوب بی¬ضرر از نمکهای محلول است که می¬تواند بر روی فضاهای محدودی در سطح آجر (شکل10- الف) و یا روی ملاتهای اتصال دهنده آجر ظاهر شود( شکل10-ب)[9].هر چند بسیاری از محققان رسوب کربنات تشکیل شده بر روی دیوار های آجری را شوره به حساب مي آورند ولی برخی منابع [9] معتقدندهر لکه سفیدی که بر روی دیوار آجری ظاهر می¬شود لزوماً شوره نیست و لکه¬های حاصل از رسوب کربنات و رسوب سیلیکاتی نباید با شوره اشتباه شوند.شکل10- الف: شوره بر روی فضاهای محدودی در سطح آجر ب: شوره بر روی ملاتهای اتصال¬دهنده آجر[9].بیرون¬زدگی آهک(Lime Run)(رسوب کربنات)این لکه¬ها معمولاً به رنگ سفید یا خاکستری ظاهر می¬شوند، پوسته هایی از این لکه¬ها منشأ می¬گیرد و نمای دیوار را فرسوده می¬کنند (شکل 11- الف).این لکه¬ها تقریباً همیشه در اطراف یک سوراخ کوچک یا شکاف باز روی سطح دیوار اتفاق می¬افتند (شکل 11- ب).شکل11- الف: بیرون زدگی آهکی(Lime Run) ب: بیرون زدگی آهکی در اطراف شکاف و یا سوراخ¬های موجود در دیوار[9].منبع کلسیم که بیرون¬زدگی آهکی را تشکیل می¬دهد می¬تواند ملات یا دیگر مواد سازنده دیوار باشد. آب، کلسیم موجود را به شکل محلول از شکافهایی که در دیوار وجود دارند، به سطح می¬آورد و در سطح دیوار، این محلول با دی¬اکسید¬کربن هوا واکنش داده و رسوب پوسته پوسته کربنات کلسیم را تشکیل می¬دهد.برای کاهش امکان ایجاد لکه¬های آهکی، آب اضافی باید حذف شود یا حتی الامکان مسیر آن به سطح دیوار قطع شود[9].کف سفید رنگ(white scum)(رسوب سیلیکاتی)این لکه¬ها دارای رنگ سفید یا خاکستری می¬باشند و باعث تغییر رنگ نمای آجر می¬شوند.که این تغییر رنگ ممکن است در تمام سطح آجر یا در شکل¬های کوچک نامنظم روی آجر ظاهر شود(شکل 12).این رسوب معمولاً با شستن آجر با محلول اسید هیدروکلریک، روی دیوار ظاهر می¬شود. این رسوب نباید با مواد کف مانند سفیدی که گاهی در حین ساخت آجر و قبل از کاربرد آجر در نما، روی آجر ایجاد می¬شوند اشتباه شود[9]. شکل12- کف سفید رنگ (white scum) لکه های سبز یا زرد وانادیم لکه های سبز یا زرد که بر روی آجر ظاهر می¬شوند معمولاً در اثر رسوب نمکهای وانادیم می باشند. این نمکها شامل سولفاتها، کلریدها یا هیدراتهای وانادیم هستند. مکانیسم پیدایش این لکه ها بر روی آجر مانند مکانیسم ظهور شوره است. این لکه ها ممکن است بر روی آجرهای قرمز، زرد نخودی یا آجر سفید ظاهر شوند. این لکه ها بر روی آجرهای رنگ روشن، آشکار تر هستند. جلوگیری از پیدایش لکه های وانادیم مهم است زیرا حذف این لکه ها سخت است و ممکن است در اثر تمیز کردن به لکه های قهوه ای رنگ تبدیل شوند. یکی از راههای کم کردن پتانسیل آجر برای پیدایش این لکه ها، ذخیره کردن آجر در زیر پوششهای حفاظتی بدون لکه است.شکل13 تصاویری از وجود لکه¬های وانادیم بر روی آجر را نشان می¬دهد[9]. لکه های وانادیم بر روی آجرتحت شرایط خاص لکه قهوه¬ای، قهوه¬ای مایل به زرد و گاهی خاکستری بر روی ملاتهای اتصال دهنده آجر ظاهر می¬شود (شکل14-الف). گاهی این لکه قهوه¬ای علاوه بر روی ملات اتصال دهنده روی خود آجر نیز توسعه می¬یابد (شکل14- ب). این نوع لکه در نتیجه وجود اکسید منگنز است که می¬تواند به عنوان عامل رنگ در ماده اولیه آجر به کار رود و سپس در اثر واکنش با یک اسید، این لکه¬ها را ایجاد می¬کند. در طول پروسه پخت آجر، عامل منگنز تحت تأثیر چندین واکنش شیمیایی، غیر قابل حل در آب می¬شود درحالی¬که این ماده قابلیت حل در اسید ضعیف را دارد. وقتی که آجر در معرض شستشو با اسید قرار می¬گیرد و یا در بعضی مناطق جغرافیایی در معرض باران اسیدی قرار گیرد، اکسید منگنز در اسید حل شده و به سمت سطح آجر حرکت می¬کند و باعث پدیدار شدن لکه خواهد شد[9]. شکل14-الف: وجود لکه¬های منگنز بر روی ملاتهای اتصال دهنده آجر. ب: لکه منگنز توسعه یافته که علاوه بر روی ملاتهای اتصال¬دهنده آجر ، بر روی خود آجر نیز نمایان شده است[9].لکه¬های حاصل از منابع خارجی ( منابعی غیر از مصالحی که در تشکیل دیوار به کار می¬روند)لکه¬های دیگری که آجر راتحت تأثیر قرار می¬دهند معمولاً به وسیله منابع دیگری مانند آلودگی، رشد موجودات زنده و غیره ایجاد می¬شوند. معمولاً منبع ایجاد کننده این لکه¬ها آشکاراست. لکه های حاصل از رشد موجودات زنده می¬توانند شامل جلبک یاکپک باشند (شکل15-الف).شکل15- الف: لکه حاصل از رشد موجودات زنده. ب:لکه حاصل از وجود مس در نزدیکی دیوار[9].مواد ویژه ای که در بالا و یا در نزدیکی دیوار قرار می¬گیرند مانند مس (شکل15-ب)، برنز، آلومینیوم، گچ یا رنگ (شکل 16-الف)می¬تواند باعث لکه آجر شود. بعلاوه آب سخت حاصل از سیستم آبیاری بارانی (شکل 16- ب) می¬تواند بر روی دیوار اثر بگذاردچنانچه در هر کذام از موارد فوق تشخیص لکه به درستی انجام شود می¬توان روش مناسبی را برای شستشوی آجر انتخاب کرد[9].شکل 16 - الف:لکه حاصل از رنگ.ب: لکه حاصل از آب سخت[9].فهر ست منابع1. حامي، ا.مصالح ساختماني. 1381. انتشارات دانشگاه تهران. چاپ سیزدهم.2. طالبي، ژ.1385. بهبود عملکرد حرارتي ساختمان¬هاي مسکوني عايق کاري حرارتي از خارج.پنجمين همايش بهينه سازي مصرف سوخت در ساختمان. تهران، ارديبهشت ماه3. ASTM C 67, Standard Test Methods for Sampling and Testing Brick and Structural Clay Tile4. Based on a technical paper written by Michael Merrigan, P.E.1986.Efflorescence: Cause and Control, originally published in The Masonry Society Journal5. Bueger, Ch. Barquin, F. 2005. Efflorescence on clay bricks masonry: towards a new test method. 10DBMC International Conference On Durability of Building Materials and Components LYON [France] 17-20 April. 6. Harold, B. Newman, CrE.2009. The Efflorescence report.7. Technical Notes on Brick Construction.1985.Efflorescence: Cause and Mechanisms part I of II.8. Technical Notes on Brick Construction.2006. Efflorescence Causes and Prevention.9. Technical Notes on Brick Construction.2006.Stains Identificationand Prevention
+ نوشته شده در شنبه بیست و یکم اردیبهشت ۱۳۹۲ ساعت 14:7 توسط مهندس ایمان رستگار
|
سرامیک مشتق از کلمه keramos یونانی است که به معنی سفالینه یا شئی پخته شده است. در واقع منشا پیدایش این علم همان سفالینههای ساخته شده توسط انسانهای اولیه هستند. در واقع قبل از کشف و استفاده فلزات، بشر از گلهای رس به علت وفور و فراوانی آنها و همچنین شکلگیری بسیار خوب آنها در در صورت مخلوط شدن با آب و درجه حرارت نسبتاً پایین پخت آنها استفاده میکرد. آلومینوسیلیکاتها که خاکهای رسی خود آنها به حساب میآیند، از عناصر آلومینیوم، سیلیسم و اکسیژن ساخته میشوند که این سه عنصر بر روی هم حدود 85 درصد پوسته جامد کره زمین را تشکیل میدهند. این سه عنصر فراوانترین عناصر پوسته زمین هستند.